Мәтінді түсініп оқыңыз. Ұлы Жібек жолының пайда болуы туралы мәліметті жинақтап, сызба-кесте жасаңыз.
Ұлы Жібек жолының пайда болу тарихы
Жолдың аты жібек саудасына байланысты шыққан. Жібек мата дайындау үшін табиғи жібек талшықтары керек. Табиғи жібек талшықтары тұт жібек көбелегінен алынады. Ересек көбелек жапырақ бетіне жұмыртқалайды. Ол жұмыртқаларды жұлдыз құрт немесе жібек құрты деп атайды. Жұлдыз құрт тек тұт ағашының жапырақтарымен қоректенетін болғандықтан, оны тұт жібек құрты немесе тұт көбелек деп атаған. Жібек халықаралық саудаға шығарылғанымен, оны өндіру жолын Қытай үкіметі өте құпия сақтаған. Соған қарамастан, құпия өндіру тәсілін Қытайдан жасырын түрде алып шыққандар болған. Олар жібек құртын қуыс қурайдың ішіне тығып, әйел адамдардың шашының арасына жасырған. Жібек жолы Қытай жеріндегі Хуанхэ өзенінің аңғарындағы аудандардан басталады. Ол Ұлы Қытай қорғанының батыс шетінен, Іле өзенімен Ыстықкөлге жетеді. Жол осы арада батысқа және солтүстік-батысқа қарай шығу үшін оңтүстік, солтүстік бағыттар болып тармақталады.
Оқушы бойында адамзаттық қндылықтарды қалай қалыптастырамыз?
Әрбір қазақ отбасында ата – ана қашанда балаларына ізгі де өнегелі тәрбие беріп, жамандықтан аулақ болуды айтып отырады.
Қазақ халқында «Отан отбасынан басталады» деген терең мағыналы сөз бар. Шындап келгенде, әрбір отбасы қоғамның бір бөлшегі, шағын Отан. Отбасы – әрқайсымыз үшін сүйіспеншілік, сыйластық, жарастық, татулық орнаған қасиетті мекен. Осы кішігірім «Отанымызда» бойымызға дарыған тәлім – тәрбие, елімізге, жерімізге деген сүйіспеншілік, ар – намыс қағидалары өмір бойы бізді жетелеп жүреді. Себебі, отбасының бала тәрбиесінде алар орны ерекше, баланың қалыптасуы отбасынан бастау алады, сондықтан да туған үйдің жылуы – оның көкірегінде көп жылдар бойы сақталып, мәңгі есінде жүреді. Ата мен ананың тәрбиесі қатар жүрген жерде жақсы азамат қалыптасатыны сөзсіз.
Сондықтан да оқушы бойында адамзаттық құндылықтарды қалыптастыруда отбасының алар орны ерекше. Сонымен қатар оқушылар көп уақытын мектепте өткізетіндіктен отбасы мен мұғалімнің қарым-қатынасы да маңызды. Бала ортасына қарап өсетіндіктен баланың кіммен дос болып, бос уақытын қалай өткізетінін де жіті қадағалап отырған абзал.
Отбасында жылулық пен сүйіспеншілікке оранып өскен баланың бойында адамгершілік пен жағымды қасиеттер басым болары анық. Адамгершілік басқа сөзбен айтқанда, адамшылдық дегенді білдіреді, яғни бұл қасиет адам бойында ең алдымен отбасында, атап айтқанда ата – ананың үлгісі мен тәлім – тәрбиесінің арқасында қалыптасады
«Өткенді білмей, келешекті білу мүмкін емес. Бұрынғының парқын білгендер ғана бүгінгінің нарқын білер», - деген Ғабит Мүсірепов атамыздың сүбелі сөзі бар. Сан ғасырдан бері халқымызбен жасасып келе жатырған әдет-ғұрып, салт-дәстүріміздің қолданысына мүмкіндігінше қанық болғанымыз дұрыс. Жақсы жарасымын тапқан салт-дәстүрлер қазақ халқының пайым-түсінігімен, психологиясымен, тектілігімен астасып жатыр. Салт-дәстүр – ел өмірімен біте қайнасып кеткен рухани және мәдени азық. Біздің халқымыз өз ұрпақтарын қасиетті салт - дәстүрмен, өнегелі әдет-ғұрыппен, ырым-тыйыммен тәрбиелеп, ұлағатты ұл мен инабатты қызды теріс жолға түсірмей тәрбиелей білген. Салт-дәстүр – халық өмірінің айнасы. Оның жас ұрпаққа берер тәлім-тәрбиесі таудай ақ.
