9ky3ya

19.12.2020 06:49 •  Қазақ тiлi

Темекiнiн зияны Жылына темекі тартушылықтың салдарынан болатын түрлі аурулардан жер шарында 5 миллион адам қайтыс болады екен. Онын 600 мылы балалар мен жасөспiрiмдер. Шынына келсек, темекі жаппай жою каруына айналып келеді. Оның зардабы ядролық, химиялық және биологиялык қаруларды бірге алғандагы келген зардаптан асып түседі. Кейінгі жылдары қыз келіншектердiн темекі тартканы да кеп байкалуда. Бүгінде Қазақстандағы кыз-келіншектердiн 9,8 пайызы темекi тартса, 12 жастан ackaн балаларымыздың 7,5 пайызы темекіге әуестік дертіне ұшыраған.

Темекi түтiнiнiң құрамы бірнеше жүздеген заттардан тұрады. Оның iшiнде өте улы никотин, көміртегі тотығы, аммиак, күкіртсутегі, формальдегид, фенол, түрлі қышқылдар, қорғасын, мышьяк, сынап, кадмий, кобальт, радиоактивті элементтер, кұрамында канцерогендi бензопирен бар темекі шайыры сиякты элементтер бар. Осы аталған заттардың кез келгенi адам агзасына зиянын тигізбей қоймайды. Никотин - есірткі болғандықтан, алдымен орталық жүйке жүйесіне әсер етедi.

Бүгiнгi күнi елiмiзде темекіге қарсы бағдарлама кұрылып, жүзеге асырылып жатыр. Соның ең бастысы қоғамдық орындарда, тамақтандыру, мәдени мекемелерде, мемлекеттік мекемелердің төңірегінде, аялдамаларда Шылым шегуге тосқауыл қойылып, айыппұл тағайындалды. Темекі қорабының сыртындағы жазулар мазмұны өзгертіліп, темекі бұйымдарын жарнамалауға тыйым салынды. Бағдарлама қолға алынган 5 жыл үшін бұл аз шаруа емес. Дей тұрғанмен, темекіге карсы күрес мұнымен токталган жок. Жыл бойы қала тұрғындары, студент-жастар мен оқушыларға темекінің, есірткі мен ішімдіктің зияны туралы әңгіме, семинар-тренингтер өткізіліп, акыл-кеңес жазылған парақшалар таратылады. Қазіргі жасөспірімге ол жеткiлiксiз. Сондықтан да ата-аналар, оқытушылар, дәрігерлер бірлесе отырып «әдемi өмiрдiн сәніне айналған, денсаулыққа, қоғамдық моральға орын калдырмай отырган темекі шегумен бітіспес күреске шыгуы керек.

1. Мәтін мазмұны бойынша адам денсаулығына зиянды әдет

A) Темекі шегу

B) Парақшалар тарату

С) Дұрыс тамақтанбау D) Ядролық қаруға әуестену

E) Жарнама жасау 2. Қоғамдық жерде шылым шеккенi үшiн қолданылатын шара А) Ешқандай шара қолданылмайды.

B) Сөгіс беріледі.

C) Ескерту жасалады.

D) Айыппұл тағайындалады. E) Сыйақы беріледі.

3. Орталық жүйке жүйесіне әсер ететін темекі құрамындағы зиянды зат

А) формальдегид

В) никотин

C) түрлі қышқылдар

D) мышьяк

E) фенол

4. Мәтінде асты сызылған құрмалас сөйлемнің түрі

А) Қарсылықты салалас құрмалас сөйлем

B) Шартты бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлем

C) Аралас құрмалас сөйлем

D) Қимыл-сын бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлем

E) Салалас құрмалас сөйлем 5. Қарамен берілген сөздің жасалу жолы

А) тұрақты тіркес

B) бiрiккен сөз

C) қос сөз

D) тіркесті сөз E) қысқарған сөз
6. Қазақ киiз үйінің ең таңдаулысы

А) үлкен үй

B) отау

C) қара шаңырақ

D) орда

E) кiшi үй

7. Мәтін мазмұны бойынша, Орда күзетшілерінің қаруына жатпайтын

қару-жарақ түрі

А) найза

B) садақ

C) семсер

D) мылтык

E) айбалта

8. Қорған ішінде болмаған

А) су тартатын шығыры

В) ханның арғымактары

C) аспалы көпір

D) құдығы

E) саялы бак

9. Орданың екі жағында орналасқан

A) елшілер мен құрметті қонақтар қабылданатын бөлмелер

B) екi он екi канат үй

C) сұлтандар мен билердi қабылдайтын бөлмелер

D) екi алты қанат киiз үйлер

E) хан шатыры және ханның алты қанат ақ үйi

10. Yйдiң жабынына қолданылатын жабдық

А) туйенiн терісі мен жүнi

B) ақ боз қойдың күзем жүнi

C) жылқының терісі

D) ешкінің терici

E) ак боз койдың көктемгі жүнi​