Пока голодный щенок бродил по горам, прибежал волк:
- Эй, щенок, я тебя съем! - он сказал.
- Давай, тетя, давай! «Сначала накорми меня, а потом будешь есть», - сказал щенок.
Волк:
- Хорошо, хорошо! Следуй за мной, - сказал он.
Идя вместе, они увидели группу коров. Волк посмотрел на своего товарища:
- Посмотри на меня: как у меня глаза, уши, рот и хвост? - он сказал.
«Твои глаза красные, уши улыбаются, рот широко открыт, хвост зажат между задними лапами, и ты согнулся, как молодая веточка», - сказал щенок.
«Смотри, что я собираюсь делать», - сказал волк.
- Я наелся, я больше не буду есть твое мясо. До свидания! - сказал волк и убежал.
Щенок оставался с добычей теленка и в течение трех дней ел бесплатное мясо. Наконец, когда он проголодался, он пошел на прогулку и встретил голодного кота.
- Эй, я тебя съем! - он сказал.
- Давай, детка, давай! «Сначала накорми меня, а потом будешь есть», - сказал кот.
- ХОРОШО! Следуй за мной, - сказал щенок.
Через некоторое время они подошли к группе верблюдов.
Щенок:
- Кот! Посмотри на меня: как у меня глаза, уши, рот и хвост? - он сказал.
- Что ты говоришь! «Твои глаза бледные, в ушах звенят, рот открыт, язык вял, а хвост виляет», - сказал кот.
Тогда щенок сказал:
- Что мне теперь делать? - он сказал.
Когда щенок побежал и попытался укусить одну из лап верблюдов, верблюд заметил ее и пнул вторую, и щенок замер. Тогда кот сказал:
- О, горжусь! Вы все еще усердно работаете! Я съем твою плоть сейчас.
Қазақтың ең орныққан, маңызды қағидасының бірі осы – үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсету. Ұрпақтарға ең үлкен тәрбиені де осы бір ауыз сөзбен бойына сіңірген.
Үңілсек, бұл сөзде үлкен философия жатқан сияқты. Өзімізден үлкенді құрметтесек, өзімізден кішіге иіліп ізет көрсетсек, адамзатты сыйлаған, бәрімен жақсы қарым-қатынаста болмаймыз ба? Ал күллі адамзатты сыйласаң, өзің де сыйлы боласың, құрметке бөленесің.
Қазақта отбасының әр мүшесінің өз орны бар. Шектен шығып бара жатқан кісіні «Өз орныңды біл!» деген бір ғана сөзбен тоқтатқан. Балалары ата-әжесін, әке-шешесін құрметтейді, олар айтқан сөзге тоқтайды. Аға-әпкелері іні-қарындастарына қамқор болады, келіндер үлкенге тік қарамай, даусын бәсеңдетіп сөйлейді. Дастархан басында отырғанда да осы қағида сақталады. Үлкендер–төрде, олардың жанын ала бере, оң жағында қыздар, сол жағында ұлдары, одан төменірек балалар, келіндер жайғасады. Төр – құрметті орын. Сондықтан да онда құрметті кісілер отырады.
Бұрынғы уақыттарда ауылдағы, ру ішіндегі не ел арасындағы дау-дамайды да үлкендер шешетін болған. Ақсақалдар отырысында шешілген байламға екі жақ та тоқтаған. Оған қарсы шықпаған. Қазіргі соттың үкімінен де артық бағаланған десек қателеспеспіз.
Кішілер үлкенге құрмет көрсетеді. Ол құрмет өмірдің әр алуан кездерінде әр түрлі формада жүзеге асады. Кішкентайында үлкеннің жолын кеспейді, оларға әрдайым сіз деп сөйлейді, тіл қайтармай, айтқанын бұлжытпай орындайды. «Сен демек қиын емес пе, бұрынғы туған үлкенге?!» деп Шортанбай Қанайұлы қазақтың танымын көрсетеді. Басқа қарсылықтарды былай қойғанда, тек «сен» деп сөйлеудің өзін өте оғаш санаған. Бала кезінен-ақ қонақты күтіп ап, олардың қолына су құйып қызмет жасау үйдің кіші балаларының еншісінде болған. Есесіне үлкендер оларға ризашылығын батасымен, мейіз-өрік, тәттісімен білдіретін болған.
