бұлардың ішінде тез жүгіруге, ін қазуға, жүзуге, ағашқа өрмелеуге бейімделген түрлері кездеседі. салмағы 0,1 – 4,5 кг, дене тұрқы 12 – 75 см, мадагаскар аралы, оңтүстік американың оңтүстік аймағы, антарктидадан басқа барлық жерде таралған. шөп, ағаш қабығын, бүршігін, бұтағын жейді. жылына 4 рет 2 – 8 (кейде 15) көжек туады. тұрақты іні болмайды, көжегі жүндес, бірден жүріп кететіндей жетіліп туылады, бірнеше күннен кейін өзі қоректенеді. үй қояны ғана ін қазады, топ-топ болып тіршілік етеді. көжегі көзі ашылмай, өте дәрменсіз, қызылшақа болып туылады. кәсіптік маңызы бар, әуестік үшін де ауланады. қоянның кейбір түрлері жайылымға, жеміс бағына, жас орманға үлкен зақым келтіреді. кейбіреулері індет таратады. қазақстанда кездесетін 3 түрі (ақ қоян, құм қоян, ор қоян) бар. ақ қоян, негізінен, қалың қар түсетін қостанай, солтүстік қазақстан, павлодар және ақмола облыстарындағы орманды далаларда, қарағанды, шығыс қазақстан облыстарындағы таулы аймақтарда көптеп, ал батыс қазақстан, ақтөбе, алматы облыстарында сирек кездеседі.
жынның басшысы самандун сүлейменге мың жүйрік тұлпар ұстап беріпті. сүлеймен оның қызметіне риза болып:
– не сұрайсың? – дейді. самандун:
– өзен-көлді ежелден мекен етуші едік. оны бізден тартып алып, оны ұрпағына бердің. бізге мекенімізді қайтар! – деп сұрайды. сүлеймен:
– дегенің болсын. бірақ түнде пайдаланасың. күндіз ң игілігінде, – дейді. содан жын-жыбыр түнде өзен-көлді аралап, сайран құрады екен. бір күні бір жігіт үйінде ішерге суы болмай, түнде өзенге барады. барса, жындар су бермейді. жігіт сүлейменнің сарайына барып, болған жайды айтып береді. сүлеймен жігітке бір дұға жазып береді де, самандунға сәлем айтады:
– суға барғанда мынаны оқы, самандуннің есіне сал, – дейді. жігіт суға барып дұғаны оқиды. дұғасы мынадай екен: «су иесі – сүлеймен, су алуға рұқсат ет». оны естігенде самандуннің барлық жынға:
– бұл жердің шын егесі – сүлеймен патша. су беріңдер, – дейді. содан бастап түнде су алғысы келсе: «су иесі – сүлеймен, су алуға рұқсат ет», – деп сұрайды екен.
қазақ арасында «түнде суға барма, суға түспе» деген ырым осыдан қалыпты.
ответ:
бұлардың ішінде тез жүгіруге, ін қазуға, жүзуге, ағашқа өрмелеуге бейімделген түрлері кездеседі. салмағы 0,1 – 4,5 кг, дене тұрқы 12 – 75 см, мадагаскар аралы, оңтүстік американың оңтүстік аймағы, антарктидадан басқа барлық жерде таралған. шөп, ағаш қабығын, бүршігін, бұтағын жейді. жылына 4 рет 2 – 8 (кейде 15) көжек туады. тұрақты іні болмайды, көжегі жүндес, бірден жүріп кететіндей жетіліп туылады, бірнеше күннен кейін өзі қоректенеді. үй қояны ғана ін қазады, топ-топ болып тіршілік етеді. көжегі көзі ашылмай, өте дәрменсіз, қызылшақа болып туылады. кәсіптік маңызы бар, әуестік үшін де ауланады. қоянның кейбір түрлері жайылымға, жеміс бағына, жас орманға үлкен зақым келтіреді. кейбіреулері індет таратады. қазақстанда кездесетін 3 түрі (ақ қоян, құм қоян, ор қоян) бар. ақ қоян, негізінен, қалың қар түсетін қостанай, солтүстік қазақстан, павлодар және ақмола облыстарындағы орманды далаларда, қарағанды, шығыс қазақстан облыстарындағы таулы аймақтарда көптеп, ал батыс қазақстан, ақтөбе, алматы облыстарында сирек кездеседі.
жынның басшысы самандун сүлейменге мың жүйрік тұлпар ұстап беріпті. сүлеймен оның қызметіне риза болып:
– не сұрайсың? – дейді. самандун:
– өзен-көлді ежелден мекен етуші едік. оны бізден тартып алып, оны ұрпағына бердің. бізге мекенімізді қайтар! – деп сұрайды. сүлеймен:
– дегенің болсын. бірақ түнде пайдаланасың. күндіз ң игілігінде, – дейді. содан жын-жыбыр түнде өзен-көлді аралап, сайран құрады екен. бір күні бір жігіт үйінде ішерге суы болмай, түнде өзенге барады. барса, жындар су бермейді. жігіт сүлейменнің сарайына барып, болған жайды айтып береді. сүлеймен жігітке бір дұға жазып береді де, самандунға сәлем айтады:
– суға барғанда мынаны оқы, самандуннің есіне сал, – дейді. жігіт суға барып дұғаны оқиды. дұғасы мынадай екен: «су иесі – сүлеймен, су алуға рұқсат ет». оны естігенде самандуннің барлық жынға:
– бұл жердің шын егесі – сүлеймен патша. су беріңдер, – дейді. содан бастап түнде су алғысы келсе: «су иесі – сүлеймен, су алуға рұқсат ет», – деп сұрайды екен.
қазақ арасында «түнде суға барма, суға түспе» деген ырым осыдан қалыпты.