ЖАЗЫЛЫМ АЙТЫЛЫМ - 8тапсырма. Төмендегі үзінді мазмұны бойынша «Қос жазба» күнделігін толтыр. Түсіндір. ТЕКСТ: Әлемдегі ірі кітапханалардың бірі-Ресей Ғылым Академиясының кітапханасы. Оны Петр 1714 жылы салдырған. Кітапханада 2 мыңға жуық кітап болған.

Өлең тұтастай оқиға желісіне құрылған және тарихи деректермен берілген, осыған қарап нақты тарихи оқиғаның берілгендігін аңғару қиын емес. Бұл 1916 жылғы сар даланы сабылтқан сұрапыл жарлық болатын. Өлең мазмұнынан халықтың толқынысты хал-жағдайын, күпті көңіл-күйін нақты көруге болады. Жамбыл Жабаевтың өзі де бұл тарихи оқиғаның саналы куәгері болғандықтан, қалтқысыз жеткізе білген.

«Отыз бір – он тоғызды алад» деген

Суық хабар халықты бұлқындырды.

Жылады сорлы халық малын айтып,

«Кеткен соң қолдан шығып келмес қайтып», -

Дейді де, еңірейді, егіледі

Қайғының күндіз-түні күйін тартып. –

Міне, қарапайым халықтың күйі осы. Халық нақақтан баз кешуде. Ал басы бір, намысы нар азамат ерлер бір тудың астына ат байлай бастады. Алайда, атпалдай азаматтарды әскерге былай бір алып кетсе, арынды ерлерді тұтқынға салып, дарға асып жатты. Бұл қайғылы да қасіретті көрініс Жамбыл жыраудың жанын жаралап, боздақ күйін базыната берді. Жыраудың ендігі күйі – халықтың басына үйірілген қара бұлтты жырмен сейілту. Боздақтарынан айырылған халықтың есеңгіреген ымырт шағы шығармада жақсы көрсетілген. Тарихи тұтастықты теңдей ұстай отырып халық мақсат-мұратын жырлай білген дала жырауының жыр шумақтары үлкен бір тарихи жырды алып келе алды. Өлең көлемі тарихи жырдың көлем пішіміне еш келмесе де сипатталған сюжет пен жеткізілген оқиға сарыны тарихи жырдың күшін танытып тұр.

Жөнелді абақтығы соры қайнап.

Барады боздақтардың көзі жайнап.

Қамалды абақтыға қырғыз, қазақ

Білмеді не боларын сырттағы ел

Қамалғандарды тірідей тартты азап.

Жырда шытырман оқиғалар да біртіндеп беріліп отырады. Халықтың жасаған әскери қимылдары мен басшы батырлардың ту көтерген ұрыстарынан дерек беріліп, сипатталып отырады. Шығарманың бұл ерекшелігі – оқиға мен жыраудың жеткізгісі келген идеясының сіңісіп кеткендігінен болса керек.

Жырау толғап отырған жырдың идеялық қуаты жыр шумақтарының соңында кесіліп түседі:

... Аттандық ұлығының қонысына

Елді сорған борсықтай болысына.

Көп ерлер қаза тапты жауға аттанып

Көксеген азаттықтың соғысында.

Азамат ердердің ардалы ісін жырына қосып, қос қолдап жырлай білген жыраудың мұраты да ерлердің ісін дәріптеу болатын. Қиямет заманда халқының мұң-қайғысы мен намыс арманы үшін жанын қиған Бекболаттай, Ботпайдай ерлердің батырлық болмысын келер ұрпаққа үлгі ету керек болды. Осылайша, қаһармандық жыр туа келді. Азаттықты аңсаған халықтың қаһармандық қасиетін танытқан осынау Жамбылдың жыры ұрпақ үшін жоғалмас қазына болмақ.

Эссе: Жастар еліміздің–жарқын болашағы.

«Жастар еліміздің–жарқын болашағы» деген қанатты сөздер жиі

айтылып келеді.

Расында, қазақ елінің ертеңгі күні қазіргі жастардың қолында. Осындай

жері үшін, елі үшін күрес қазақ халқын «Мың өліп, мың тірілген» күй

кештірді, бірақ халқымыз ешкімге мойынсұнбай, тәуелсіздігі үшін, азаттығы

үшін «Ереуіл атқа ер салды». Қазақ халқының басынан «Ақтабан

Шұбырынды» заманы да өтті. Сол кездегі қилы заманның куәгерлері – Бұқар

Жырау, Абылай хан.

