Жиһангез Динара Болатпен сұхбат – Ең ерекше саяхатыңызды айта аласыз ба?
– Ең ерекше деп біреуін атау қиын. Біріншісі, Норвегия. Себебі табиғатының өзі өте керемет, «Властелин колец» сияқты фантастикалық фильмдерден көріп жүрген неше түрлі таңғажайып жерлер Норвегияда орналасқан. Ең бай мемлекеттердің бірі болса да, жергілікті халық ортадан ерекшеленбейді. Байдың үйі, олигархтың үйі деп атайтындай бір ғимарат көрмейсіз немесе көліктер де ерекшеленбейді. Ең ұнаған тұсы халық қанша әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан қамтамасыз етілген болса да, олардың түсінігі біздің елге қарағанда бөлек. Ол елде мақтану, өзіңнің жағдайыңды көрсету деген жоқ. Олар білім алу, табиғат аясында саяхат жасау, салауатты өмір салтын ұстану бағытында өмір сүреді. Тіпті астанасының өзі Ослода көшеде жүгіріп, жаттығып жүрген, кішкентай баласын арқалап алып тауға өрмелеп бара жатқан адамды көресіз. Келесі - Индонезия, туризмнің қалай дамығаны жөнінде айту керек болса бірден осы елді айтамын. (126 сөз)
(http://old.baq.kz/kk/news/turizm/)
2- мәтін
Талап
Кеше машинамен аулаға теңiздiң ақ қиыршық құмы төгiлдi. Балалар кешеден берi мәз-мәйрам. Шымыр денелi, пысығы – кiшкентай Нұрталап. Таудай құмның бауырында екi космос кораблi тұр. Бiреуiнде «Сұңқар», екiншiсiнде «Аққу» деген жазу бар.
– Нұрталап Қаматов қайсың? – деп сұрады арнаулы бақылау аппаратында отырған Задагүл.
– Мен!.. – дедi үстiне космонавт костюмiн киген өткiр көздi қара бала. Дәрiгер космонавтың жүрегiн тыңдап, тынысын байқады. Сонан соң ауланың ортасындағы карусельге айналдырып сынады. Нұрталап сыннан бөгетсiз өттi.
– Жарайсың!.. – дедi Задагүл. – Қандай қиыншылық болса да төтеп бере аласың.
Нұрталап дәрiгердiң ақыл-кеңесiне дән риза. Екi езуi екi құлағында. Масаттанып тұр. Достарымен қоштасқан күнi космос кораблiне мiнуге оңтайланып едi:
– Нұрталап-ау, Нұрталап! – деген дауыс саңқ ете қалды. Ол жалт бұрылып:
– Ау-ау! Мен мұндамын! Апасы екен балконнан қараған.
– Мектепке баратын уағың боп қалды. Үйге кiр. Жуын. Тамақтан. Бол, тезiрек!
Нұрталап шешесiнiң шақырғанына қынжылып, қабақ шытты. Мұны байқаған Задагүл:
– Жарайды, бүгiн демал! Ертең мiндеттi түрде ұшасың! – дедi.
Нұрталаптың жүзiнен қуаныш сәулесi жарқ ете қалды. (149 сөз)
(https://www.balakai.kz/engimeler)
Тапсырма 2.
Суреттердегі көріністерді негізге алып, «Көкшетауға саяхат» тақырыбында әңгіме жазыңыз. Әңгімеңізде міндетті түрде кейіпкерлердің болуын ескеріңіз. Қандай да бір оқиға желісіне құрыңыз. Төл сөзді сөйлемнің болғанын ескеріңіз
Биыл қыс суық болды, бірақ қар аз жауды. Ол кітаптарын жоғалтып алған еді, сондықтан оның бүгін мазасы болмады.
Биыл қыс суық болғанмен, қар аз жауды.
Кітаптарын жоғалтып алғандықтан,оның бүгін мазасы болмады.
Ол үйге келсе, Омар жоқ екен,сондықтан кері қайтуға тура келді.
Биыл жайлауда болдым және ауылдағы ағаларымнын үйіне бардым. Далада жел соғып тұр, әрі сіркіреп жаңбыр жауып тұр. Ол бөлмесіне кірді де, тарс бүркеніп жатып қалды.
Оның даусы жақсы, бірақ ән айтуды жақтырмайды. Менің театрға барғым келмеді, әйткенмен оның көңілін қалдырғым келмеді. Есікті жауып қойған, сонда да ол ішке кіруден үмітін үзген жоқ.
Биыл шөп қалың шықты, өйткені жаңбыр көп жауды. Қорадан мал ұрланыпты, сол үшін Базарбайды қатты соққыға жықты.
Олар біресе тоқтап демалады, біресе күн ұзақ жүріп алады. Балалар бірде футбол ойнайды, бірде өзенге барып шомылады.
Ертерек үйге дәрігер шақыру керек немесе ауруханаға бару керек.
Я болар жеріңді айт, я бізге килікпей тыныш жүр.
Қорыққаны сонша-орнынан тұра алмай қалды.
Оның келмеген себебі мынау: кеше жұмыстан кеш қайтты.
