1-тапсырма. Жұмыскердің құқығы: нені білу керек?
Заңда жұмыс берушінің де, жұмыскердің де құқығы анық айтылған. Біріншіден, еңбек келісімшарты қолыңызда болуы керек.
Еңбек келісімшарты – қызметкер мен жұмыс беруші арасында жасалған шарт. Екеуара міндеттері мен құқықтарын айқындайды. Ол міндетті түрде жасалуы керек және бір данасы қызметкердің қолында болуы тиіс. Бұл – екі тарап арасындағы келісімнің дәлелі. Жұмыс беруші өз міндетін орындамаса, осы келісімшартты негізге ала отырып, әр тарап өз құқығын қорғайды.
Еңбек шартына қол қоярда мынаны ескеріңіз.
Ең бірінші, келісімшартты мұқият оқып шығуыңыз керек. Түсініксіз болса, заңгердің не өзге құқықтық сауаты бар адамның көмегіне жүгініп, еңбек шартын талқылаған жөн. ҚР заңнамасы негізінде әр салаға байланысты белгіленген уақыт мерзімдері бар, вахталық қызмет болса да, түнгі уақыт болса да, қосымша төленетін ақысынан бастап барлық шарты заңнама аясында жазылуы керек.
Мысалы, түнде немесе негізгі жұмыс мезгілінен тыс қосымша істеген кезде және демалыс, мейрамдарда төленетін үстемақы күндік табыстан бір жарым есе артық болуы тиіс.
1. Мәтінде көтерілген мәселеге қатысты бес сұрақ құрастырып жазыңыз.
2. Әр сұрағыңызға дәлел келтіріңіз, түсінік беріңіз.
3. Өзіңіз осы еңбек келісімшартына қандай құқықтарды қосар едіңіз?
4. Сіз өзіңіз жұмыс беруші бастық болсаңыз қандай жұмысқа қандай үлгідегі келісімшарттарды жазар едіңіз?
5. Егер сіз жұмыс іздеуші адам болып, бір мекемеге жұмысқа тұруға келгенде, ол мекеменің келісімшартындағы жұмысшыға қоятын міндеттері мен талаптары өте көп, әрі қатал тәртіпте болса, не істер едіңіз?
Ата ана бізге өмір сыйлаған,отбасының негізгі діңгегі,бастапқы дәнекері. Қазақта ата ананы қадірлеу керектігі ерекше айтылған.Ананы ардақтамайтын халық жоқ. Ана баланы дүниеге әкеліп қана қоймайды.Түн ұйқысын төрт бөліп, көзінің қарашығындай қорғап, аялап өсіріп,аяғынан тік тұрғызатын да ана.
Ата ана бізге ең алғаш ақыл кеңесі қайырымды, еңбек сүйгіштікке тәрбиелеп, шыншыл болуды, әдепті болуды үйретіп және оқу озаты болу үшін жағдайымызды жасап, бақытты болуға жетелейді. Ата ананың рұқсатынсыз ешқандай тірлік жасамау керек. Ана үйдің берекесі,қыз баланың өнегесі. Ананың көзінен нұр төгіліп,жүрегінен жылу бөлініп жан жағына шуағын төгеді.Осы шуақмен жылынып асыл ананың құшағында мейір алып жүрген біз алтын ананы мәңгі қастерлеп, еңбегін бағалап өтейікші. Ананы аспандағы аймен кжанаүнге, жарық жұлдызға баға жетпес асыл заттарға теңеу өз тілімізде қалыпстасқан. Асыл ана «Ана» - әрбір адамның жарық дүниедегі ең жақыны, жанашыры, қадірлісі, қамқоршысы, ақ сүтін беріп аялаған, жанында аямаған ардақтысы. Бала бойындағы ең жақсы қасиеттер бізге алдымен анадан тарайды.
