Зарина жастайынан атқа мініп, соғыс өнерін білетін дала сұлуы, патшаның қызы еді. соңғы күндері зарина өзімен қыз-келіншектерді ертіп, кең далаға аң аулап, көңіл көтеріп қайтуға жиі шығып тұрады. бір күні алдынан құланның үйірі қашып, оны қуып, қызықтап, байқаусызда алыстап кетіп қалады. бір төбеден бір төбеге асып, құлан қуып жүргенде, алдынан жау әскері көрінеді. олар заринаның әйел екенін білмей, дулыға киген жас жауынгерді қолға түсіру үшін қоршай бастайды. зарина қоршауды бұзып өтеді. соңынан жау әскерінің басшысы қуады. бір уақытта заринаның санына оқ тиіп, жараланып аттан құлайды. ақсаңдап орнынан қайта тұра бергенде, басындағы дулығасы ұшып түсіп, төбесіне түйген қолаң шашы жібектей сусып беліне түседі. қуғыншы заринаның әйел екенін білген соң, аттан секіріп түсіп, көмектесіп, көтеріп алады. ай мен күндей сұлу келіншекті ұнатып қалады. ол мидия патшасының ханзада еді. ханзада заринаны бір көріп қайту үшін жиі ұлы сақтар даласына келіп тұратын болады. бір күні заринаның күйеуі мөрмөрдің қолына түсіп қалады. ол қолындағы тұтқынын өлтірмекші болады. мидия ханзадасын өлтірсе, екі елдің арасында жанжал туып, соғыс басталатынын сезген зарина мөрмөрді райынан қайтарғысы келсе де, күйеуі оған көнбейді. зарина нөкерін жұмсап, араша түспекші болғанда, мөрмөр байқаусызда жараланып, ұзамай қансырап өледі. мидия ханзадасы еліне кетерінде заринаға сөз салып, бас қосу ниетін білдіреді. «екі патшалықты біріктіріп бір ел болайық» - дейді. зарина жауабын бірден бермей: «бір жылдан кейін анығын айтамын», - деп қала береді. арада бір жыл өтті. зарина да мидиялық көркем көркем жігітті ұнатып қалады. жүрегі лүп-лүп етіп соны ойлайды. қара көзінде мұң толып, алысқа қарайды. бір күндері көп әскермен атқа қонып, мидияның шекарасына жақындайды. арғы жақтан ханзада күтіп тұр екен. зарина сабырлы, салқындылықпен былай дейді: - армысың, сүйіктім! мен сені ұнатамын. бірақ әйелің бола алмаймын. оның себебі, екеуміз қосылсақ, сен хан боласың, мен ханым боламын. менімен қоса елім де саған бағынышты болады. мен сүйгеніме қосылып, бақытты болғаныммен, елім тәуелсіздігінен айырылып, бақытсыз болады. мен үшін елімнің еркіндігінен артық ештеңе жоқ. қош,сүйіктім! осы сөзді айтып болған соң заринаның қара көзінен жас тамып кетті. ханзада да мұңға батып, басын төмен салады. екеуі: -қош! -қош! - десіп, бір-бірін қимай кетеді. өз бақытынан ел бақытын артық санаған зарина сұлудың осы бір оқиғасы кейінгіге аңыз болып қалды. көптеген қазақ қыздарына ел намысын жоғары ұстаған заринаның ерлігі үлгі болады. «қобыланды батырдағы» қарлыға, «алпамыс батырдағы» гүлбаршын, «қарақалпақтағы» гүләйім, тұмар мен заринаның бейнелері халық есінде сақталған. сақтар, түріктер ежелден қыздарын ардақтаған. қыздардан патша болғандары да бар. сократить текст 5-10 предложений
Шоқан Уәлиханов — XIX ғасырдың екінші жартысында Қазақстанда туған ағартушылық мәдениеттің негізін қалағандардың бірі. Өзінің жасындай жарқ еткен ғұмырында философия, этнография, география, экономика мен құқық салаларына атсалысқан әрі зерттеу жұмыстары бүгінгі ғылымда жоғары бағаланатын жазбалардың бірі болмақ.
