Сөйлем мүшелері сөйлемдегі маңызына, қызметіне қарай тұрлаулы мүшелер жәнетұрлаусыз мүшелер болып екі топқа бөлінеді.
Сөйлемде сөздер бір-бірімен грамматикалық байланысқа түсіп, белгілі мағынаны, ұғымды білдіріп, ой білдіруге себебін тигізіп тұрады. Сөйлем ішінде басқа сөздермен грамматикалық байланысқа түсіп, белгілі бір сұраққа жауап бере алатын мағыналы сөзді я сөз тізбегін сөйлем мүшесі дейміз. Сөйлем мүшелері атқаратын қызметі жағынан бастауыш, баяндауыш, толықтауыш, анықтауыш, пысықтауыш болып беске бөлінеді. Олар сөйлем құрай алу қасиетіне байланысты тұрлаулы мүше және тұрлаусыз мүше болады. Бастауыш пен баяндауышты тұрлаулы мүшелер, ал анықтауышты, толықтауышты, пысықтауышты тұрлаусыз мүшелер дейміз Бастауыш - сөйлемде атау септігінде тұрып, ойдың кім, не жайында екенін білдіріп, баяндауышпен қиыса байланысатын тұрлаулы мүше. *Бастауыш* кім? не? кімдер? нелер? кімім? нем? кімі? несі? және басқа сөз топтарының заттанып, атау септігіндегі сұрақтарына жауап береді. Бастауыш атау септігінде зат есім мен есімдіктен болады: Бәйге бригадаға берілді. Сіз өз басыңызды ғана ойламаңыз. (Ғ. Мұст) Атау септігінде тұрып заттанған басқа сөз топтары да (сын есім, зат есім, етістіктің есімше, тұйық етістік түрлері т.б.) бастауыш қызметін атқарады.
*Баяндауыш* - сөйлемде жіктеліп келіп бастауыштың қимылын іс-әрекетін, кім екенін білдіріп, онымен жақ жағынан, кейде жекеше, көпше (1-2 жақта) түрде қиыса байланысын қолданылатын тұрлаулы мүше. Баяндауыш не істеді? қайтті? неғылды? деген сұрақтарға жауап береді. Кейде сөйлемде бастауыш тасаланып жасырын да тұрады, ал оның қай сөз екенін баяндауыштан анықтауға болады.
На казахском "Тұрлаулы мүшелер "- на русском "Главные члены предложения "
Айлакер Алдар-ораққа бір ауылда тұрды. Көздер бас оның өткір болды, аяқ аспа-жалап, қолдар қағілез, ал ақыл тағы қағілез. Алдар-ораққа және күлкіге айналдыр- сүйді, айрықшамақұлықпен және бақылдармен. Байлық бас оның болма-, бірақ айламен ол емес ретті себе майлы қойдың түскі асына шығарды. Жатыр-бай адаммен қызғаншақ және ақылсыз болды. Стада бас оның кесек-кесек: баста таң болды есептеу баста-, ал зауалды аяқтайды. Әлдеқандай Алдар-ораққа және: оған деген келді айт- - абзал бай, екі рубля бас менің болады, ал әмиян бол-. Аралаймын, ұста- ақшалар қолда - қол шаршады. Мен осы ақшалардан серпіл- қалаймын. Ма сен маған көмектеспейсің?көмектесемін! - бай қуантты. - ғана айт. маған үшін какого-нибудь кері козленка екі рубля сат-, - Алдар-ораққа айтады. Ойланды, бай: "ал не ж ойланды, сату" болады. Арық хроменького козленка стаде аулаған, сәл тірі, нешінші всего-то екі күн өлерше қалды, қарамастан және Алдару ораққа :әпереді - міне ал-, тым және обал арзан тапсыр-. Жақсы козленок. Давай екі рубля! ВОТ НЕ ЗНАЮ,ВРОДЕ БЫ ПРАВИЛЬНО)))
Сөйлемде сөздер бір-бірімен грамматикалық байланысқа түсіп, белгілі мағынаны, ұғымды білдіріп, ой білдіруге себебін тигізіп тұрады. Сөйлем ішінде басқа сөздермен грамматикалық байланысқа түсіп, белгілі бір сұраққа жауап бере алатын мағыналы сөзді я сөз тізбегін сөйлем мүшесі дейміз. Сөйлем мүшелері атқаратын қызметі жағынан бастауыш, баяндауыш, толықтауыш, анықтауыш, пысықтауыш болып беске бөлінеді. Олар сөйлем құрай алу қасиетіне байланысты тұрлаулы мүше және тұрлаусыз мүше болады. Бастауыш пен баяндауышты тұрлаулы мүшелер, ал анықтауышты, толықтауышты, пысықтауышты тұрлаусыз мүшелер дейміз Бастауыш - сөйлемде атау септігінде тұрып, ойдың кім, не жайында екенін білдіріп, баяндауышпен қиыса байланысатын тұрлаулы мүше. *Бастауыш* кім? не? кімдер? нелер? кімім? нем? кімі? несі? және басқа сөз топтарының заттанып, атау септігіндегі сұрақтарына жауап береді. Бастауыш атау септігінде зат есім мен есімдіктен болады: Бәйге бригадаға берілді. Сіз өз басыңызды ғана ойламаңыз. (Ғ. Мұст) Атау септігінде тұрып заттанған басқа сөз топтары да (сын есім, зат есім, етістіктің есімше, тұйық етістік түрлері т.б.) бастауыш қызметін атқарады.
*Баяндауыш* - сөйлемде жіктеліп келіп бастауыштың қимылын іс-әрекетін, кім екенін білдіріп, онымен жақ жағынан, кейде жекеше, көпше (1-2 жақта) түрде қиыса байланысын қолданылатын тұрлаулы мүше. Баяндауыш не істеді? қайтті? неғылды? деген сұрақтарға жауап береді. Кейде сөйлемде бастауыш тасаланып жасырын да тұрады, ал оның қай сөз екенін баяндауыштан анықтауға болады.
На казахском "Тұрлаулы мүшелер "- на русском "Главные члены предложения "
Желаю удачи ! Сәттілік тілеймін ))
Жатыр-бай адаммен қызғаншақ және ақылсыз болды. Стада бас оның кесек-кесек: баста таң болды есептеу баста-, ал зауалды аяқтайды. Әлдеқандай Алдар-ораққа және: оған деген келді айт-
- абзал бай, екі рубля бас менің болады, ал әмиян бол-. Аралаймын, ұста- ақшалар қолда - қол шаршады. Мен осы ақшалардан серпіл- қалаймын. Ма сен маған көмектеспейсің?көмектесемін! - бай қуантты. - ғана айт. маған үшін какого-нибудь кері козленка екі рубля сат-, - Алдар-ораққа айтады.
Ойланды, бай: "ал не ж ойланды, сату" болады. Арық хроменького козленка стаде аулаған, сәл тірі, нешінші всего-то екі күн өлерше қалды, қарамастан және Алдару ораққа :әпереді
- міне ал-, тым және обал арзан тапсыр-. Жақсы козленок. Давай екі рубля!
ВОТ НЕ ЗНАЮ,ВРОДЕ БЫ ПРАВИЛЬНО)))