тапсырма
мәтінді мұқият тыңдап, төмендегі тапсырмаларды орындаңыз.
ұрлық
бұрын бір ел болыпты, халқының бәрі ұры екен. кеш батса болды, көршісінің үйіне
ұрлыққа түседі екен. ұрылар үйіне келсе, олардың да үйін де біреулер тонап кететін
көрінеді. ұрылар елі осылайша өмір сүріпті.
бір күні осы елге бір адал кісі көшіп келеді. әлгі кешті өз үйінде кітап оқумен
өткізеді. түн болғанда ұрлыққа келген ұрылар шамы жанып тұрған үйден көреді де,
өз жөндеріне кетеді. осылайша біраз уақыт өтеді. енді жұрт адал ға ренжи бастайды.
адал жұрт тілегіне қарсы келе алмай, ол да кеш бата үйінен кетіп, таң ата оралып
жүреді. тек жұрт сияқты ұрлыққа бармайды. ол түнді өзен жағасында аспандағы айға, ағып
жатқан суға қарап, көпір үстінде өткізіп жүреді. таңертең үйіне келсе, ұрылар үйін тонап
кетеді екен. біраз уақыттан кейін адал кедейге айналады. ал ұрлықпен айналысып
жүрген отбасылар байып, ұрлықпен айналыспайтын болады. адал ң үйіне ұрлыққа
түскен ұрылар ештеңе таба алмай, кедей бола бастайды. байығандар адал сияқты
түнде табиғатты тамашалап, көпір үстінде жүруді әдетке айналдырады. осыдан қала халқы
бай, кедей болып бөлінеді. енді бай өздері ұрлық істемейді, бірақ кедейлерге ұрлық
істетеді. осылайша байығандар одан әрі байып, кедейлер кедейлене береді. бірте-бірте
байлар өздері ұрлауды да, өзгелерді ұрлыққа жалдауды да қояды. бірақ енді байлығын
ұрылардан қорғауды ойлайды. содан ақылдаса келіп, сақшы жиып, түрме салады.
арада біраз жыл өткенде әлгі қаланың тұрғындары «ұрлық» деген сөзді ұмытады.
өздері ұры болса да, енді олар «бай», «кедейміз» дейді екен. сонда баяғы адал ғана
өзгермеген еді. бірақ ол да ұзамай өмірден өтіпті. елдің айтуына қарағанда аштан өліпті.
1. мәтіннен 1 қоғамдық, 1 тұрмыстық мәселені анықтаңыз.
1.
2.
2. мәселенің бірін таңдап, бүгінгі заман көрінісімен байланыстыра отырып, өз пікіріңізді 4-
5 сөйлеммен түсіндіріңіз.
3. берілген сұрақтардың бірін таңдап, жұпта диалогке түсіңіз. сөйлеу кезінде кідіріс,
екпін, интонацияны ескеріңіз.
1. қоғамдағы құқықтық сауаттылықты қалай арттыруға болады?
2. еліміздегі құқығы қалай қорғалады?
3. өз құқығын білмеудің салдары қандай болады?
4. жастар арасындағы тәртіп бұзушылықтың себебі неде?
Зарлы əнін «Құлагердің» жылқышылар Сүйеніп құрығына тыңдап қапты.
Жолшыбай жол көп елді аралатты, Бұрылмай бас өңгерген баран атты, Керең түн кең даланы күңірентіп, Бай-байлап «Құлагерге» бара жатты.
Көргенде Көкшетауды дерті қатты, Жүрген жер Құлагермен жанға батты. Кетер түн Құлагердің жатқан жерін Құшақтап, жер бауырлап, жылап жатты.
Тау мен тас жоқтағандай Кер құла атты, Бар бұлақ көлге суын бауырымдатты.
Кірсіз жер, кінəсіз жел жылы ұшырап, Құланың қазасына көңіл айтты.
Ардақтап ат байлаған бір ағашын, Қастерлеп Құлагердің ілді басын; Аңырап ағыл-тегіл боп отырды, Көзінің омырауына құйып жасын.
Көкшенің күйіндіріп тауын, тасын, Күңірентіп сай-саласын, көлдің басын. Ат жанды, аяулы аттың иесі Ақан, Жоқтады жұбанбастан кер Құласын.
Кей-кейде жауын болып, жылап ақты, Кей-кейде дауыл болып соқты қатты; Кей-кейде күңіреніп, көлдей толқып, Кей-кейде қу ағаштай құлап жатты.
Кей-кейде əнге шырқап өлең айтты, Кей-кейде томсырайып тастай қатты. Қылғандай қайыңды қос, тасты төсек, Аһылап, ағаштағы бастай қатты.
Жаз өтіп, жапырақ солып, күз де бопты, Қуартып жасыл жерді, қазан соқты.
Күйкиіп Көкшетаулар күпі киіп, Жайлауда тышқан аңдып, түлкі жортты.
