3-тапсырма. Драмалық шығармалардан жақшаға алынатын ремаркалардың тыныс белгілерінің орналасу тәртібінің әр түріне мысалдар келтіріңдер. Керек дерек! Тыныс белгі Тыныс белгілерін дұрыс қолданудың бір негізі – интонация. Мысалы, белгілі бір хабарлы сөйлемді айтқанда, оқығанда сөйлем соңында кідіріс болады. Сөйлем. нің бірыңғай мүшелерін оқығанда олардың әрқайсысынан кейін және құрмалас сөйлем құрамына енген әрбір жай сөйлем арасында кідіріс болады. Сұраулы, лепті сөйлемдерді оқығанда дауыс көтеріңкі шығып, айрықша интонация байқалады. Сөйлеу тіліндегі мұндай интонация жазба тілде белгілі бір тыныс белгісін қоюды қажет етеді. Мысалы, Байлықтың атасы – еңбек, анасы – жер; Адамдықтың белгісі – иіліп сәлем бергені, шын достықтың белгісі - көп кешікпей келгені деген сөйлемдердегі сызықшалар бастауыш та, баяндауыш та зат есімнен немесе заттанған есімшелерден жасалғандықтан қойылып тұр. Бұл - сызықша қоюдың грамматикалық белгісі. Сонымен бірге бұл сөйлемдерді айтқанда сызықша қойылған жерлерде кідіріс жасалады. Бұл - сөйлемдегі, ондағы жеке сөздерді айту интонациясы. Осы интонация бұл арада тыныс белгісі қойылатын жерге сай келіп тұр. Сызықшаны қолданудың негізгі принципі - грамматикалық белгімен қатар, бұл жерде интонация да сөйлемнің тыныс белгісін дұрыс қоюға себепші болып, белгілі бір тыныс белгісі керектігін аңғартқандай болып тұр. «Қазақ пунктуациясының теориялық және практикалық мәселелері» оқу-әдістемелік кешенінен
Варвик (Ұлыбритания) және Гумбольдт (Германия) университеттері жүргізген зерттеу 1870-2001 жылдар аралығында мемлекеттер арасындағы соғыстардың жиілігі жылына орта есеппен 2% өскенін көрсетті. Ғалымдар экономикалық өсу және жаңа шекаралардың пайда болуы басты себеп болды деп санайды. Қарапайым адамдардың көзқарасы бойынша әлемде Екінші дүниежүзілік соғыс пен терроризмге қарсы соғыс арасындағы тыныштық кезеңі болды. Бұл олай емес. 1870 жылдан 1913 жылға дейін жылына орта есеппен алты қақтығыс басталды, олардың 17-сі әлемдік соғыстар арасында болған, 31-і қырғи қабақ соғыс кезінде, ал 1990-шы жылдары 36. Осы уақыт аралығында елдер саны да едәуір өсті: 1870 жылы 47-ден 2001 жылы 187-ге дейін. «Бұл көптеген елдер қарулы қақтығыстарға қатысады деген сөз», - дейді зерттеудің авторы Уорвик университетінің авторы Марк Харрисон. - - Жаңа мемлекеттер арасындағы шекара әділетті ме, жоқ па, айырмашылық жоқ, өйткені бізде бір ғана планета бар. Кішкентай соғыстар үлкен соғысқа айналмасына кепілдік жоқ: екі дүниежүзілік соғыс болып өтті ».