3. Дала жануарының басқаша атауы. 4. Қасқыр қандай аң? 6. «Тамақтану» сөзімен мәндес сөз. 8. Қасқырдың табанынан қалған сурет. ↓ 1. Қасқырлар тобының басқаша атауы. 2. Айналаны қарау. 5. «Біреу» сөзінің мағынасы. 7. «Жас» сөзіне қарсы мәндес сөз.
Қолымда Бауыржан Момышұлының «Ұшқан ұя» кітабы. Аялай ұстап, толқи оқимын. «Біздің кейде өткенді еске алсақ болды, тұтас тұлға іздеп, бүтін бір жүйелі оқиға іздеп, кесек-кесек кереметтер іздеуге ерекше мән беріп қарайтынымыз бар. Дәл осы өлшем балғын кезге келе бермейді. Өйткені бала жүрегі, бала көңілі, бала ойы алғашқы көргенін, алғашқы сезгенін, алғашқы тұшынғанын қаз-қалпында, тұнық күйінде болмысына ұйытып алады да, сол қалпында сақтай біледі.
Бала қиялы ол көргендерінен көлемді ой түйіп жатпайды. Қайта үзік-үзік үміттің өзінен рақат сезімге бөлене береді. Дәл қазір менің көз алдымда сонау сәби кездегі қызық пен қуаныштың елестері түйдек-түйдек жаңғырығып, жанымды жай таптырмай отыр».
Баукеңнің осынау тебіреніске толы көңіл күйі менің жан дүниемді зілзалаға салып отыр десем, өмірдің ащы-тұщысынан немесе тәтті-дәмдісінен аузы уылған біраз адамдар кекесінмен сүле-сапа, қыжырта қабылдарына күмәнданбаймын.
Балғын балалық шағын өткен ғасырдың 20-50-ші жылдар аралығындағы қан-қасап қырғындар мен ашаршылықта, үрей мен кіріптарлықта, аштық пен жоқшылықта өткізген бақытсыз ұрпақтың қиянға құлаш ұрар әсершіл періште сезімге бөленген қымбатты естеліктері, әрине, тапшы болды. Ал бүгінгі жастардың болашағына алаңдаған Баукеңнің: «Ертексіз өскен бала –
рухани мүгедек а ларымызға әжелері не шешелері ертек айта бермейді. Содан қорқам, менің қазіргі келіндерім немерелеріме бесік жырын айта білмейді. Бесікте жатқанда құлағына анасының әлди әні сіңбеген баланың көкірегі керең болып қалмаса деп қорқамын», деп қауіп етуге толық қақысы болғанын ендігі жерде дәлелдеп тыраштанудың жөні болмас.
іріншіден, инспекторлық құрамды тез жүргіш мықты техникалармен қамтамасыз ету. Екіншіден, киіктер ареалына әрдайым мониторинг жүргізу үшін пилотсыз ұшқыш аппаратын сатып алу және пайдалану. Үшіншіден, киіктерді қорғауға жұмылдырылған қызметтерге 1 рация толқынын орнату, қорғау жұмыстары үшін 5-6 күнге әуе техникасын жұмылдыру. Бесіншіден, аңшылық ісін пайдаланушылардан жылжымалы қорықшы топтарын құрып, аңшылық шаруашылық аумағында киіктер мекендеген мерзімде оларды қорғау жұмысын күшейту, броконьерлік факті анықталған жағдайда аңшылық шарауашылығын жүргізуге жауапты тұлғаларды әкімшілік жазаға тарту, Алтыншыдан, броконьерлік фактілерді анықтауға көмек көрсеткен жағдайда жергілікті халықты материлдық ынталандыру. Жетіншіден, киіктер және Қызыл кітапқа енген жануарлар түрлері бойынша броконьерлік фактілерді анықтағаны үшін мемлекеттік инспекторларға сыйақы беру желісін қарастыру жөнінде ұсыныс ортаға салынды. Киіктерді сақтауға мемлекетіміз бен Үкіметіміз қазір ерекше мән беріп отыр. Соның белгісі — соңғы 1 жылдың өзінде ұшақпен есептегенде киіктердің санының 1976 басқа жетуі. Бұл — былтырғы жылмен салыстырғанда киіктер саны 3,5 есеге артқанын көрсетеді. Мұны кеңесте сөйлеген қай азамат та болмасын атап көрсетті. Киікке деген қамқорлықтың бір көрінісі — ежелгі Торғай өлкесінде, яғни Аманкелді, Жанкелдин аудандарының көлемінде «Алтын дала» табиғи резерватының ашылуы. Қасиетті аңның сақталуына бұл резерват қызметкерлері аз үлес қосып келе жатқан жоқ. Кеңесте сөз сөйлеген азаматтар киікті келешек ұрпаққа аман-есен жеткізуге байланысты ойларымен бөлісті. Негізінен алғанда Қостанай облысы бойынша киіктер Торғай аймағында, оның ішінде ұлы Жыланшық және Тосын құмында төлдейді. Бұл екі өңір — бір-бірінен онша алыс емес. Оларды қорғау мен бақылауға қолайлы. Тек жіті назарда ұстап отыру керек. Киіктерді қорғау мен сақтауға жергілікті халық та, сондай-ақ тиісті мамандар мен ауылдық округ әкімдері де қолдан келген қамқорлықты жасағандары абзал. Себебі, резерват қызметкерлері мен аңшылар қоғамының мүшелері байтақ даланы тез арада түгел қарап, тексере алмайды. Ал жергілікті халық болса, өз өңірлеріндегі болып жатқан жәйттарды жақсы біледі. Сондықтан да, халық болып жұмылып, киікті қырғынға ұшырататындарды тәртіпке шақыруға батыл кіріссе, оң нәтиже сөзсіз болады. Қалай болғанда да киікке деген көзқарас өзгерді. Сең қозғалды.
