ТЫЛЫМ -тапсырма.
Сұрақтарға жауап бер.
.
1. Мәтінде қазақ отбасының қандай мерекелері мен дәстүрі туралы айтылған?
2. Батаның қандай түрлері бар?
3. Батаны кімдер береді?
4. «Тоқта ботам» өлеңінің мазмұнын есіңе түсір. Сенің ойыңша, үлкенге жол берген бал
ата қандай бата берер еді?
5. Ғаламтор көздерінен сол жағдаятқа лайық бaтa мәтінін тауып жаз
(https://www.zharar.com/kz/bata)).
1-тақырып
Екеуі қоста оңаша қалғанда жөн сұрасты. Жас бала айшылық алыс жолдан барымтаға түскен қыпшақ жылқысымен қоса айдалып келген. Түрікпен Әмударияны бетке алып, Сыр бойы қыпшақтан алған қалың жылқыны дүркірете қуып, күн-түн жортқан ат үстіндегі сергелдең он бір жасар оғланды дереу есейтіп тастамаса да, қапелімде азат басына түскен қыл бұғауды тосырқап, тілі байланып, жан ұшырған.
– Аға, біз қыпшақ, атам аты Ерторы, әкем аты Құлпейіс, анамның сүт кенжесі Кенжебекпін, – деді бала көзі жасаурап, мөлтең қағып.
– Балам, сен мені жылқышы ата дерсің, – деді қазақ шал түсі жылып, – құдай аламанға кезіктіріп, таландыға бір түскен екенсің, бекер жаси берме. Ай-Күн жарықсыз болмас.
Ат құлағында ойнап өскен қыр баласы сол қырғын күнгі мың жылқысын қорыған қыпшақтың шетінен сүйекті, сай тасындай ірі, сом білегі тізеден келетін үш ер азаматының қасында шоқайып, өзі тіленіп, ат арқасынан түспей қойған. Қырық қаралы теке түрікпен* жер астынан шыққандай, жусаған жылқыға андыздай тигенде аз қыпшақ сүйірленіп, найза кезене, қарсы шабуылға қасқая ат қойды. Ешбірі тірі қалмасын білген, өлсе, жастығын ала өлмек. «Жал-жал құм арасына қаш! Қалың жыңғыл, сексеуілді панала, тез тығыл, жотадан ассаң, жау таппай қалар, құтыл, бауырым!», – деп бірі артына қарайлай бере, Кенжебекке жанұшыра айқайлаған.
Кенжебек астына мінген дегдар тұяқты жануар қиқу тиіп, құйрық-жалы нөсердей құйылып, дүр сілкінгенде желдей ескен мың бас жылқыдан үркіп, кісінеп салды. Ойдым-ойдым құм арасы жылқы жаюға қолайлы болғанымен, ат күрмеліп, шаба алмайды. Бала ішіне шоқ түскендей, айнала үшеуін, батыр ағаларын ажал сұмға қимай, көн садағын қолға ала ұмтылды. Омыраулай қарсы келген жалбыр бөрік дәу түрікпен ат үстінен қарғадай баланы жұлып кеп алды. Ұрыста жазым болып, қосақ арасында бекерге өлмесін деп ол баланы алдына лақша өңгере салды.
Жылқы күзеткен арыстай үш жігіт ұрыста өліп, Ерторының немересін табын-табын жылқымен қоса теке түрікпен олжалап, күнбатыс еліне айдап әкеткенін естігенде, тұсауы кесіле сала ат арқасына мінгізген қыпшақ елі ұлардай шулап, қатындар дауыс сала, бет жырта жылап, аһ ұрып қала берді.
– Қай ноғайсың? – деп сұрады бала іркілмей.
– Қаңбақша ауып, тамырсыз дедектеген мен бір қаңлы.
– Қаңлы ішінде қай аталық? –деді бала ересек адамша сыр тартқысы кеп.
– Тегін сұраған жат болмайды. Қаңлы десем, көгім қазақ дегенім, қарағым. Бабам азан шақырып қойған есімімді, сүйегімді жариялап айтпай-ақ қояйын. Сен сұрама.
Кенжебек жалшы шалдың ата тегін, руын дәл атауға құлықсыз екенін, батпандай құпия қайғысын нұры тайған көзінен ұқты. Әйтпесе тұқымы асыл болса астындағы атына өз тайпасын қосақтай айтуға шалт қазақ нәсілінен ғой.
– Ат басы мен ер басы қайда қалмайды, – деп күрсінді шал.
Ошақтағы от жалын кеміп, көлеңкелер бұға қалғандай, жатаған сексеуілге айналғандай елестеді.
– Сен, қарағым, алаңсыз ұйқыңды қандыр. Түнгі күзет мына менікі, атаңдікі, – дегенде жылқышының дауысы ерекше жұмсарды. – Тасқұл атаң жалғыздық сүрейге әбден еті өлген.
Ол қыпшақтың еркек баласын жортуылшы топ олжалап әкелгенде қатты тіксінді. Кенжебек теке түрікпенге тұтқынға түскелі қолына құрық ұстатып, жылқы бақтырды. Бала қасындағы үзеңгілес серігі қазақ болып шыққанына әкесін көргендей қуанды.