Бала тәрбиесінде отбасының орны ерекше. Біз ата анамызға сүйіспеншілік сезімімізді білдіріп, оларды құрметтеуіміз керек. Оларды қадірлеу ардақтау біздің міндетіміз. Ата анамыздың үмітін ақтауымыз керек.Өйткені олар бізді мейірімділікке, қамқорлыққа тәрбиелеп, осы өмірде орнымызды табуымызға үлкен ықпал жасайды. Сондықтан біз ата анамызды тыңдап, айтқанын орындап ренжітпеуге тырысуымыз керек. Ренжітіп алған жағдайда кешірім сұрап, енді қайталамауға тырысуымыз керек. Мен анамды қатты жақсы көремін. Ол маған ешқашан жаман болма, үлкендердң тыңда, сыйла деп үйретеді. Анамның айтқан сөздері құлағымда өшпес шырақ секілді. Қашанда «Әкенді тыңда», «Әкең біледі», «Әкеңнен сұра», «Әкеңнің айтқанын істе» деп үнемі айтады.
Ата анамызға деген сүйспеншілік тек жүректен шығу керек. Әкем бізді үнемі еркелетеді. Бізге ұрыспайды. Біз әкемізді қатты жақсы көреміз. Әкемізді ренжітпеуге тырысамыз. Әкем мен анам бізге бәрін беруді ойлайды. Бізге мектепті жақсы оқыңдар дейді. Кейін мектеп бітіріп, жақсы жоғары оқу орнына түсуімізді қалайды. Олар бізге сендер жақсы оқып, жақсы оқу орнын бітірсеңдер барлық жерден жұмыс таба аласыңдар дейді. Мен әкеммен анамның маған деген сенімін ақтағым келеді. Кейін оқу бітіріп, жақсы жұмыс орнына тұрып олардың мақтанышы болғым келеді. Мен үшін мақтана алатындай. Егер мен үлкен жетістіктерге жетсем, ол тек қана ата анамның еңбегі деп ойлаймын. Мен ата анамның үнемі көңілді болып жүргенін қалаймын. Олар мұнайса менде көңілсіз боламын,ата анам бақытты болсын деймін. Олар біз үшін өмір сүреді, біз бақытты болсын дейді.
Біз жан ұяда үш қызбыз. Әкем анам бізді ешқашан бөліп жармайды. Үшеумізге бірдей қарайды. Біреумізге бір нәрсе алса бәрімізге бірдей алады. Біздің ренжігенімізді қаламайды. Бізде оларды ренжіткіміз келмейді. Кейін біз үлкен болып, олар қабізді қартайғанда қамқор боламыз. Өйткені олар бізді дүниеге әкеліп, өсіріп, оқытып, үлкен азамат етті.
Ана тілі – әрбір ұлттың, ұлыстың мақтанышы, көзінің қарашығындай көретін қазынасы, асыл мұрасы. Осы Асыл мұрамызды ұлағаттау мақсатында әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің биология және биотехнология факультетінде биофизика және биомедицина кафедрасында 1 курс ББ16 – 03К тобының ұйымдастыруыменен кафедрадағы куратор-эдвайзерлердің қатысуыменен «Ана тілін ардақтайық» атты салтанатты жиын өткізілді. Студенттерге Тіл – ұлттың жаны, халықтығының асыл белгісі, намысы, тыныс тіршілігіміздің көзі, Ата Заңымызбен қорғалатын, еркіндігіміздің үні екендігі айтылып, оны құрметтеу, қорғау, келешек ұрпаққа жеткізу, Қазақстанның бақытты да парасатты, білімді де еңбекқор ұл – қыздары бізге ғасырлар бойы ата- бабаларымыздан жеткен аманат екендігі айтылды. Кафедра меңгерушісі профессор Сұлтан Төлеуханұлы мен профессор Нұртай Торманұлы еліміздің көрнекті ақын жазушылары жырлағандай тіл қай елде болса да қастерлі, құдіретті, әрі тарихи құндылық, достықтың кілті, ынтымақтастықтың бастауы, ырыс- берекенің алды екендігіне тоқталып өтті. Факультетімізде өткізілген осындай игі шаралардың нәтижесінде қазіргі жастарымыздың ұлт жанды, әрі арлы, мәдениетіміз бен салт дәстүрімізді қадірлей білетін азамат болатындығына үлкен жол ашатындығына куә болдық.