-тапсырма. Тыңда. Мәтінді оқы.
Қурайлы көлін қоршаған қалың егінші түнде жауын болғандықтан,
жердің дегдуін күтіп, бүгін егінге күндегіден кешірек шыққан. Біреу өгіз, бi-
реу ат, біреу түйе, қайсыбіреу саралас жегіп, қым-қиғаш қимылдаған жұртты
Олжабек пен Жамал көріп келеді. Ертемен ауылдан шыққан айқай-ұйқай
дауыстарды да құлақтары анық естіді:
- Әй, егеуді қалдырма, егеуді!
- Тоқта, доғарылып қалды!
- Аналар барып жырта бастады.
- Мәулікейді оятыңдар, Мәулікейді!
Егіс басталғалы бірқатар күндер өтсе де, ауыл әлі даурығуын қойған
ЖОҚ.
Көз алмай қарап келе жатқан Олжабек қабағын бір шытып күбір етті:
- Жұмыстарында өнім жоқ.
Өгіз бен сиырды аралас жеккен бір бөлек егінші қара жолды жиек-
тей соқасын жаңа ғана салған екен. Олжабектер келіп, солардың қасына
тоқтады. Егіншілердің көлігі бастықпай, өздерімен өздері әуре болып жүр,
бұларға қапелімде қарай қойған жоқ. Олжабектің көзі көліктерде.
«Ана сиыр бұзау бере ме, енді?! Обал-ай!» ... деген ойда тұрғанда:
О, жігітім, жол болсын!, - деді егіншілердің ішіндегі сақалды біреуі.
Жасы үлкен адамға сәлем бермегені есіне түсіп, Олжабек:
Ассалаумалейкүм! - дегенде, түйенің үстінде отырған Жамал мырс
етті.
Егінші де күліп жіберді.
— Е, бәсе, жасың кіші көрінеді ғой, шырағым! — деді де сорайған мойнын
Соза түсіп Жамалға: - Есенбісің, балам! Ал жөніңді білдір. Танымадық,
деді Олжабекке,
Олжабек жөнiн жөнді айтпады. Сұрастыра келе шалдың кім екенін өзі
жақсы біліп алды. Оған кездескен осы елдегі «Пышақшы Мешел» дейтін
адам еді, білгенінше жай-жапсардың бәрін айтты. Олжабек сұрай берді...
Отағасы, сонымен, Колхоз егінін салып жатырмыз де.
Иә, шырағым, әйтеуір қауым болып кіріскен іс қой. Тәңірі тек оңын
берсін!
— Осы маңдағы елдің бәрі де колхоз болды ма?
— Колхозсыз жер бар дейсіз бе?
— Кім қалпында отыр дейсіз?
— Бәсе, «ел-елдің бәрі-ақ осыған келді», - деседі ғой.
— Дегенмен «Ортақ өгізден оңаша бұзау» жақсы да.
Әй, балам-ай, ол заман мен бұл заман – бір ме? Заманына қарай
амалы да бар емес пе?!
составить 5 вопросов
Халықтың нәсілдік және ұлттық құрамы.
Жер шары халқын қандай принцип негізінде топтастырады? Адамзат қандай нәсілдерге жіктеледі? Нәсілдер арасындағы айырмашылықтар немен түсіндіріледі?
Нәсілдік құрамы. Сендер географияның бастапқы курстарында нәсілдер мен олардың Жер шарында таралу ерекшеліктерімен танысқан болатынсыңдар. Жалпы алғанда,нәсілдер — адамдардың сыртқы бет-бейнесінің ұқсас белгілері (түсі, шашының сипаты, бет өлпеті, бас сүйегінің пішіні, дене тұрқы және т.б.) бойынша біріктірілетін топтары. Антропологиялык белгілер ұзак уақыт бойы белгілі бір табиғат жағдайларына бейімделу нөтижесінде қалыптасқан. Нәсілдік белгілерге әлеуметтік-экономикалық жағдайлар да әсер етуі мүмкін, соңғы 30 жыл ішінде халықтың әл-ауқатының жақсаруы нөтижесінде жапондыктардың бойы орташа есеппен 10 см-ге ұзарған. Жер шары халқы негізінен үш үлкен нәсілге (еуропальщ, моңғол тектес жөне экваторлық) жатады. Кейбір ғалымдар экваторлық нәсіл құрамындағы африкалық және аустралиялық нәсіл топтарын жеке нәсілдер ретінде қарастырады. Негізгі нәсілдердің үлесіне дүниежүзі халқының 70%-ға жуығы тиесілі. Нәсілдер аумақтық ерекшеліктеріне байланысты нәсіл тармақтарьіна ажыратылады. Дүниежүзіне кеңінен таралған еуропалык нөсілдің солтүстік тармағын Еуропаның солтүстігі мен орта бөлігінің түрғындары күраса, оңтүстік тармағына бүл нөсілдің Оңтүстік Еуропа, Солтүстік Африка, Алдыңғы Азия жэнө Солтүстік Үндістандағы өкілдері енеді.