Шоқан Абылайдан өрбіген ұрпақтардың бірі. Оның балалық шағы Сырымбет тауының бөктерінде өткен. 1847 жылы 12 жасар Шоқанды әкесі сол кездегі ең таңдаулы оқу орны болып есептелген Сібір кадеті корпусына оқуға орналастырады. Оның келешегі үшін бұл оқу орнының атқарар рөлі зор болады. Кадет корпусында Шоқан өзінің зеректігімен ерекшеленген. Тілді тез меңгеріп, өзі қатарлас оқушылардан озық оқыған. "Корпуста ой-өрісі, білімі жағынан Шоқан тез өсті, орыс жолдастарын басып озып отырды. Оған талайлар-ақ, назар аударды. Ол сондай қабілетті еді, өзінен екі жас үлкендердің класындағыларды да білім, идея жағынан басып озды" – деп жазды бірге оқыған досы, этнограф-ғалым Т.Н.Потанин.Сібір кадеті корпусында оқудың соңғы жылдарында-ақ, Шоқан саналы, терең ойлы, жан-жақты білімді, өзіндік қөзқарасы қалыптасқан, туған халқының қажет-мұқтаждарын пайымдап, түсіне алатын, оған барынша пайдалы қызмет етуге әзір екендігін танытқан болатын.
Ұлттық сөз өнері зергерлеріміздің бірі, қай шығармасы болсын оқырманды бейжай қалдырмайтын қарымды қаламгер Оралхан Бөкейдің соңғы туындысы «Атау кере» романының атының өзі бірден елең еткізеді. Өйткені «атау кере» сөзі ел ішінде адамдардың күнделікті қарым-қатынасында қолданыла бермейтін, сирек жағдайда, шанда бір ашынған ахуалда, болмаса шарасыздықтан айтылатын салмақты, зілді, ауыр ұғым. Шығармашылығында жеңіл мазмұн кездеспейтін Оралханның дәл осы күрделі тақырыпқа барып, әрі оны өзінің дәстүрлі шеберлігіне тән деңгейде ширатып, ширықтыра отырып жазғаны заңдылықтай қабылданады.
«Атау-кере» повесі бүкіл адамзаттық мәселелерді қозғайды. Повесть оқиғасының басында Еріктің реалистік сипаты басым болса, шешімінде мифтік сипаты байқалады. Қаламгер адамдар өмірін аралар дүниесіне ұқсатады. Еріктің көк басты сонаға айналып кетуі және Қатын суының арғы бетіндегі жұмбақ қыз – символ. Ерікті мифтік бейне ретінде қараудың өзі оның құбылуына байланысты. Бір түрден екінші түрге ауыса алатын – тек миф кейіпкерлері. Повесть соңында Еріктің құбылуына мән бере отырып, бұл повесті «Повесть-миф» деп атауға болады. Повестегі Шал образында романтизм сарыны байқалады. Шығармадағы Шал да, Таған да қоғамда бет алған адамның рухани әлсіреуінен шығудың шығар жолын, амалын табуға тырысады. Бірақ табиғат аясында қалудан басқа жолды көре алмайды. Сондай-ақ шығармадағы Тағанның табиғат туралы ойлары былайша беріледі: «... Табиғат жаратқан алқам-салқам болмайды, ол - әмісе әдемі, әмісе сүйкімді, әрі шыншыл, әрі ақылды, сондықтан да адамдар секілді қателеспейді. Табиғат – мәңгілік тірі, өтірік айтпауды, алдап – арбамауды табиғатан үйрену керек, өйткені ОНЫҢ (табиғаттың) жүрегі таза».
Шығармада жеңіліс пен жеңіс, түңілу мен үміт, қиянат пен қайырым, аярлық пен адамдық, марғаулық пен махаббат арасындағы тартысты күрес, өткен тарих пен бүгінгі нақтылықтың ажырамас аясындағы ұлт тағдыры мен келешегі таразыға тартылған романның кесек-кесек идеяларының түйіні кульминациялық сәтіне жетіп, ширақ та шымыр тарқатылады. Шеберлік құдыреті дегеніміздің құпиясы да осы болса керек!