ТЫҢДАЛЫМАЙТылым 1-тапсырма. Диалогті тыңда. Дұрыс ақпаратты анықта. Ыбырай Алтынсарин – мүсінші. Ыбырай Алтынсарин — ұстаз. Ғалымның мұражайы Семей қаласында орналасқан.
Емен (лат. Quercus) – шамшаттар тұқымдасына жататын, жапырақ тастайтын не мәңгі жасыл ағаштар. Емен баяу (жиырма – сексен жылдай) өседі. Жарық сүйгіш ағаш. Он бес – алпыс жылда жеміс бере бастайды. Әрбір төрт – сегіз жыл сайын жаңғағы көбейе береді. Бес жүз – мың жыл және одан да көп уақыт (мысалы, Литвадағы Стелмужи табиғи саябағындағы еменнің жасы – екі мың жылға жуық) өсіп тұрады. Оның дүние жүзінде төрт жүз елудей (кейбір деректер бойынша алты жүздей) түрі кездеседі. Жайық өзенінің аңғарында емен орманы кездеседі. Алматы, Жамбыл, Түркістан облыстарында көгалдандыру мақсатымен егіледі. Қазақстанда сирек кездесетін бір түрі – кәдімгі емен бар. Оның биіктігі 40 – 50 м. Діңі бірнеше жуан бұтақтан тұрады, тілім-тілім болып жарылған, қоңыр сұр түсті қалың қабықпен қапталған. Жас өркені жапырақсыз, қызғылт-қоңыр болып келеді. Жапырағы ірі (ұзындығы 7 – 20 см-дей), дөңгелек, қою жасыл түсті. Реңсіз гүлдері дара жынысты, аталық гүлі сырға тәрізді, аналық гүлі жеке-жеке не екі – үштен бірігіп, гүл сабағына шоғырланған. Сәуір – мамырда гүлдеп, қыркүйек – қазан айларында жеміс береді. Тұқымы – жаңғақ. Жаңғағынан мал азығы және кофе қо дайындалады. Емен қабығының құрамы илік зат – танинге бай, олар медицинада, тері өнеркәсібінде қолданылады. Сүрегі қатты әрі берік, аса бағалы құрылыс материалы ретінде өнеркәсіпте (мысалы, кеме, вагон, жиһаз жасау, т.б.) пайдаланылады.
жер-ана біздің екінші анамыз десек те болады. өйткені ол бізге барымен нарын беріп,бізді анамыздай қорғап,өз құшағына алуда. ол өзінің саялы табиғатын бізге сыйлап,аманат етіп тұрғанда,біз неге аманатқа қиянат жасаймыз? табиғатты,яғни жер-ананы қорғау-біздің міндетіміз.ол кішкене нәрседен басталады.мысалға,көшеде қоқыс көрсек, жинай салу,болмаса,ағаш егіп,гүл отырғызу.жоқ,бізде керісінше. жұрт өсімдіктерден барлық жемісін алып,орнына қайтармайды.ағаштарды өз керегіне пайдаланып,орнына тағы ағаш отырғызбайды.міне,осы үшін табиғат-ана бізге ренжулі."бір тал кессең,он тал ек"-деген сөздің мәні қайда жатыр десеңші.сондықтан да,жер-ананы аялап,күтіп баптауымыз керек.сонда табиғат-ана да риза болады.
Емен (лат. Quercus) – шамшаттар тұқымдасына жататын, жапырақ тастайтын не мәңгі жасыл ағаштар. Емен баяу (жиырма – сексен жылдай) өседі. Жарық сүйгіш ағаш. Он бес – алпыс жылда жеміс бере бастайды. Әрбір төрт – сегіз жыл сайын жаңғағы көбейе береді. Бес жүз – мың жыл және одан да көп уақыт (мысалы, Литвадағы Стелмужи табиғи саябағындағы еменнің жасы – екі мың жылға жуық) өсіп тұрады. Оның дүние жүзінде төрт жүз елудей (кейбір деректер бойынша алты жүздей) түрі кездеседі. Жайық өзенінің аңғарында емен орманы кездеседі. Алматы, Жамбыл, Түркістан облыстарында көгалдандыру мақсатымен егіледі. Қазақстанда сирек кездесетін бір түрі – кәдімгі емен бар. Оның биіктігі 40 – 50 м. Діңі бірнеше жуан бұтақтан тұрады, тілім-тілім болып жарылған, қоңыр сұр түсті қалың қабықпен қапталған. Жас өркені жапырақсыз, қызғылт-қоңыр болып келеді. Жапырағы ірі (ұзындығы 7 – 20 см-дей), дөңгелек, қою жасыл түсті. Реңсіз гүлдері дара жынысты, аталық гүлі сырға тәрізді, аналық гүлі жеке-жеке не екі – үштен бірігіп, гүл сабағына шоғырланған. Сәуір – мамырда гүлдеп, қыркүйек – қазан айларында жеміс береді. Тұқымы – жаңғақ. Жаңғағынан мал азығы және кофе қо дайындалады. Емен қабығының құрамы илік зат – танинге бай, олар медицинада, тері өнеркәсібінде қолданылады. Сүрегі қатты әрі берік, аса бағалы құрылыс материалы ретінде өнеркәсіпте (мысалы, кеме, вагон, жиһаз жасау, т.б.) пайдаланылады.
жер-ана біздің екінші анамыз десек те болады. өйткені ол бізге барымен нарын беріп,бізді анамыздай қорғап,өз құшағына алуда. ол өзінің саялы табиғатын бізге сыйлап,аманат етіп тұрғанда,біз неге аманатқа қиянат жасаймыз? табиғатты,яғни жер-ананы қорғау-біздің міндетіміз.ол кішкене нәрседен басталады.мысалға,көшеде қоқыс көрсек, жинай салу,болмаса,ағаш егіп,гүл отырғызу.жоқ,бізде керісінше. жұрт өсімдіктерден барлық жемісін алып,орнына қайтармайды.ағаштарды өз керегіне пайдаланып,орнына тағы ағаш отырғызбайды.міне,осы үшін табиғат-ана бізге ренжулі."бір тал кессең,он тал ек"-деген сөздің мәні қайда жатыр десеңші.сондықтан да,жер-ананы аялап,күтіп баптауымыз керек.сонда табиғат-ана да риза болады.