Тұқым қуалаушылық — ұрпақтар арасындағы материалдық және функционалдық сабақтастықты қамтамасыз ететін тірі организмдерге тән қасиет. тұқым қуалаушылыққа байланысты тірі организмдердің морфология, және құрылымы мен жеке ерекшеліктері ұрпақтан ұрпаққа беріледі. организмдердегі тұқымқуалаушылық факторларының болатынын алғаш болжам жасап, тұқым қуалау заңдылықтарын ашқан г.мендель болды. ол ата-аналық дарабастарды бір-бірінен бір не бірнеше белгілері бойынша ажыратылады, ал ол факторлар ата-аналарынан ұрпақтарына жыныс жасушалары арқылы беріледі деген қорытынды жасады (мендель заңдары). 1909 жылы дат биологы в.иогансен (1857 – 1927) бұл тұқым қуалау факторларын ген деп атады.1911 жылы америкалық биолог т.морган (1866 – 1945) және оның әріптестері ұсынған “тұқымқуалаушылықтың хромосомалық теориясы” бойынша да тұқымқуалаушылықтың бірлігі – ген деп көрсетілген. гендер жасуша ядросындағы хромосомаларда тізбектеле, бір сызықтың бойында орналасқан және әрбір геннің хромосомада нақты тұрақты орны (локусы) болады. кез келген хромосома өзінің гендер тобымен ерекшеленеді. генетика ғылымының барысында тұқым қуалау факторлары тек ядрода ғана емес, жасуша цитоплазмасының кейбір органоидтарында (митохондрияда,хлоропластарда) да кездесетіні анықталды. осыған байланыстыцитоплазмалық тұқымқуалаушылық жайлы ілім қалыптасты. тұқымқуалаушылық материалының сақталуы, екі еселенуі және ұрпақтан ұрпаққа берілуі нуклеин қышқылдарына (днқ және рнқ) байланысты болады.[1]тұқымқуалаушылық жасушада жүретін репликация (генетик. ақпаратты дәл көшіруді және оның ұрпақтан ұрпаққа берілуін қамтамасыз ететін нуклеин қышқң өздігінен жаңғыруы), транскрипция (днқ-да жазылған генетик. ақпаратты жұмсаудың алғашқы кезеңі) жәнетрансляция (ақпараттық рнқ молекулаларындағы нуклеидтердің бірізділігі түрінде “жазып алынған” генетик. ақпаратты “есептеу”) процестерімен тығыз байланысты. бұл кезде комплементарлық принципке сай днқ және рнқ молекулаларының айна қатесіз көшірмелері алынып, түзілетін белоктың құрамындағы амин қышқылдарының орналасу реті дәл анықталады. мұның нәтижесінде тұқым қуалайтын нақты белгі белгілі болады. жер бетінде тіршіліктің пайда болуы мен тұқымқуалаушылық шешуші рөл атқарады. өйткені эволюциябарысында қалыптасқан тіршілікке қажетті жаңа белгілермен басқа да өзгерістер осы тұқымқуалаушылыққа байланысты ұрпақтан ұрпаққа беріліп, бекітіліп отырады. тұқымқуалаушылықтың негізінде органдардың алуан түрлі топтары қалыптасты, дербес және біртұтас жүйелер (популяциялар, түрлер) құрылып, олардың тіршілік етуіне және қоршаған орта жағдайларына сай бейімділіктің сақталуына мүмкіндік туды. сондықтан да тұқымқуалаушылық эвол. әрекеттің негізгі қозғаушы күшінің бірі болып табылады. табиғатта тұқымқуалаушылық өзгергіштікпен қатар жүреді. ауыл шаруашылығы мен медицина үшін тұқымқуалаушылықтың заңдылықтарын зерттеп білудің маңызы зор. тұқымқуалаушылықпен өзгергіштіктің заңдылықтарынгенетика ғылымы зерттейді.[2]