Басқа әдіснамаға негізделген алдыңғы зерттеулер көрсеткендей, соғыстың толық мағынасында 1950 жылдардан бастап тұрақты түрде азайып келеді. Бұл жолы зерттеушілер барлық қақтығыстарды ескерді - жалпы жұмылдырылған кең ауқымды соғыстардан бастап күш көрсету мен шекаралардың жабылуына дейін. Осылайша, зорлық-зомбылықтың ауқымын емес, биліктің зеңбіректің көмегімен мәселелерді шешуге дайын болуын өлшеуге болады. Шет мемлекеттерге ірі елдер (ЖІӨ-ге қатысты) басып кіру ықтималдығы жоғары болды, бірақ 130 жыл ішінде орташа көрсеткіш өсе қоймады. Өз кезегінде, бай елдер (жан басына шаққандағы ЖІӨ-ні қараңыз) қақтығыстарға басқаларға қарағанда жиі араласады және 130 жыл ішінде бұл тенденция өзгерген жоқ. Зерттеу нәтижелері ойландырады. Біз әлем жыл сайын байып, демократияланып, ажырамас болып келеді деп ойлауға дағдыланғанбыз (елдердің өзара тәуелділігі артып келеді). Мысалы, Ағартушылық туралы ойшылдар бұл бүкіл әлемде бейбітшілік орнату үшін жеткілікті болады деп санады. Саяси ғылымдардың барлығы дерлік бай демократия лидерлерінің соғысқа себептері аз және оған ұмтылмаудың себептері көп деген болжамға негізделген.Біз бұл идеяны қате деп санамаймыз», - деп атап көрсетеді Харрисон мырза. - Біз оны толық емес деп ойлаймыз. Саясаттанушылар соғыс жүргізу себептеріне тым көп назар аударады және соғыс жүргізу мүмкіндіктерін жете бағаламайды. Басқаша айтқанда, біз көбінесе қақтығыстарға өзіміздің қалауымыз үшін емес, сәйкесінше ресурстарымыз бар болғандықтан шығамыз ». Өзіңіз соттаңыз. Біріншіден, экономикалық өсу соғыстың арзандауына әкелді. Екіншіден, салықтар мен несиелер мемлекетке, әсіресе демократиялық елдерде көбірек табыс әкеле бастады. Үшіншіден, соғыс саудаға зиян тигізсе де, қазіргі әлемде қақтығыстардың қатты әсерінсіз көптеген сауда байланыстарын орнатуға болады. Қарулы қақтығыстардың өршуіне бейбітшілікке алып келуі керек нәрсенің өзі ықпал етеді екен. Зерттеу нәтижелері Экономикалық тарих шолуына жарияланған.
Қайың - пайдалы ағаш. Өйткені, қайыңнан түрлі жиһаздар жасалады. Оның майымен былғары өңделеді. Ол улы газдарды өткізбейді.
Бұл - мәтіннің қай түрі болады деп ойлайсыңдар? Не себепті? – Немен дәлелдейсіңдер? Бұл - пайымдау мәтіні. Себебі, бірінші сөйлемде негізгі ой айтылады. Ал қалған сөйлемдерде сол ой дәлелденеді.
Пайымдау мәтінінің ерекшелігі:
1) Пайымдау мәтіні « Неліктен?» деген сұраққа жауап береді. 2) Бірінші сөйлемде негізгі ой айтылады. Ал қалған сөйлемдерде сол ой дәлелденеді.
3) Тірек сөздері - "өйткені", "себебі", "біріншіден ", "екіншіден,"--- деген сөздер.
