тапсырма. Сұрақтарға жауап бер.
1) Қазақстанның сирек қоныстанған елге жату себебін ата.
2) Мәтінде табиғат жағдайына қандай баға беріледі?
3) Оңтүстік өңірлерде халық көп шоғырланғанын неден білуге болады?
4) Қалалық елді мекендерде халық қалай шоғырланған?
5) Ауылдық жерде халық неше пайызға төмен шоғырланған?
5-тапсырма. Тұжырымдарды түсіндіретін сөйлемдерді мәтіннен анықта.
1) Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан облыстары – өмір сүруге қолайлы
мекендер.
2) Қазақстанда халық аз қоныстанған аймақтар бар.
3) Қазақстанның жер аумағы үлкен, бірақ халқы сирек орналасқан.
4) Қазақстанда қалалық жерде адам көп тұрады.
5) Солтүстік өңірлерде адам саны көбірек шоғырланған.
Құстар келді
Шуақты көктемді табиғатта тіршілік иесінің бәрі тағаттана күтеді десем, артық айтпаспын. Себебі көктем келісімен, айналадағы тіршілік атаулының бәрі қысқы ұйқыдан оянып, жер жүзі құлпыра түседі. Күннің көзі жарқырай түсіп, жылы жақтан құстар қайтып, бейне бір "көктем келді!" деп жарыса айналаға жар салғандай әндете түседі. Құстарды «көктемнің жаршысы» десек те болады. Жыл құстарының ішінде ең алғаш болып ұшып келетін құс - ұзақ, қарғадан сәл кішілеу, егер ұзақ ұясын биікке салса жаз жылы, шуақты болады, ал егер де төменге салса онда жаз салқын, жаңбырлы болады деп болжайды.
Құстар - керемет тіршілік иелері, әрі құстар - біздің досымыз. Көк аспан құстардың мекені, аспанды құссыз елестету мүмкін емес.
Міне, кезекті көктем келіп, күн жылынғанымен қоса, көктемнің жаршылары – құстар да жылы жақтан қайтуда. Жан – жақтың бәрінен тамаша құстардың сайраған дауыстары естіледі. Олар табиғатқа ерекше сән беріп, құстардың әуені табиғатты құлпыртып, адамдардың көңіл-күйін көтереді. Сөзімді әдемі өлең жолдарымен аяқтағым келеді:
Құстар, құстар келеді
Жерді шуға бөледі
Көктем келді деп бізге
Жақсы хабар береді.
Ән құрадым әніммен
Сән құрадым гүліммен
Қуантамын бәріңді
Құт - береке күнімен!
Менің Отаным - Қазақстан! Сонау Каспий теңізі мен Алтай тауларын алып жатқан атырапты қаншама адам өлең - жырларына қосқан. Кіндік қаным тамған туған жерім қасиетті әрі жұмбақ өлкелерге толы. Әсіресе Оңтүстік және Шығыс Қазақстан облыстары тарихқа бай. Сонымен қатар, біз білмейтін құпия да жетерлік. Биыл жаз айларында Шығысымның көрікті, киелі өңірлерінде болып қайттым. Солардың бірі - Бөрілі, Жидебай және Қарауыл аудандарына тоқталып кетейік.
Жалпы көпшілік білетін Абай Құнанбайұлы, Шәкәрім Құдайбердіұлы, Мұхтар Әуезов - Шығыстан шыққан ұлы тұлғалар. "Абай жолы" роман - эпопеясын жазған Мұхтар Әуезов Бөрілі ауылының тумасы. Бөріліге келген сәтте бізді адамдар құшақ жая қарсы алды. Далада үлкен киіз үй тігіліп, қойылым көрсетуге дайын тұр еді. Бізге "Абай жолы" роман - эпопеясындағы "Қайтқанда" тарауын көрініс ретінде қойып берді. Адамдар тап бір сол ғасырға түскендей күй кешті. Айта кетсек, Мұхтар Әуезов шығармаларының көпшілігін осы Бөрілі ауылында жазған екен. Бұл жерде жазушыға арнайы салынған мұражай бар. Мұражайда оның қолданған қаламы, мүсіні, суреттері, сол уақыттарда пайдаланылған әртүрлі бұйымдары сақтаулы, өмірі мен шығармашылығы жайында мол мағлұматтар жинақталған. Бұған қоса, мұнда қазақтың ұлттық салт - дәстүрін айқындайтын, аса бір шеберлікпен жасалған сандықшалар, ас үй жабдықтары бөлек орынға ие. Тіпті, жолаушылардың саяхаттан алған әсерін жазуға кітапша да бар екен. Меніңше, бұл Абай ауданын жер - жерге танытуда үлкен рөл атқарады. Себебі, қазіргі таңда, жастар Абайды әрі шәкірттерін толық танып білмейді. Бөріліден шыға салысымен, алғаш "Еңлік - Кебек" пьесасын қойған жер - Ойқұдық жайлауы көзге көрінеді. Пьеса Абайдың аяулы жары Әйгерімнің сегіз қанат үйінде қойылған. Қазір де бұл жер - Ералы жайлауы деп аталады. Ералы баба Абай елінің шежіресінде ерекше орын алады. Бабамыздың елдің береке-бірлігін нығайтуда үлесі зор екендігінен бүгінгі ұрпақ хабардар. Халық оны жас кезінде ел билеу ісіне араласқан, сырқат адамдарды емдеген, емдік шөптерді шәй ретінде қайнатып ішуді шығарған жан деседі.