Қазақстан ғарыш саласының дамуы. Термин сөздердің орфоэпиясы.
1. Мәліметпен танысып, дәптеріңе жаз.
2. Мәтін бойынша сұхбат құрастырып бер.
3. Термин сөздерді теріп жаз
4. Мәтін бойынша сөздік құрастыр.
«Космонавтика» - грек тілінен аударғанда «кеме басқару» деген
мағынаны білдіреді екен. Ал осы космос корабілін орбитаға шығару үшін
қуатты ракета двигателі және отын қажет, ал ракета жоғары температураға
төзімді, жеңіл де берік материалдан болуы тиіс. Негізі осы космос
және космосқа ұшу туралы ғылымның негізін қалаған К.Э. Циолковский
болатын, ал оның арманын, ойын жүзеге асырған бас конструктор Сергей
Павлович Королев басқарған совет ғалымдары мен инженерлер болды.
Сондықтан да ғарыш кеңістігін игеру С.П. Королевтың есімімен тығыз
байланысты.
Жердің тартылыс күшін жеңе отырып, жердің тұңғыш жасанды спутнигі
орбитаға 1957 жылы 4 қазанда көтерілді, бұл күн балалар космос дәуірінің
басталуы болып есептеледі.
- Ғарышқа ұшатын ғарышкер қандай болуы керек?
Балалар адам ғарышқа көтерілер сәтте өте қолайсыз жағдайларға тап болады,
қуатты мотор дауысы құлақты тұндырады, тек орбитаға шыққан сәтте
тылсым тыныштық орнайды, өз салмақтарын сезбейтін халге келеді. Ал
осының бәріне шыдау үшін ғарышкерлерге ең алдымен өте күшті денсаулық,
мықты төзімділік қажет.
Болашақ ғарышкерлер ұшу алдында ұзақ жылдар бойы дайындықтан
өтеді. Олар спорттың әр түрімен жаттығып, парашюттерден секіріп үйренеді.
Ұзақ уақыт бойы сурдокамерада (дыбыс өткізбейтін камера) тұрады,
көптеген сындардан өтеді, сондықтан да «Азамат сыны -ерлік» -деп бекер
айтылмаған. Ғарышкерлерге жерден көтерілу мен түсер сәтте де өте мықты
төзімділік қажет, соған шыдау үшін оларды «центрифуга» -деп аталатын,
тағы да басқа ондаған аппараттарда айналдырып сынақтан өткізеді. Сонымен
бірге балалар, ғарышкерлердің міндеті тек ұшу емес, олар математика,
физика, астрономия сияқты көптеген ғылымдарды меңгерген жан-жақты
болу тиіс, себебі олар ғарышта атмосфераға, жерге, жұлдыздарға зерттеулер
жүргізеді.
Міне сондықтан да «Бәрінен күшті адам – өзіне - өзі сенетін адам» -деп біз
ғарышкер ағаларымызды айта аламыз, себебі олар өздеріне сенгендіктен осы
ұшқыш мамандығын таңдаған.
- Ғарышқа алғашында нелерді ұшырып еді?
- Лайка — ғарышқа сапар шеккен әлемдегі тұңғыш тіршілік иесі.
- 1957 жылдың 4 қазанда ғарышқа салмағы алты келі, жасы екі жастан
асқан Лайканы «Спутник-2» ғарыш кемесімен ғарышқа аттандырып жіберді.
Ғарыш кемесі ұшырылғаннан кейін, шамамен, 5-7 сағаттан соң Лайка
ғарыштағы температураның күрт артуы мен стресстің салдарынан өледі.
Сынақты ұйымдастырушылар о бастан-ақ Лайканың жерге қайтуын күткен
жоқ. Олардың жоспарлауынша Лайка ғарышта бір аптаға жуық уақыт өмір
сүруі керек болатын.
- Кеңес Одағының ғалымдары Лайкамен берге тағы екі итті
жаттықтарған болатын. Олар: Белка мен Стрелка. Осынау үлкен сынақты
іске асыру үшін Лайканың ұшырылуынан біраз жылдар алдын арнайы
коммисия құрылып нақты шараларды анықтап отырды.
- Кеңестік ғалымдар ғарышқа иттерді жіберген болса, өз кезегінде, АҚШ
ғалымдары сынақ жасау үшін шимпанзелерді пайдаланды.
-
1961 жылдың 12 сәуірінде, бір орынды «Восток» кемесімен, тұңғыш рет
Совет Одағының азаматы Юрий Алексеевич Гагарин ғарышқа көтерілді, С.П.
Королевта өз арманына жеткен болатын. Кейіннен көп орынды «Восход»
кемесі іске қосылды, тағыда көптеген кемелер жасалды, олармен Совет
Одағының және шетелдік ғарышкерлер орбитаға барып барып, ғарыш
кеңістігін зерттеуде өз үлестерін қосты, олардың ішінде әйел-ғарышкер
В.Терешкова да бар еді.
- Тұңғыш ғарышкерді атаңыздаршы?
- Тұңғыш әйел-ғарышкер кім?
Жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар.
Семіздің аяғы – сегіз.
Алпыстағы атаңды жыққанша,Алтыдағы атанды жық.
Он екі айда он үш той.
Алты ай баққан арықты бір түн ұрындырған өлтіреді.
Алты бала таппай ана аталмайды,Бес бала таппай белгілі әйел болмайды.