Бұрын қазақ халқында қызды алып қашу өте сирек кездесетін болған. Тек қыздың ата-анасы оны қалаған жігітіне беруден бас тартқанда ғана осындай әрекетке баратын. Негізінде қызды құда түсіп алған. Қарын құда, бесік құда, айттыру құдалығы, сүйек жаңарту құдалығы қазіргі таңда сирек кездескенімен, жастардың өз ырқымен бас қосуы қуантарлық. Соңғы уақытта қазақ қыздарының «сырғалым» атанып, туған ұясынан ата-ананың ақ батасын алып ұзатылуы жиі көрініс табуда. Кей деректерге сенсек, құдалар қыздың төркініне қалың мал беру рәсімі бойынша қырық жеті жылқы малын беруге тиісті екен. Ал бүгінде ол заң сақталмағанымен, әркім шамасы келгенше қалың малын апарады. Қыздың ата-анасы да жасауына керекті дүние-мүлкін, ыдыс-аяғын және еншісі деп үйірлі жылқы, сауынды сиыр, сойыс қойларына дейін шамасы жеткенше беруге тырысқан.
Ұзатылатын қыз екі-үш ай бұрын елін, ағайын-туысын аралап қоштасатын еді. Қоштасуға барған үйі мал сойып, ауыл жастарын жинап, алтыбақан құрып сауық жасайтын. Бұл серуендерде әдептілік, сыпайылық, адамгершілік, имандылық қатал сақталған. «Ұрын бару», «ірге басар» секілді рәсімдерді тек кітаптан ғана оқитынымыз болмаса, бүгінде оларды көрек қоймайтынымыз ақиқат. Дегенмен, қазіргі уақытта да ұзатылатын қызды жақын-жуығы арнайы қонаққа шақырып, бір шәйнек суын береді. Мұның артында ағайынның қимастығы, ілтипаты, дархан көңілі жатыр.
Ертеде ұзатылатын қыз тойында жар-жар айтып, ел-жұртымен қоштасатын. Қоштасудың үлгісі сұрақ-жауап түрінде болады. Сұрауды ұзатылатын қыз қояды да, жауапты қыздың жеңгелері, замандас-құрбылары береді. Бұл тұрмыстық әндердің тәрбиелік маңызы күшті болған. Онда ұзатылар қызға ақыл-кеңес, насихат сөздер айтылған.
Барлық рәсімдер орындалып болған соң, екі жақтың құда шақырысу рәсімдері басталады. Құда-құдағиға, оның қасына ілесіп келген кісілерге лайықты қасиеттерін кигізіп, ат мінгізген. Кит демекші, кит кигізу салты еліміздің басқа өңірлеріне қарағанда Маңғыстау түбегінде әлі күнге дейін сақталған. Китсіз құдалық өткен емес. Шүберек-шұрқа демесеңіз, бұл дәстүр сый-сияпаттың белгісіндей.
Объяснение:
Оқушы бойында адамзаттық қндылықтарды қалай қалыптастырамыз?
Әрбір қазақ отбасында ата – ана қашанда балаларына ізгі де өнегелі тәрбие беріп, жамандықтан аулақ болуды айтып отырады.
Қазақ халқында «Отан отбасынан басталады» деген терең мағыналы сөз бар. Шындап келгенде, әрбір отбасы қоғамның бір бөлшегі, шағын Отан. Отбасы – әрқайсымыз үшін сүйіспеншілік, сыйластық, жарастық, татулық орнаған қасиетті мекен. Осы кішігірім «Отанымызда» бойымызға дарыған тәлім – тәрбие, елімізге, жерімізге деген сүйіспеншілік, ар – намыс қағидалары өмір бойы бізді жетелеп жүреді. Себебі, отбасының бала тәрбиесінде алар орны ерекше, баланың қалыптасуы отбасынан бастау алады, сондықтан да туған үйдің жылуы – оның көкірегінде көп жылдар бойы сақталып, мәңгі есінде жүреді. Ата мен ананың тәрбиесі қатар жүрген жерде жақсы азамат қалыптасатыны сөзсіз.
Сондықтан да оқушы бойында адамзаттық құндылықтарды қалыптастыруда отбасының алар орны ерекше. Сонымен қатар оқушылар көп уақытын мектепте өткізетіндіктен отбасы мен мұғалімнің қарым-қатынасы да маңызды. Бала ортасына қарап өсетіндіктен баланың кіммен дос болып, бос уақытын қалай өткізетінін де жіті қадағалап отырған абзал.
