ЖАЗЫЛЫМ 10-тапсырма. Берілген сөйлемдерден мәтін құра. 1. Конференцияда «Ұлы Жібек жолының» бойымен кітап саудасын ұйым- дастыру мәселесі айтылды, 2. Оған әлемнің 10 елінен 100-ден астам баспа, кітап саудасы мен поли- графия саласында қызмет атқаратын компания қатысты, 3. Сонымен бірге «Қазақстан әлемдік баспа үдерісінде, өзекті мә- селелер және даму келешегі» тақырыбы бойынша халықаралық ғылыми- Тәжірибелік конференция өтті, 4, Алматыда «Ұлы Жібек жолымен» атты VIII халықаралық кітап және по- лиграфия көрмесі болды,

-Сәлеметсіз бе,сіз мұражай қызметкерісіз бе?

-Ия, мен сізді өлкетану мұражайымен таныстырамын.

-Сақтар шаруашылығы туралы айтыңызшы.

-Сақтар негізінен мал шаруашылығымен айналысқан:жылқы,миыр,қой,түйе өсірген.

-Сақтарға олардан қандай пайда болды?

- Сақтар малдың етін,сүтін азық қылған, терісі мен жүнін де тұрмыста қолданған.

-Неліктен олар ірі қараны аз өсірген?

- Өйткені ірі малға жем-шөп азық түлік көп қажет болды.

- Тағы басқа немен айналысқан?

-Сақтар егіншілікпен де айналысқан көрінеді.

-Оған дәлел бар ма?

-Әрине, Қызылорда облысының Шірік-Рабат деген малшы қонысының маңынан суару каналдарының іздері табылған. Олар қара бидай,тары,арпа өсірген.

- Сақтарда басқа кәсіп болмаған ба?

-Қосымша кәсіп ретінде балық аулаған.Әсіресе,Ертіс өзені мен Сырдария өзені бойында балық аулау кәсібі кең тараған. Біртіндеп отырықшылыққа үйренген сақтарда қолөнер мен сауда дамып,қалалар пайда бола бастады.

-Әңгімеңізге көп-көп рахмет!

Объяснение:

Етістіктің қалау райы іс иесінің қимылды, іс-әрекетті қалауын, соған ынтасын, ниетін білдіреді де, белгілі жолдармен жасалады. Мысалы: Менің оқығым келеді. Ол үйіне жетсе игі еді. Не де болса шынын айтқайсың. Берілген мысалдардағы оқығым келеді, жетсе игі еді, айтқайсың деген етістіктер іс иесінің (мен) оқу іс-әрекетін, (ол) үйіне жету кимылын, (сен) айту іс-әрекетін қалау мәнін, соған ынтасын білдіріп тұр.

Қалау рай мынадай жолдармен жасалады.

1. Етістіктің негізгі және туынды түбіріне немесе етіс және болымсыз етістік тұлғасына -ғы, -гі, -қы, -кі жұрнағы жалғанып, оған тәуелдік жалғауы үстеледі де, кел көмекші етістігімен тіркеледі. Кел көмекші етістігіне есімше, көсемше жұрнақтары жалғанып, әр түрлі шақ мәнінде III жақта қолданыла береді. Мысалы: (менің) бар-ғы-м кел-ді

2. Шартты рай тұлғасына (-са, -се) игі еді сөздерінің жіктеліп келген түрімен тіркеседі. Мысалы: (мен) алсам игі еді, (сен) алсаң игі еді, (сіз) алсаңыз игі еді, (ол) алса игі еді.