Мұрат Мөңкеұлы (1843-1906) - айтыскер ақын, жырау. Қазіргі Атырау облысы Қызылқоға ауданы Қарабау ауылында дүниеге келген. Жасынан жетім қалып, ағасы Матайдың қолында тәрбиеленген. Байұлы тайпасы Беріш руының Қаратоқай бөлімінен шыққан[1]

Мұрат Мөңкеұлының мазары
Ауыл молдасынан білім алған. Есет би мен Абыл ақыннан өнеге алып, өзі Мұрын жырау Сеңгірбайұлына ұстаздық еткен. Мұрат Мөңкеұлы 17 жасында Жылқышы, 20 жасында бала Ораз, 25-інде Жаскелең, Жантолы, Шолпан, Тыныштық сынды ақындармен айтысып, жеңіп шыққан. Ол өзінің өжет мінезі, қағытпаға жүйріктігі, тапқырлығымен әрдайым жеңіске жеткен.
Мұрат Мөңкеұлы елінің тәуелсіздігін аңсап, бодандыққа қарсы жыр толғады. Зар заман ақыны атанды. Ата қонысының отарлаушы талауына түскеніне налыған ақын өзі туып өскен даланың кешегі күнін сағынышпен еске алған. Оның «Әуелі жеңіп орыс Еділді алды, Сарытау, Аштарханның жерін алды. Тәмамы су мен нуды орыс ұстап, Қазақтың мұнан жұтап шалынғаны», «Қазақтың жер-мұрасы», «Кең қоныс қайдан іздеп таптырады?» деген жыр жолдары ақынның отаншылдық рухына дәлел болады.
Ақынның басты шығармасы - «Үш қиян». Мұнда ақын ескі дәстүрдің іргесі шайқалғанын, адамдар ниетінің бұзылуын сөз етеді. Құнарлы қоныстарды тартып алған отарлау нәтижесінде тұрмысы нашарлап, тығырыққа тірелген ел тағдыры ақынды тебірентпей қоймайды. «Үш қиян» толғауымен «Сарыарқа», «Әттең, қапы дүние-ай», «Қазтуған» жырлары үндес. Мұнда айтылатын басты нәрсе - жер, құтты қоныс жайы. Ол «Қарасай-Қази», «Шәлгез», «Ғұмар Қазиұлына айтқаны» атты жырларына діни аңыздарды негіз еткен. Білімді игермейінше елінің өркендемейтінін «Оқудан қайтқан азаматқа» өлеңінде аңғартады. Ақын мұрасының бір шоғыры - би-болыстарға айтқан арнау өлеңдері.
Мұрат Мөңкеұлы майталман жыршы, термеші ретінде де танылған. «Өлім», «Қыз», «Арғымақ сыйлап не керек», «Аттан сұлу болар ма?», «Жалғаншы фәни жалғанда» атты термелерінде заман сырына үңіліп, өмір мен өлім, жастық пен кәрілік, сұлулық хақында толғанады. «Оқудан қайтқан жігітке хат», «Еліне жазғаны», «Бір досқа» атты хат үлгісінде жазылған үш туындысы сақталған. Ақын «Қырымның қырық батыр» жырын, Шалкиіз, Қазтуған шығармаларын жеткізушілердің бірі болған. Әсіресе Махамбет өлеңдерін жеткізудегі еңбегі ерекше. Махамбет жырлары Қуан жырау - Мұрат - Ығылман ақындар арқылы біздің заманымызға жеткен.
Мұрат Мөңкеұлы шығармалары «Мұрат ақынның Ғұмар Қазиұлына айтқаны», «Ақын», «Мұрат ақынның сөздері», «Бес ғасыр жырлайды», «Алқаласа әлеумет», тағы басқа жинақтарда жарияланған. Б.Қорқытовтың құрастыруымен ақынның жеке жинағы шыққан.
