НАЙДИТЕ НАРЕЧИЕ : Қола дәуіріндегі түрлі мал , егін , қолөнер салаларының дамуы нәтижесінде қоғамда азық - түлік , зат көбейді . Осыған байланысты адамдар заттарын қажет затына айырбастай бастады . Саудаласқан кезде зат айырбастайтын адамдардың арасында делдалдар жүрді . Делдал - екіжақты мәмілеге келтіріп , сауданы реттеуші адам . Алғашқы уақытта бір еңбек өнімі екінші еңбек өніміне тікелей айырбасталды . Одан әрі өндіріс пен айырбастың дамуы нәтижесінде тауарлар арасынан бір тауарға басымдық берілді . Басқа тауарлар осы тауарға айырбасталды . Ол тауар әртүрлі тай палар мен халықтар арасында ақша ретінде ішкері және сыртқары жерде сауда саттықты реттеу үшін қолданылды . Ондай заттар ақшаның орнына жүрді . Мысалы , кейбір халықтарда ( гректер , римдіктер , славяндар , моңғолдар , т.б. ) ақшаның орнына мал жүрді . Ертедегі Русьте , Скандинавияда аң терісі , Қытайда шай , Абиссинияда тұз ақшаның орнына қолданылды . Қазақстан жерінде ішкі сауда - саттық үшін саулық қой пайдаланылды . Тауар өндірісі мен тауар айырбасының тарихи дамуы нәтижесінде ақша пайда бол ды . Саудада екіжақты мәміле жасалатын тауар түрі « ақша » деп аталды . Кейін тауар айырбасының , халықтар арасындағы қарым - қатынастың өзгеруі нәтижесінде ақшаның орнына түрлі металдар қолданыла бастады . Алғаш рет Ақ ғұндар біздің заманымыздың I ғасырында бір беті пехвели , екінші бетіне эфталит ( түркі - руни ) жазуы бар теңгелер жасап , жаңаша сауда айналымына кіргізген . Қазақ елі ( қазақ халқын құраған негізгі тайпалар ) баба түркілер Ұлы Жібек жолының бойын да орналасқандықтан , ақша жасауды өте ерте қолға алған . Осылайша , VI - VIII ғасырларда билеуші рулардың таңбасы қашалған , ру рәмізі бейнелеген теңгелер құйылған . Қазақстан аумағында өмір сүрген тайпалардың қола теңгелері VI - VIII ғасырдың І жартысына дейінгі аралықта қолданылған . Мұндай теңгелерді Суяб , Тараз қалаларында арнайы шеберхана ларда құйған .