Облыстық білім басқармасы оқушылардың барлығына бірдей мектеп формасын киюді міндеттеп жатыр. Бұл жөнінде қойылатын талапты күшейте түсу туралы мектеп басшыларына тапсырма берілген. Соған байланысты, кейбір мектептердің жарғыларына өзгерістер енгізіліпті. Ережеге сәйкес, енді оқушылар ғана емес, мұғалімдер де біркелкі киім киюі тиіс. Сонымен қатар колледж оқушылары да білім беру мекемелерінің ішкі тәртіп ережелеріне сай киінуге көшіп жатыр. Қазір колледж бен мектепке хиджаб киіп келетін оқушылардың саны күрт кеміген. Біз осы және мектеп формасына қатысты қолға алынып жатқан басқа да шаралар туралы облыстық білім басқармасының бастығы Айгүл Арынғазиевамен тілдескен едік.
— Оқушыларға мектеп формасын киюді міндеттеу, олардың хиджаб киюлеріне тыйым салу емес. Осыны ата-аналар дұрыс түсінгені жөн. Жастардың имандылыққа бет бұрғандары, әрине, дұрыс. Бірақ мектеп — мешіт емес, білім шаңырағы. Сондықтан, оқушы мектепте ішкі тәртіпке бағынуы тиіс. Бүгін «мұсылманбыз» деп кейбір қыз балалар хиджаб киді, ал ертең өзге діндегілер өз сенімдері бойынша киініп келулері мүмкін. Сонда мектеп әр түрлі діндердің орталығына айнала ма? Міне, сондықтан, мектептің Жарғысымен бекітілген ережелерді оқушы да, мұғалім де, ата-ана да орындауға міндетті, — дейді Айгүл Аманғазықызы. Ол мұндай талаптың мұғалімдерге де қойылып отырғандығын айтады. Олар да біркелкі киінеді екен. Сондай-ақ бұл талап колледж оқушыларына да қойылып отыр.
Білім басқармасының бастығы талапты күшейту мақсатында кейбір мектептердің ережелеріне өзгерістер енгізілгендігі жөнінде былай дейді:
— Мысалы, Темір ауданында білім беру мекемелерінің жарғыларына және ішкі тәртіп ережелеріне мектеп формасын сақтау туралы тармақ енгізілді. Сонымен қатар, педагог қызметкерлердің іскерлік киім үлгісін ұстану туралы толықтыру бар. Тәртіпке мойынсұнбағандарға сол білім мекемесінің ішкі ережесінде көрсетілген шаралар қолданылады.
Айгүл Арынғазиеваның айтуынша, облыс мектептерінде діни ахуалды жақсарту жөнінде жаңа оқу жылына жұмыс жоспары құрылған. Соған байланысты бірқатар іс-шаралар ұйымдастырылыпты. Соның бір парасы — ата-аналар жиналыстары. Онда «Отбасындағы рухани ізгілендіру тәрбиесі», «Зиянды заттардан ертең емес, бүгін құтылған жөн» тақырыптарында баяндамалар тыңдалған. Сондай-ақ, мектептерде «Дін және мектеп», «Діни фанатизм» тақырыбында дөңгелек үстел, «Діннің адамға ықпалы» тақырыбында тәрбие сағаттары өткізілуде. Сонымен қатар, облыстағы барлық мектептер мен колледждерде дәстүрлі емес діни ағымдардың арты неге соқтыратынын жастарға түсіндіру мақсатында «Адасқандар» деректі фильмі көрсетіліп жатыр. Фильмде «Терроризм» бабы бойынша істі болған ақтөбелік Еркін Досқалиев туралы баяндалған.
— Түсіндіру жұмыстарының нәтижесінде, Байғанин ауданындағы Байғанин орта мектебінің хиджаб киетін 2 оқушысы сабаққа мектеп формасымен келетін болды. Дегенмен, барлық жерде жағдай осылай түсіністікпен шешілген жоқ. Мысалы, қыркүйек айының басында Темір ауданындағы білім беру мекемелерінде мектеп формасын сақтамай, діни бағыттағы киім киген оқушылар біраз болды. Кейбір ата-аналар мектеп басшылығының айтқан талаптарына қарсылық білдірді. 10 оқушының ата-анасы облыс әкімінің блогына балаларының мектепке хиджаб киіп баруы туралы өтініш жазды. Біз өтініш иелеріне мектеп киім үлгісі туралы Жарғы бар екендігін және мектептің ішкі ережесін түсіндіріп айтқанбыз. Сол бекітілген ережені оқушы орындауға міндетті. Бірақ, бастапқыда 7 оқушының ата-анасы мектеп формасын сақтауға келісім бермеді. Сөйтіп, балаларын мектепке жібермеген болатын. Соңғы мәлімет бойынша, ата-аналар райынан қайтыпты. Балалар мектепке ақ кофта, тізеден төмен қара юбка киіп, бастарына орамал тағып келіп жүр, — дейді Айгүл Аманғазықызы. Оның айтуынша, жыл сайын хиджаб киетін оқушылардың саны азайып келе жатыр.
— Өткен оқу жылында колледждер мен мектептерде хиджаб киетін оқушылар 400-ден асатын. Биылғы оқу жылындағы түсіндіру жұмыстарының нәтижесінде олардың саны айтарлықтай азайды: 200-ден астам оқушы хиджаб киіп жүр. Меніңше, ата-аналардың 3, 4-сыныпта оқитын қыздарының басына орамал тағып қоюы дұрыс емес. Ол әлі бала ғой. Өзіндік пікірі қалыптасқан жоқ. Бала зардап шекпеуі үшін ата-аналар балаларын өздерінің ұстанымына мәжбүрлемеуі тиіс, — дейді басқарма бастығы.