Ұзамай Кенжебек жаңа тірлігіне үйрене бастады. Түрікпен жылқысы шетінен аққу мойын, тік сирақ, бойы биік келеді, аяғын қаз басқанда ерен бекзат жануар болар ма, соны көргенде арқасы қозды. Бұрын көз үйренген қыпшақ, адай, алаша, шекті жылқысының шомбал мүсіні қораш сезіліп, шоқтығы биік, сымбаты көркем текежәуміт тұқымды жылқы малсақ ұлдың көзіне оттай басылды.
ответ: как-то так
Объяснение: СОКРАЩЕНИЕ
АЗПП Анализ задач переходного процесса
АРФ Французское агентство развития
АфБР Африканский банк развития
АЭС атомная электростанция
БиГ Босния и Герцеговина
ВВП валовой внутренний продукт
ВЭС ветроэлектростанция
ГНКГ Государственная нефтяная компания Грузии
ГПССГФ Глобальное партнерство по сокращению объемов сжигания попутного
газа
ГТ гигатонна
ДО департамент оценки проектов ЕБРР
ДТС доступ третьих сторон
ЕИБ Европейский инвестиционный банк
ЕК Европейская комиссия
ЕС Европейский союз
ИБР Исламский банк развития
ИВТ Институт внешней торговли Испании
ИПДО Инициатива по обеспечению прозрачности в добывающих отраслях
ИУР Инициатива в области устойчивого ресурсопользования (ЕБРР)
ИУЭ Инициатива в области устойчивой энергетики (ЕБРР)
кВт киловатт (тысяча ваттов)
КПГ компримированный природный газ
КЦББ Комиссия по ценным бумагам и биржам США
МАГАТЭ Международное агентство по атомной энергии
мВт мегаватт (1 млн. ватт)
МГЭИК Межправительственная группа экспертов по изменению климата
ММР Министерство международного развития Соединенного Королевства
МСФО Международные стандарты финансовой отчетности
млн. т CO2 миллион тонн CO2
МФК Международная финансовая корпорация
МЭА Международное энергетическое агентство
4
НИОКР научные исследования и опытно-конструкторские разработки
ННК национальная нефтяная компания
НПЗ нефтеперерабатывающий завод
ОГО организация гражданского общества
ООН Организация Объединенных Наций
ОЭСР Организация экономического сотрудничества и развития
ПГ парниковый газ
ПГУ парогазовая установка
РКИК ООН Рамочная конвенция ООН об изменении климата
СИДА Канадское агентство международного развития
СНЭП страны на начальных этапах переходного процесса (определение ЕБРР)
СО совместное осуществление проектов
СОГ сухой отбензиненный газ
СПГ сжиженный природный газ
СТЕГ генерация тепловой и электрической энергии из источников солнечной
энергии
СЭФФ механизмы финансирования устойчивой энергетики
тВт.ч тераваттчасы
ТИМС система мониторинга воздействия проектов на переходный процесс
ТНЭ тонна нефтяного эквивалента
ТС техническое сотрудничество
ТЭЦ теплоэлектроцентрали для комбинированной выработки тепловой и
электрической энергии
УИУ Улавливание и использование углерода
УХУ улавливание и хранение углерода
ЭЗБС экология, охрана здоровья, техника безопасности и социальная сфера
ЭСЮВЕ Энергетическое сообщество стран Юго-Восточной Европы
ЮВС Южное и Восточное Средиземноморье
CO2 двуокись углерода
JBIC Банк международного сотрудничества Японии
KfW «Кредитанштальт фюр видерауфбау» (Банк развития Германии)
MEDREG Ассоциация средиземноморских органов регулирования
электроэнергетики и газа
OPIC Корпорация зарубежных частных инвестиций
5
КРАТКОЕ СОДЕРЖАНИЕ
Чтобы экономика работала, ей нужна энергия: она питает все процессы хозяйственной
деятельности и жизни общества. Сектор энергетики действует в условиях жесткого
регулирования, а во многих странах активное участие в этом принимает государство.
Тем не менее, привлечение в него частного сектора имеет принципиально важное
значение для повышения его эффективности, укрепления рыночных структур, решения
инвестиционных и операционных задач сектора. Перед странами, являющимися
крупными энергопроизводителями, стоит сложная задача ответственного отношения к
вопросам управления вверенными им природными ресурсами и обеспечения
распределения этих благ сбалансированным и справедливым образом. Практически все
подотрасли энергетики характеризуются наличием крупных экосоциальных
последствий их деятельности, а сам сектор является одним из крупнейших в мире
источником выброса парниковых газов (ПГ). Из-за этих особенностей энергетики,
взятых в своей совокупности, она занимает центральное место в мандате ЕБРР по
оказанию содействия в процессе перехода к рыночно ориентированной экономике,
экологически здоровому и устойчивому развитию.
ЕБРР осуществляет деятельность в секторе энергетики с 2006 года в соответствии с его
действующей «Энергетической политикой», и за указанный период осуществил
инвестиции на сумму 8,6 млрд. евро в 172 проекта. В настоящей «Энергетической
стратегии» по-новому формулируется роль ЕБРР в секторе энергетики на период 2014-
2018 годов с учетом значительных изменений, произошедших за последние семь лет. В
«Энергетической стратегии» определяется общее направление деятельности ЕБРР и
порядок установления им приоритетности своих мероприятий в этом секторе. С учетом
параметров «Энергетической стратегии» для каждой страны и региона эта
деятельность более конкретно освещается в страновых стратегиях, подготовленных
для каждой страны операций.
Энергоэффективность. «Энергетическая стратегия» строится на принципе
энергоэффективности. Она является частью комплексного решения ЕБРР задачи