Пока голодный щенок бродил по горам, прибежал волк:
- Эй, щенок, я тебя съем! - он сказал.
- Давай, тетя, давай! «Сначала накорми меня, а потом будешь есть», - сказал щенок.
Волк:
- Хорошо, хорошо! Следуй за мной, - сказал он.
Идя вместе, они увидели группу коров. Волк посмотрел на своего товарища:
- Посмотри на меня: как у меня глаза, уши, рот и хвост? - он сказал.
«Твои глаза красные, уши улыбаются, рот широко открыт, хвост зажат между задними лапами, и ты согнулся, как молодая веточка», - сказал щенок.
«Смотри, что я собираюсь делать», - сказал волк.
- Я наелся, я больше не буду есть твое мясо. До свидания! - сказал волк и убежал.
Щенок оставался с добычей теленка и в течение трех дней ел бесплатное мясо. Наконец, когда он проголодался, он пошел на прогулку и встретил голодного кота.
- Эй, я тебя съем! - он сказал.
- Давай, детка, давай! «Сначала накорми меня, а потом будешь есть», - сказал кот.
- ХОРОШО! Следуй за мной, - сказал щенок.
Через некоторое время они подошли к группе верблюдов.
Щенок:
- Кот! Посмотри на меня: как у меня глаза, уши, рот и хвост? - он сказал.
- Что ты говоришь! «Твои глаза бледные, в ушах звенят, рот открыт, язык вял, а хвост виляет», - сказал кот.
Тогда щенок сказал:
- Что мне теперь делать? - он сказал.
Когда щенок побежал и попытался укусить одну из лап верблюдов, верблюд заметил ее и пнул вторую, и щенок замер. Тогда кот сказал:
- О, горжусь! Вы все еще усердно работаете! Я съем твою плоть сейчас.
Қазақтың ең орныққан, маңызды қағидасының бірі осы – үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсету. Ұрпақтарға ең үлкен тәрбиені де осы бір ауыз сөзбен бойына сіңірген.
Үңілсек, бұл сөзде үлкен философия жатқан сияқты. Өзімізден үлкенді құрметтесек, өзімізден кішіге иіліп ізет көрсетсек, адамзатты сыйлаған, бәрімен жақсы қарым-қатынаста болмаймыз ба? Ал күллі адамзатты сыйласаң, өзің де сыйлы боласың, құрметке бөленесің.
Қазақта отбасының әр мүшесінің өз орны бар. Шектен шығып бара жатқан кісіні «Өз орныңды біл!» деген бір ғана сөзбен тоқтатқан. Балалары ата-әжесін, әке-шешесін құрметтейді, олар айтқан сөзге тоқтайды. Аға-әпкелері іні-қарындастарына қамқор болады, келіндер үлкенге тік қарамай, даусын бәсеңдетіп сөйлейді. Дастархан басында отырғанда да осы қағида сақталады. Үлкендер–төрде, олардың жанын ала бере, оң жағында қыздар, сол жағында ұлдары, одан төменірек балалар, келіндер жайғасады. Төр – құрметті орын. Сондықтан да онда құрметті кісілер отырады.
Бұрынғы уақыттарда ауылдағы, ру ішіндегі не ел арасындағы дау-дамайды да үлкендер шешетін болған. Ақсақалдар отырысында шешілген байламға екі жақ та тоқтаған. Оған қарсы шықпаған. Қазіргі соттың үкімінен де артық бағаланған десек қателеспеспіз.
Кішілер үлкенге құрмет көрсетеді. Ол құрмет өмірдің әр алуан кездерінде әр түрлі формада жүзеге асады. Кішкентайында үлкеннің жолын кеспейді, оларға әрдайым сіз деп сөйлейді, тіл қайтармай, айтқанын бұлжытпай орындайды. «Сен демек қиын емес пе, бұрынғы туған үлкенге?!» деп Шортанбай Қанайұлы қазақтың танымын көрсетеді. Басқа қарсылықтарды былай қойғанда, тек «сен» деп сөйлеудің өзін өте оғаш санаған. Бала кезінен-ақ қонақты күтіп ап, олардың қолына су құйып қызмет жасау үйдің кіші балаларының еншісінде болған. Есесіне үлкендер оларға ризашылығын батасымен, мейіз-өрік, тәттісімен білдіретін болған.