Шығармаларын Х.Досмұхамедұлы, С.Сейфуллин, М.Әуезов, С.Мұқанов, А.Тоқмағанбетов, Қ.Жұмалиев, Б.Омаров, Қ.Мәдібай, тағы басқа ғалымдар зерттеген. Кейбір шығармалары орыс тіліне аударылған
1. Ежелден қазақ елінің басты азығы болып саналады. 2. Бешбармақ - б9л асылған егал еті. 3. Бешбармақ деп аталу себебі, оны ежелгі қазақтар бес саусақпен жеген. 4. Қазы, қарта, жал, жая - бұл жылқы етінен дайындалатын тағамдар. 5. Қымыз- жылқы сүтін бірнеше қүн ашытып дайындалатын сусын.6. Айранды пісірелген сиыр сүтін ашатып дайындайды. 7. Айранды сүзбеден откізіп құрт жасалады, оның қышқыл дәмі болады.8. Желпек- қазақтардың киелі наны, оның саны міндетті түрде жетіден кем болмауы тиіс.9. Бауырсақ- ашытылған қымырды, сұйық майға қуырып пісіреді. 1. Издавне считается мясо главной пищей казахав. 2. Бешбармак - это вареное мясо. 3. бешбармаком назвали его из-за того, что его ели пятью пальцами. 4. казы, карта, жал, жая - готовится из конины. 5. кумыс - напиток приготавливается из забродившего молока лошади. 6. Айран готовят из коровьего молока. 7. из айрана готовят курт, у курта кисловатый привкус. 8. шелпек - это казахский святой хлеб. Его жарят обязательно не менее семи штук. 9. Баурсак - готовится из дрожжевого теста и жарится на растительном масле. 1. Ежелден қазақ елінің басты азығы болып саналады. 2. Бешбармақ - б9л асылған егал еті. 3. Бешбармақ деп аталу себебі, әқ) ежелгі қазақтар бес саусақпен жеген. 4. Жұмағалиев, қарта, жал, берілді - бұл тақырыбында шара етінен дайындалатын тағамдар. 5. Қымыз - тақырыбында шара сүтін бірнеше қүн ашытып дайындалатын милоко.6. Айранды пісірелген сиыр сүтін ашатып дайындайды. 7. Айранды сүзбеден откізіп құрт, балқаймақ жасалады, оның қышқыл дәмі бастау.8. Желпек - қазақтардың киелі наны, оның саны міндетті түрде жетіден кем болмауы оқуға тиіс.9. Бауырсақ - ашытылған қымырды, сұйық майға қуырып пісіреді. 1. Издавне болып саналады еті басты тамақпен казахав. 2. Бесбармақ - бұл піскен ет. 3. бешбармаком атаған соң, оның шырша бес саусақпен. 4. қазы, қарта, жал, берілді - жылқы етінен дайындалады. 5. қымыз - сусын приготавливается бірі забродившего сүтті жылқы. 6. Айран сиыр сүтінен. 7. бірі айрана дайындайды құрт, құрт кисловатый дәмі. 8. шелпек - қазақ қасиетті нан. Оның жарят міндетті түрде кемінде жеті дана. 9. Бауырсақ дайындалады ашытқымен ашытылған қамырдан жасалған және жарится өсімдік майынан.
Мұрат Мөңкеұлы (1843-1906) - айтыскер ақын, жырау. Қазіргі Атырау облысы Қызылқоға ауданы Қарабау ауылында дүниеге келген. Жасынан жетім қалып, ағасы Матайдың қолында тәрбиеленген. Байұлы тайпасы Беріш руының Қаратоқай бөлімінен шыққан[1]

Мұрат Мөңкеұлының мазары
Ауыл молдасынан білім алған. Есет би мен Абыл ақыннан өнеге алып, өзі Мұрын жырау Сеңгірбайұлына ұстаздық еткен. Мұрат Мөңкеұлы 17 жасында Жылқышы, 20 жасында бала Ораз, 25-інде Жаскелең, Жантолы, Шолпан, Тыныштық сынды ақындармен айтысып, жеңіп шыққан. Ол өзінің өжет мінезі, қағытпаға жүйріктігі, тапқырлығымен әрдайым жеңіске жеткен.
Мұрат Мөңкеұлы елінің тәуелсіздігін аңсап, бодандыққа қарсы жыр толғады. Зар заман ақыны атанды. Ата қонысының отарлаушы талауына түскеніне налыған ақын өзі туып өскен даланың кешегі күнін сағынышпен еске алған. Оның «Әуелі жеңіп орыс Еділді алды, Сарытау, Аштарханның жерін алды. Тәмамы су мен нуды орыс ұстап, Қазақтың мұнан жұтап шалынғаны», «Қазақтың жер-мұрасы», «Кең қоныс қайдан іздеп таптырады?» деген жыр жолдары ақынның отаншылдық рухына дәлел болады.
