Соз тіркесі деп толық мағыналы екі я бірнеше сөздің бір-біріне тұлғалық әрі мағыналық жағынан бағына байланысуын атаймыз.
Мысалы: Қайрат балаларға Досанмен болған әңгіменің мән-жайын баяндады деген сөйлемдегі сөздер мына сияқты тіркестерден құралған:Қайрат баяндады;балаларға баяндады;Досанмен болған;болған әңгіменің;әңгіменің мән-жайын;мән-жайын баяндады.
Мұнда әрбір сөз өзін керек қылған, қажет етіп тұрған сөзбен ғана байланысқан. Сөздердің мағыналық байланысын сұрау қою арқылы табамыз.
Сөз тіркесіне талдау 1) Байланысып тұрған сөздерді тауып аламыз. 2) Бағыныңқы, басыңқы сыңарларының байланысу тәсілін табамыз. 3) Сөз табы, тұлғасы жағынан талдау арқылы байланыс түрін анықтаймыз. 4) Синтаксистік қатынасты көрсетеміз. Талдау үлгісі: Мен Әміредей әншіні бірінші рет кездестірдім. Мен кездестірдім. Жіктік жалғауының І жағы. Байланысу тәсілі – жалғау арқылы. 1) жіктеу есімдік, атау тұлғада, жекеше, 2) етістік, жедел өткен шақ, жіктік жалғауда. Байланысу түрі-қиысу. Бастауыш пен баяндауыш арасындағы қатынас. Әншіні кездестірдім. Табыс септігінің жалғауы. Байланысу тәсілі – жалғау арқылы. 1) Зат есім, табыс септікте, 2) етістік, өткен шақ, жіктік жалғауда. Байланысу түрі-меңгеру.
"Коксерек" — серый волк, выпестованный в домашних условиях. Он приносит столько бед в ауле. Курмаш своего любимца Коксерек, что означает Серый Лютый. При людях он не притрагивался к еде, отворачивал от нее морду. Но стоило человеку отойти, как он мгновенно проглатывал все, что ему положили, и тоскливо смотрел на пустую плошку, будто ничего не ел. Стоило людям заглядеться, как он жадно хватал все, что было плохо положено и попадалось ему на зуб. Утаскивал вареное хозяйское мясо, лакал простоквашу из казана, будто она поставлена для него, грыз свежие шкуры, подвешенные сушиться на остов юрты. Аульные псы ходили поджарые, они были неприхотливы. У волчонка туго налились бока и грудь, заметно рос жирный загривок. А он был постоянно голоден и рыскал по юрте, поводя черным влажным носом. Частенько он попадался, и его колотили безжалостно. Он испытал и удары скалкой, от которых гудело в голове, и острую, жгучую боль от тонко свистящей плетки. Ловко увертываясь, он молча скалил белые клыки. Не было случая, чтобы он, побитый, подал голос. В ауле по ночам он проскальзывает, не замеченный собаками, в кошары и обнюхивает курдюки у ягнят, и овцы его боятся. Но как ни старался мальчик, как ни учил своего серого, тот никак не мог понять, чем хуже еда, которую он крал, той, что давали ему хозяева. Когда Серый Лютый подрос стал голенастый, как теленок, крутогорбый, как бык, он перерос их всех. Хвоста он не поднимал по-собачьи и оттого казался еще рослей, а загривок и спина его напоминали натянутый лук. Но в конце рассказа волк загрыз насмерть Курмаша, вскормившего его.
Мысалы: Қайрат балаларға Досанмен болған әңгіменің мән-жайын баяндады деген сөйлемдегі сөздер мына сияқты тіркестерден құралған:Қайрат баяндады;балаларға баяндады;Досанмен болған;болған әңгіменің;әңгіменің мән-жайын;мән-жайын баяндады.
Мұнда әрбір сөз өзін керек қылған, қажет етіп тұрған сөзбен ғана байланысқан. Сөздердің мағыналық байланысын сұрау қою арқылы табамыз.
Сөз тіркесіне талдау
1) Байланысып тұрған сөздерді тауып аламыз.
2) Бағыныңқы, басыңқы сыңарларының байланысу тәсілін табамыз.
3) Сөз табы, тұлғасы жағынан талдау арқылы байланыс түрін анықтаймыз.
4) Синтаксистік қатынасты көрсетеміз.
Талдау үлгісі:
Мен Әміредей әншіні бірінші рет кездестірдім.
Мен кездестірдім.
Жіктік жалғауының І жағы. Байланысу тәсілі – жалғау арқылы.
1) жіктеу есімдік, атау тұлғада, жекеше, 2) етістік, жедел өткен шақ, жіктік жалғауда. Байланысу түрі-қиысу.
Бастауыш пен баяндауыш арасындағы қатынас.
Әншіні кездестірдім.
Табыс септігінің жалғауы. Байланысу тәсілі – жалғау арқылы.
1) Зат есім, табыс септікте, 2) етістік, өткен шақ, жіктік жалғауда. Байланысу түрі-меңгеру.