Абылай–халық арманын, халық мүддесін жүзеге асырған алып, асқақ

тұлға. Сондықтан, қиын-қыстау, қилы заманды бастарынан өткізіп, маңдай

терімен қол жеткізіп алған тәуелсіздікті, азаттықты сақтау – елім деп соғатын

жүрегі бар, ары мен намысы бар, жастардың міндеті, борышы.

Ал, «Қазақ» деген елдің кемел болашағын әрі қарай өркендету үшін

Қазақстан жастары білімді болуы шарт. Білім мен тәрбие егіз ұғым болғандықтан, жастар осы егіз ұғымды бірдей, жан дүниесімен санасына

сіңіруі керек. Сол тәрбиенің өзі отбасы, ошақ қасынан басталады. Ана

сүтімен, алпыс екі тамырды иітіп, бойымызға дарыған тәрбие талбесіктен

бастау алып, білім мен ұштасып, жербесікке жеткенше жалғасын табады.

Осы егіз ұғымды бойына сіңіре білген жастар ғана болашақ, өркениетті елдің

кепілі болмақ.

Қазіргі таңда жастарға еліміз құшағын кең жая барлық мүмкіндікті

жасауда. Білім алып, одан әрі шыңдаймын десе, оған да жол ашық. Бұл – цифрландыру (сандық) заманы. Бұған дәлел ретінде елбасымыздың сындарлы

саясатының арқасында өркениетті елу елдің қатарына да қосылдық. Дамыған

елдермен тереземіз теңесті десек артық айтқан болмас. Тек, жастарымыз «Еріншектің ертеңі бітпеске» салынбай, жалындап, құшырлана, еңбектенсе

болғаны.

Еңбектеніп қана қоймай, «Жетелі жұрттың жеті белгісін» ар-намысымен

қорғап, сақтағаны жөн. Ал, «Жетелі жұрттың жеті белгісі» ол еліміздің

көкейінен, әрбір үйдің төрінен, әр азаматтың жүрегінен орын иемденіп,

төтенше қастерлеп, тәжім, тағзым етіп, бас иер, елдің өзіне тән, өзгеге

ұқсамайтын өзін бүкіл дүниеге паш ететін «Қазақ» деген елдің рәміздері.

Олар: Ту, Елтаңба, Әнұран, Төлтұмар, Елтеңге, Ұлтжазу.

Ту. Көкірегімізді жаулар, көгілдір жылы түс қазақ елінің тұтастығы мен

бірлігін сақтайтын, «Біз деген бірегей ұғымды білдіретін құдіретті белгі».

Елтаңба. Тағдырдың тар жол, тайғақ кешуіне дес бермейтін таймас

пырақтық, болашаққа өрлеген, талмас қанаттың, құдіретті қара шаңырақты

көгілдір аспан жүзінде жүздіріп, төбемізге көтеріп жүретін ұлттық

нышанымыз.

Әнұран.Халықтың мұңы мен мұратын, қайғысы мен қуанышын әр

шумаққа, тармаққа екшеп сыйғызған сұлу ән. Ел әні.

Елұран. Жігеріңді қайрап, намысыңды оятар, жалындатар құдірет күші.

Айбарыңды асқақтатар рух.

Төлтұмар. «Төлқұжат» деп айтылатын,кім екеніңді айқындатар

тұмарымыз.

Елтеңге. Тәуелсіз, Егемен еліміздің ерекше белгісі – ақша.

Ұлтжазу. Дөңгеленіп түскен қара әріптерге қарасаң, көзіне оттай

басылады. Бүкіл бітім, болмысынан иісі аңқып тұратын, кім екеніңді айтпай-

ақ айқындайтын ұлтжазудың жөні бір бөлек.

Болашаққа ұмтылған кемел елдің кез-келген азамат жастары осы

жоғарыда айшықталып көрсетілген, «Жетелі жұрттың жеті белгісін» көзінің

қарашығындай, аманаттап сақтауға міндетті.Бұл рәміздер–еліміздің аманаты.

Осы аманатты сақтауға жастарға алдымен махаббат керек. Егер жастардың

бойында елге, Отанға деген махаббат болса, аманатқа қиянат жасамайтыны

сөзсіз. «Махаббат әлемді тербетеді» деген сүбелі сөзде осыны айқындап

көрсеткендей.

Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін тарқата келе, болашақтың

жалынды жастары егемен елде алған білімдерін, ел болашағының игілігі

үшін жұмсап, «Өзге елде сұлтан болмай, өз еліңде ұлтан» болып, көрсе қызарлыққа салынбай, еңбек етсе ғана талай дамыған елдердің алдында көш

ілгері жүретініміз хақ.