Тарихи-географиялық жағдайларға байланысты нәсілдер арасында араласу болған. Ұзақ уақыт бойы нәсілдердің қарқынды байланыс жасауы нәтижесінде айрықша аралық және аралас нәсіл топтары қалыптасқан. Олар дүниежүзі халқының 30%-ын құрайды. Аралық нәсіл топтары ертеректе үлкен нәсілдердің түйісу аймақтарында қалыптасқан. Мысалы, еуропалық нәсілдің оңтүстік тармағы мен африкалықтардың аралығында бет-әлпеті мен бас сүйегі еуропалықтарға, ал түсі мен шашы қара нәсіл өкілдеріне ұқсайтын эфиоптар пайда болған. Мадагаскарлықтар, полинезиялықтар мен меланезиялықтар да аралық нәсіл тобының өкілдері болып табылады. Кейбір зерттеушілер қазақтарда еуропалық және моңғол тектес нәсілдердің белгілері қатар кездесетінін атап көрсетеді.
Аралас нәсіл топтары әртүрлі нәсілдердің кейінгі уақытта (XVI—XVIII ғғ. және одан кейін) араласуы нәтижесінде қалыптасқан. Аралас нәсіл топтары, әсіресе Латын Америкасында кеңінен таралған. Мысалы, азиялық нәсіл өкілдері болып табылатын жергілікті үндістер мен келімсек еуропалықтардың некесінен метистер, Африкадан зорлықпен құлдыққа әкелінген қара нәсіл өкілдерінің еуропалықтармен араласуынан мулаттар, ал үндістермен араласуынан самболар қалыптасқан. Осының нәтижесінде Латын Америкасы елдерінің нәсілдік қурамы күрделі. Мысалы, Бразилия халқының 54%-ын еуропалықтар, 22%-ын мулаттар, 12%-ын метистер, 11%-ын қара нәсіл өкілдері құрайды. Қазіргі кезде Мексика мен Венесуэлада метистер, Бразилия мен Кубада мулаттар көп тұрады. Сыртқы айырмашылықтары болганымен, нәсілдердің биологиялық жөне әлеуметтік-мәдени тұрғыдан алғанда тең екендігі ғылым жүзінде дәлелденген. Сондықтан ақыл-ойы жоғары немесе төмен нөсілдер болатындыры жөніндегі нәсілиіілдік көзқарастар негізсіз болып табылады. Дегенмен өлі күнге дейін кейбір елдерде нөсілдік кемсітушілік жағдайлары кездеседі.[1]
Объяснение:
шаруашылыққа пайдалануда қолданылатын құрал-жабдық түрлері.
Қазақтың ат әбзелдеріне ер, тоқым, өмілдірік, құйысқан, үзеңгі, айыл, пыстан, жүген, ноқта, көпшік, шылбыр, қамшы және т.б. жатады. Сондай-ақ, аттың айылы ердің қаңқасына тағылатын, көбіне қайыстан жасалған ат арқасына ерді берік бекітетін жабдықтар айыл-тұрман тобын құрайды. Айыл-тұрман жасалу ерекшелігіне қарай қайыстан жасалған өрмелі, берік матадан жасалған ызбалы сияқты түрлерге бөлінеді. Ат әбзелдерінің түрлерінің сан алуандығы ертедегі қазақтардың әлеуметтік, экономикалық, қоғамдық жағдайымен тікелей байланысты болды. Ауқатты байлар, ел басқарған хандар, сұлтандар мен билер ат әбзелдерінің түрлі асыл тастар мен бағалы металдармен әшекейлеп жасаған қымбат түрлерін қолданды. Ат әбзелдерінің қатарына сан алуан қамшы түрлері де жатқызылады.[1]