Отбасында жылулық пен сүйіспеншілікке оранып өскен баланың бойында адамгершілік пен жағымды қасиеттер басым болары анық. Адамгершілік басқа сөзбен айтқанда, адамшылдық дегенді білдіреді, яғни бұл қасиет адам бойында ең алдымен отбасында, атап айтқанда ата – ананың үлгісі мен тәлім – тәрбиесінің арқасында қалыптасады
«Өткенді білмей, келешекті білу мүмкін емес. Бұрынғының парқын білгендер ғана бүгінгінің нарқын білер», - деген Ғабит Мүсірепов атамыздың сүбелі сөзі бар. Сан ғасырдан бері халқымызбен жасасып келе жатырған әдет-ғұрып, салт-дәстүріміздің қолданысына мүмкіндігінше қанық болғанымыз дұрыс. Жақсы жарасымын тапқан салт-дәстүрлер қазақ халқының пайым-түсінігімен, психологиясымен, тектілігімен астасып жатыр. Салт-дәстүр – ел өмірімен біте қайнасып кеткен рухани және мәдени азық. Біздің халқымыз өз ұрпақтарын қасиетті салт - дәстүрмен, өнегелі әдет-ғұрыппен, ырым-тыйыммен тәрбиелеп, ұлағатты ұл мен инабатты қызды теріс жолға түсірмей тәрбиелей білген. Салт-дәстүр – халық өмірінің айнасы. Оның жас ұрпаққа берер тәлім-тәрбиесі таудай ақ.
Бұрын қазақ халқында қызды алып қашу өте сирек кездесетін болған. Тек қыздың ата-анасы оны қалаған жігітіне беруден бас тартқанда ғана осындай әрекетке баратын. Негізінде қызды құда түсіп алған. Қарын құда, бесік құда, айттыру құдалығы, сүйек жаңарту құдалығы қазіргі таңда сирек кездескенімен, жастардың өз ырқымен бас қосуы қуантарлық. Соңғы уақытта қазақ қыздарының «сырғалым» атанып, туған ұясынан ата-ананың ақ батасын алып ұзатылуы жиі көрініс табуда. Кей деректерге сенсек, құдалар қыздың төркініне қалың мал беру рәсімі бойынша қырық жеті жылқы малын беруге тиісті екен. Ал бүгінде ол заң сақталмағанымен, әркім шамасы келгенше қалың малын апарады. Қыздың ата-анасы да жасауына керекті дүние-мүлкін, ыдыс-аяғын және еншісі деп үйірлі жылқы, сауынды сиыр, сойыс қойларына дейін шамасы жеткенше беруге тырысқан.
Ұзатылатын қыз екі-үш ай бұрын елін, ағайын-туысын аралап қоштасатын еді. Қоштасуға барған үйі мал сойып, ауыл жастарын жинап, алтыбақан құрып сауық жасайтын. Бұл серуендерде әдептілік, сыпайылық, адамгершілік, имандылық қатал сақталған. «Ұрын бару», «ірге басар» секілді рәсімдерді тек кітаптан ғана оқитынымыз болмаса, бүгінде оларды көрек қоймайтынымыз ақиқат. Дегенмен, қазіргі уақытта да ұзатылатын қызды жақын-жуығы арнайы қонаққа шақырып, бір шәйнек суын береді. Мұның артында ағайынның қимастығы, ілтипаты, дархан көңілі жатыр.
Ертеде ұзатылатын қыз тойында жар-жар айтып, ел-жұртымен қоштасатын. Қоштасудың үлгісі сұрақ-жауап түрінде болады. Сұрауды ұзатылатын қыз қояды да, жауапты қыздың жеңгелері, замандас-құрбылары береді. Бұл тұрмыстық әндердің тәрбиелік маңызы күшті болған. Онда ұзатылар қызға ақыл-кеңес, насихат сөздер айтылған.
Барлық рәсімдер орындалып болған соң, екі жақтың құда шақырысу рәсімдері басталады. Құда-құдағиға, оның қасына ілесіп келген кісілерге лайықты қасиеттерін кигізіп, ат мінгізген. Кит демекші, кит кигізу салты еліміздің басқа өңірлеріне қарағанда Маңғыстау түбегінде әлі күнге дейін сақталған. Китсіз құдалық өткен емес. Шүберек-шұрқа демесеңіз, бұл дәстүр сый-сияпаттың белгісіндей.
Объяснение:
я старалась