Бір күн ашыққаннан қырық күн ақыл сұрама.
Бір күн ұрыстың қырық күндік қырсығы бар.
Жұт жеті ағайынды, жиенім сегіз.
жеті атасын білмеген ұл жетесіз.
Жеті атасын білген ұл жеті жұрттың қамын жер.Өзін ғана білген ұлҚұлағы мен жағын жер.
Жігітке жеті өнер де аз.
Туған да алтау едік, өле-өле жетеуміз.
Қарғыс жеті атаға жетеді.
Жеті кедей жиналғанмен ортасынан бір бай шықпас.
Кедейдің жеті қаңтары бар.
Жетім бала жеті күлшеге тоймас
Жетімге жеті бидай да тамақ,
Жетімнің қарны жетеу
Жеті қарақшыны таныған, жеті күнде ада
Айла алтау, ақыл жетеу.
Қыстың соңы жеті тоғыс, көктем басы бес тоғыс.
Жігіт бір сырлы, сегіз қырлы болсын.
Алты аға бірігіп әке болмас, жеті жеңге бірігіп ана болмас.
Алты жастан жинасам асырам, жеті жастан жинасам жеткізем.
Жетелі мен іскерге жеті күннің бәрі сәтті.
Тоғыз ат бір қазыққа байланбас,
Тойған үйге тоғыз бар,
Егістікті бір рет сыйламасаң, ол сені тоғыз рет қинайды,
Тоғыз қатынның толғағы бір келді,
Тоғыз ат бір қазыққа байланбас
Екі аяқтыда бажа тату, төрт аяқтыда бота тату.
Бір ит көріп үреді,Екі ит еріп үреді.
Бірінші байлық – денсаулық,Екінші байлық – ақ жаулық,Үшінші байлық – он саулық.
Елуінде – ер дана,Елуінде – ел жаңа.
Тоқсан сөздің тобықтай түйіні бар.Отыз тістен шыққан сөз,Отыз руға тарайды.
Мыңның жүзін білгенше,Бірдің атын біл.
Екі қарға таласса, бір қарғаға жем түсер.
Тоғыз қабат торқадан, тоқтышақтың терісі артық.
Бір жылға қоян терісі де шыдайды.
Аларманға алтау аз,Берерменге бесеу көп.
Екі баланың ортасындағы шал бала болады,Екі шалдың ортасындағы бала дана болады.
Бас екеу болмай, мал екеу болмас.
Біреуге мал қайғы, біреуге жан қайғы.Мың қайғы бір борышты өтемейді.
Жақсы кісі қырқында толады, жаман кісі қырқында солады
Ер бір рет өледі, ез мың рет өледі.
Жүз дімкеске бір лепес.
Бірінші әйел – шекер, екінші әйел – бекер.
Бірінші әйелді құдай қосады, екіншісін адам қосады, үшіншісін сайтан қосады.
Екі уыс алтын берсе, үшіншісін қоса сұра.
Біреу жаныңа жолдас, біреу малыңа жолдас
Біреу тойып секіреді, біреу тоңып секіреді
Ағайын – алтау, ана – біреу.
Аласыға алтау аз, бересіге бесеу көп.
Төртеу түгел болса, төбедегі келеді, алтау ала болса, ауыздағы кетеді.
Алтаумын деме, жетеуге жолығасың, жетеумін деме, сегізге жолығасың.
Шындық – сегіз, бақыт егіз,
Ер- егіз, еңбек- жалғыз,
Еңбегі жанғанның тоқтысы егіз туады, Еңбек пен бақыт – егіз
Құтты қонақ келсе, қой егіз табады
Қорқаққа қос көрінер,
Құдай бір ұрғанды қос қолдап ұрады,
Бір жебемен қос нысана оққа ұшты
Қазіргі кезде Интернет сөзін пайдаланғанда, физикалық желінің өзін емес, Дүниежүзілік желі және ондағы айтамыз. Интернет - кез келген компьютерлермен бүкіл әлем бойынша ақпарат алмасу мен беру мүмкіндігі, желілер жүйесі. Интернет - байланыс араларын өзара біріктіретін, тораптардың жиынтығы. Әрбір топтарда көбінесе UNIX операциялық жүйесін басқару арқылы жұмыс істейтін бір немесе бірнеше қуатты компьютер-сервер болады. Мұндай торапты кейде хост деп атайды. Торапты оның иесі - провайдер деп аталатын ұйым немесе Интернет қызметін жабдықтаушы басқарады. Интернет әр түрлі ережемен жұмыс істейтін желілерді біріктіреді. Бұл ережелерді үйлестіру үшін шлюз құрылғысы қызмет етеді. Шлюз - басқаша тәсілмен үйлеспейтін желілерді қосатын құрылғы. Шлюз әр түрлі желілердің бірлескен жұмысын қамтамасыз етуге арналған мәліметтерді өзгертпейді. Интернет желісіне әр түрлі операциялық жүйелерді басқару арқылы жұмыс істейтін компьютерлер кіреді . Алайда, ақпарат алмасу кезінде барлық ЭЕМ хабар беру тәсілдері туралы бірыңғай келісімдер қолданылуы тиіс. Сонда ЭЕМ-ның қай-қайсысыда басқа кез келген ЭЕМ-нан алынған ақпарат түсінуге қабілетті болады.