Қолымда Бауыржан Момышұлының «Ұшқан ұя» кітабы. Аялай ұстап, толқи оқимын. «Біздің кейде өткенді еске алсақ болды, тұтас тұлға іздеп, бүтін бір жүйелі оқиға іздеп, кесек-кесек кереметтер іздеуге ерекше мән беріп қарайтынымыз бар. Дәл осы өлшем балғын кезге келе бермейді. Өйткені бала жүрегі, бала көңілі, бала ойы алғашқы көргенін, алғашқы сезгенін, алғашқы тұшынғанын қаз-қалпында, тұнық күйінде болмысына ұйытып алады да, сол қалпында сақтай біледі.
Бала қиялы ол көргендерінен көлемді ой түйіп жатпайды. Қайта үзік-үзік үміттің өзінен рақат сезімге бөлене береді. Дәл қазір менің көз алдымда сонау сәби кездегі қызық пен қуаныштың елестері түйдек-түйдек жаңғырығып, жанымды жай таптырмай отыр».
Баукеңнің осынау тебіреніске толы көңіл күйі менің жан дүниемді зілзалаға салып отыр десем, өмірдің ащы-тұщысынан немесе тәтті-дәмдісінен аузы уылған біраз адамдар кекесінмен сүле-сапа, қыжырта қабылдарына күмәнданбаймын.
Балғын балалық шағын өткен ғасырдың 20-50-ші жылдар аралығындағы қан-қасап қырғындар мен ашаршылықта, үрей мен кіріптарлықта, аштық пен жоқшылықта өткізген бақытсыз ұрпақтың қиянға құлаш ұрар әсершіл періште сезімге бөленген қымбатты естеліктері, әрине, тапшы болды. Ал бүгінгі жастардың болашағына алаңдаған Баукеңнің: «Ертексіз өскен бала –
рухани мүгедек а ларымызға әжелері не шешелері ертек айта бермейді. Содан қорқам, менің қазіргі келіндерім немерелеріме бесік жырын айта білмейді. Бесікте жатқанда құлағына анасының әлди әні сіңбеген баланың көкірегі керең болып қалмаса деп қорқамын», деп қауіп етуге толық қақысы болғанын ендігі жерде дәлелдеп тыраштанудың жөні болмас.
Объяснение:
іріншіден, инспекторлық құрамды тез жүргіш мықты техникалармен қамтамасыз ету. Екіншіден, киіктер ареалына әрдайым мониторинг жүргізу үшін пилотсыз ұшқыш аппаратын сатып алу және пайдалану. Үшіншіден, киіктерді қорғауға жұмылдырылған қызметтерге 1 рация толқынын орнату, қорғау жұмыстары үшін 5-6 күнге әуе техникасын жұмылдыру. Бесіншіден, аңшылық ісін пайдаланушылардан жылжымалы қорықшы топтарын құрып, аңшылық шаруашылық аумағында киіктер мекендеген мерзімде оларды қорғау жұмысын күшейту, броконьерлік факті анықталған жағдайда аңшылық шарауашылығын жүргізуге жауапты тұлғаларды әкімшілік жазаға тарту, Алтыншыдан, броконьерлік фактілерді анықтауға көмек көрсеткен жағдайда жергілікті халықты материлдық ынталандыру. Жетіншіден, киіктер және Қызыл кітапқа енген жануарлар түрлері бойынша броконьерлік фактілерді анықтағаны үшін мемлекеттік инспекторларға сыйақы беру желісін қарастыру жөнінде ұсыныс ортаға салынды. Киіктерді сақтауға мемлекетіміз бен Үкіметіміз қазір ерекше мән беріп отыр. Соның белгісі — соңғы 1 жылдың өзінде ұшақпен есептегенде киіктердің санының 1976 басқа жетуі. Бұл — былтырғы жылмен салыстырғанда киіктер саны 3,5 есеге артқанын көрсетеді. Мұны кеңесте сөйлеген қай азамат та болмасын атап көрсетті. Киікке деген қамқорлықтың бір көрінісі — ежелгі Торғай өлкесінде, яғни Аманкелді, Жанкелдин аудандарының көлемінде «Алтын дала» табиғи резерватының ашылуы. Қасиетті аңның сақталуына бұл резерват қызметкерлері аз үлес қосып келе жатқан жоқ. Кеңесте сөз сөйлеген азаматтар киікті келешек ұрпаққа аман-есен жеткізуге байланысты ойларымен бөлісті. Негізінен алғанда Қостанай облысы бойынша киіктер Торғай аймағында, оның ішінде ұлы Жыланшық және Тосын құмында төлдейді. Бұл екі өңір — бір-бірінен онша алыс емес. Оларды қорғау мен бақылауға қолайлы. Тек жіті назарда ұстап отыру керек. Киіктерді қорғау мен сақтауға жергілікті халық та, сондай-ақ тиісті мамандар мен ауылдық округ әкімдері де қолдан келген қамқорлықты жасағандары абзал. Себебі, резерват қызметкерлері мен аңшылар қоғамының мүшелері байтақ даланы тез арада түгел қарап, тексере алмайды. Ал жергілікті халық болса, өз өңірлеріндегі болып жатқан жәйттарды жақсы біледі. Сондықтан да, халық болып жұмылып, киікті қырғынға ұшырататындарды тәртіпке шақыруға батыл кіріссе, оң нәтиже сөзсіз болады. Қалай болғанда да киікке деген көзқарас өзгерді. Сең қозғалды.