Варвик (Ұлыбритания) және Гумбольдт (Германия) университеттері жүргізген зерттеу 1870-2001 жылдар аралығында мемлекеттер арасындағы соғыстардың жиілігі жылына орта есеппен 2% өскенін көрсетті. Ғалымдар экономикалық өсу және жаңа шекаралардың пайда болуы басты себеп болды деп санайды. Қарапайым адамдардың көзқарасы бойынша әлемде Екінші дүниежүзілік соғыс пен терроризмге қарсы соғыс арасындағы тыныштық кезеңі болды. Бұл олай емес. 1870 жылдан 1913 жылға дейін жылына орта есеппен алты қақтығыс басталды, олардың 17-сі әлемдік соғыстар арасында болған, 31-і қырғи қабақ соғыс кезінде, ал 1990-шы жылдары 36. Осы уақыт аралығында елдер саны да едәуір өсті: 1870 жылы 47-ден 2001 жылы 187-ге дейін. «Бұл көптеген елдер қарулы қақтығыстарға қатысады деген сөз», - дейді зерттеудің авторы Уорвик университетінің авторы Марк Харрисон. - - Жаңа мемлекеттер арасындағы шекара әділетті ме, жоқ па, айырмашылық жоқ, өйткені бізде бір ғана планета бар. Кішкентай соғыстар үлкен соғысқа айналмасына кепілдік жоқ: екі дүниежүзілік соғыс болып өтті ».Басқа әдіснамаға негізделген алдыңғы зерттеулер көрсеткендей, соғыстың толық мағынасында 1950 жылдардан бастап тұрақты түрде азайып келеді. Бұл жолы зерттеушілер барлық қақтығыстарды ескерді - жалпы жұмылдырылған кең ауқымды соғыстардан бастап күш көрсету мен шекаралардың жабылуына дейін. Осылайша, зорлық-зомбылықтың ауқымын емес, биліктің зеңбіректің көмегімен мәселелерді шешуге дайын болуын өлшеуге болады. Шет мемлекеттерге ірі елдер (ЖІӨ-ге қатысты) басып кіру ықтималдығы жоғары болды, бірақ 130 жыл ішінде орташа көрсеткіш өсе қоймады. Өз кезегінде, бай елдер (жан басына шаққандағы ЖІӨ-ні қараңыз) қақтығыстарға басқаларға қарағанда жиі араласады және 130 жыл ішінде бұл тенденция өзгерген жоқ. Зерттеу нәтижелері ойландырады. Біз әлем жыл сайын байып, демократияланып, ажырамас болып келеді деп ойлауға дағдыланғанбыз (елдердің өзара тәуелділігі артып келеді). Мысалы, Ағартушылық туралы ойшылдар бұл бүкіл әлемде бейбітшілік орнату үшін жеткілікті болады деп санады. Саяси ғылымдардың барлығы дерлік бай демократия лидерлерінің соғысқа себептері аз және оған ұмтылмаудың себептері көп деген болжамға негізделген.Біз бұл идеяны қате деп санамаймыз», - деп атап көрсетеді Харрисон мырза. - Біз оны толық емес деп ойлаймыз. Саясаттанушылар соғыс жүргізу себептеріне тым көп назар аударады және соғыс жүргізу мүмкіндіктерін жете бағаламайды. Басқаша айтқанда, біз көбінесе қақтығыстарға өзіміздің қалауымыз үшін емес, сәйкесінше ресурстарымыз бар болғандықтан шығамыз ». Өзіңіз соттаңыз. Біріншіден, экономикалық өсу соғыстың арзандауына әкелді. Екіншіден, салықтар мен несиелер мемлекетке, әсіресе демократиялық елдерде көбірек табыс әкеле бастады. Үшіншіден, соғыс саудаға зиян тигізсе де, қазіргі әлемде қақтығыстардың қатты әсерінсіз көптеген сауда байланыстарын орнатуға болады. Қарулы қақтығыстардың өршуіне бейбітшілікке алып келуі керек нәрсенің өзі ықпал етеді екен. Зерттеу нәтижелері Экономикалық тарих шолуына жарияланған.
Пайымдау мәтініне мысал.
Қайың.
Қайың - пайдалы ағаш. Өйткені, қайыңнан түрлі жиһаздар жасалады. Оның майымен былғары өңделеді. Ол улы газдарды өткізбейді.
Бұл - мәтіннің қай түрі болады деп ойлайсыңдар? Не себепті? – Немен дәлелдейсіңдер? Бұл - пайымдау мәтіні. Себебі, бірінші сөйлемде негізгі ой айтылады. Ал қалған сөйлемдерде сол ой дәлелденеді.
Пайымдау мәтінінің ерекшелігі:
1) Пайымдау мәтіні « Неліктен?» деген сұраққа жауап береді. 2) Бірінші сөйлемде негізгі ой айтылады. Ал қалған сөйлемдерде сол ой дәлелденеді.
3) Тірек сөздері - "өйткені", "себебі", "біріншіден ", "екіншіден,"--- деген сөздер.