Ақынның басты шығармасы - «Үш қиян». Мұнда ақын ескі дәстүрдің іргесі шайқалғанын, адамдар ниетінің бұзылуын сөз етеді. Құнарлы қоныстарды тартып алған отарлау нәтижесінде тұрмысы нашарлап, тығырыққа тірелген ел тағдыры ақынды тебірентпей қоймайды. «Үш қиян» толғауымен «Сарыарқа», «Әттең, қапы дүние-ай», «Қазтуған» жырлары үндес. Мұнда айтылатын басты нәрсе - жер, құтты қоныс жайы. Ол «Қарасай-Қази», «Шәлгез», «Ғұмар Қазиұлына айтқаны» атты жырларына діни аңыздарды негіз еткен. Білімді игермейінше елінің өркендемейтінін «Оқудан қайтқан азаматқа» өлеңінде аңғартады. Ақын мұрасының бір шоғыры - би-болыстарға айтқан арнау өлеңдері.
Мұрат Мөңкеұлы майталман жыршы, термеші ретінде де танылған. «Өлім», «Қыз», «Арғымақ сыйлап не керек», «Аттан сұлу болар ма?», «Жалғаншы фәни жалғанда» атты термелерінде заман сырына үңіліп, өмір мен өлім, жастық пен кәрілік, сұлулық хақында толғанады. «Оқудан қайтқан жігітке хат», «Еліне жазғаны», «Бір досқа» атты хат үлгісінде жазылған үш туындысы сақталған. Ақын «Қырымның қырық батыр» жырын, Шалкиіз, Қазтуған шығармаларын жеткізушілердің бірі болған. Әсіресе Махамбет өлеңдерін жеткізудегі еңбегі ерекше. Махамбет жырлары Қуан жырау - Мұрат - Ығылман ақындар арқылы біздің заманымызға жеткен.
Мұрат Мөңкеұлы шығармалары «Мұрат ақынның Ғұмар Қазиұлына айтқаны», «Ақын», «Мұрат ақынның сөздері», «Бес ғасыр жырлайды», «Алқаласа әлеумет», тағы басқа жинақтарда жарияланған. Б.Қорқытовтың құрастыруымен ақынның жеке жинағы шыққан.
Шығармаларын Х.Досмұхамедұлы, С.Сейфуллин, М.Әуезов, С.Мұқанов, А.Тоқмағанбетов, Қ.Жұмалиев, Б.Омаров, Қ.Мәдібай, тағы басқа ғалымдар зерттеген. Кейбір шығармалары орыс тіліне аударылған
1. Издавне считается мясо главной пищей казахав. 2. Бешбармак - это вареное мясо. 3. бешбармаком назвали его из-за того, что его ели пятью пальцами. 4. казы, карта, жал, жая - готовится из конины. 5. кумыс - напиток приготавливается из забродившего молока лошади. 6. Айран готовят из коровьего молока. 7. из айрана готовят курт, у курта кисловатый привкус. 8. шелпек - это казахский святой хлеб. Его жарят обязательно не менее семи штук. 9. Баурсак - готовится из дрожжевого теста и жарится на растительном масле.
1. Ежелден қазақ елінің басты азығы болып саналады. 2. Бешбармақ - б9л асылған егал еті. 3. Бешбармақ деп аталу себебі, әқ) ежелгі қазақтар бес саусақпен жеген. 4. Жұмағалиев, қарта, жал, берілді - бұл тақырыбында шара етінен дайындалатын тағамдар. 5. Қымыз - тақырыбында шара сүтін бірнеше қүн ашытып дайындалатын милоко.6. Айранды пісірелген сиыр сүтін ашатып дайындайды. 7. Айранды сүзбеден откізіп құрт, балқаймақ жасалады, оның қышқыл дәмі бастау.8. Желпек - қазақтардың киелі наны, оның саны міндетті түрде жетіден кем болмауы оқуға тиіс.9. Бауырсақ - ашытылған қымырды, сұйық майға қуырып пісіреді.
1. Издавне болып саналады еті басты тамақпен казахав. 2. Бесбармақ - бұл піскен ет. 3. бешбармаком атаған соң, оның шырша бес саусақпен. 4. қазы, қарта, жал, берілді - жылқы етінен дайындалады. 5. қымыз - сусын приготавливается бірі забродившего сүтті жылқы. 6. Айран сиыр сүтінен. 7. бірі айрана дайындайды құрт, құрт кисловатый дәмі. 8. шелпек - қазақ қасиетті нан. Оның жарят міндетті түрде кемінде жеті дана. 9. Бауырсақ дайындалады ашытқымен ашытылған қамырдан жасалған және жарится өсімдік майынан.