Күзгі ауыл сары от іздеп, қуды қоқты, Қозы, лақ өсіп – бопты шыбыш, тоқты. Жиналып желі, ноқта, саба сорғып, Ызғырық естіртеді ойда жоқты.
Ақанның көңілі осы күздей болып, Қазасы Құлагердің өткен соғып, Көңілінің Көкшетауы қуаң тартып, Қызығын қайғы орағы кеткен орып.
Құланың қайғысынан қатып, семіп, Қурай боп екі-үш айда қалған шөгіп. Құлауға құйын соқса оп-оңай тұр, Құрт жеген құба сөңкел секілденіп.
Ақанда қызық та жоқ, сауық та жоқ; Оларды іздеп, жұртпен жауықпақ жоқ. Қапыда қатты тиген сол соққыдан Қираған жан қанаты сауықпақ жоқ.
Жар да жоқ, жалын да жоқ, жақсы ат та жоқ, Оларды енді көксер мақсат та жоқ.
Күңіренген күні-түні «Құлагерге»,
Асқақ əн, əсем үнді зар жақ та жоқ.
Кеткендей қызық тарқап, қаны суып, Айдаған айдалаға жаны қуып.
Жап-жалғыз тауды, тасты мекендеген, Жанына жолатқызбай жанды жуық.
Өмірден жиіркеніп көңілі суып, Қалғандай айналадан өзге туып. Жатады жанды көрмей жапан түзде, Көліне Бурабайдың кірін жуып.
Баурында Оқжетпестің бір шоқ қайың, Жүреді сонда Сері келіп дайым.
Ілулі сол қайыңда тұрған қу бас, Қобыздай ызылдар жел соққан сайын.
Басында айтамыз деп бастың жайын, Əңгіме қылдық, білем, астың жайын. Мынау бас – Құлагердің қу басы еді, Мынау шал – Ақан жалғыз, қашқындайын.
Қайыңның қасына кеп жүрген Сері, Байлаулы Құлагердің тұрған жері. Сол жерді тауап қылып оқта-текте, Кетпейді осы арадан сонан бері.
Əн болып Көкшетаудың күңіренгені, Сөз болып жат мінезі, шерткен шері; Кетіпті елдің аузы əуезе қып:
«Жын құшып, жалғыз жүрген Ақан – пері».
Өтті күн. Қалды ағашта бас қуарып, Қатайды Сері, сақал-шаш қуарып. Серіксіз, елсіз, малсыз, елсіз тауда Өткізді өмірін ол, басқа қуанып.
Тентіреп тауда ұдайы, таста қаңғып, Оты өшкен, бойында жоқ жас құмарлық. Басар жер, барар тауы - Бурабай боп, Бейшара бағып өткен басты мал қып.
Шүйке шал, аузы ұрадай опырылған, Су мұрын, қу ұрты шұқырайған.
Боз бура бір күндегі тасқа шөгіп, Шал отыр қу қайыңда мықырайған.
Келсаптай тұзды түйген бас ағарған, Түздегі қу бастайын жақ қуарған.
Бетіне ел көшкендей сүрлеу түсіп, Шөлдегі шыңыраудай көз суалған.
Жігіттің бір күндегі Көкшетауы, Күрсінткен көп сұлудың «Көкем-ауы». Жаңғыртқан жақсы жерді, жалпақ елді, Əсем үн, аспанға өрлеп салған əні.
Бір күнде болған жігіт жан жайлауы, Қайда оның күлкі, ойынмен жайнаңдауы? Құлазып күзді күнгі Көкшетаудай, Қызықтың көшіп кеткен capжайлауы.
Көңіліне Құлагерден құйылып мұз, Күйкиіп отыр таста Ақан байғыз.
Бұйрық№ Қашан, қайда кетті?
Бұйрық № Әке-шешесінің немесе оларды ауыстырушының аты-жөні Ата-анасының қызмет орны
080304550373 №52
04.09.2020 Софиев Курбан
Софиева Гульсара жұмыссыз
090317550059 №52
04.09.2020 Дәулетбаева Калбиби жұмыссыз
081011500046 №88
31.08.22 Турикмен Абдулхак
Кудайбердикызы Ғашира Жеке кәсіпкер
жұмыссыз
080307500204 №115
15.09.2022 Алипбай Сайдханан
Алим Малика жұмыссыз
081102550318 №52
04.09.2020 Альжанов Ерлан
Торжанова Макпал Жұмыссыз
Налог бухг.
081015550791 №52
04.09.2020 Купешова Сайраш №17 мектеп еден жуушы
090425650171 №52
04.09.2020 Тулеев Кайрат
Искакова Умида жұмыссыз
081017550544 №118
19.09.22 Бекбергенов Бахыт
Аширбаева Гульнара кәсіпкер
090801550036 №52
04.09.2020 Сәрсенбаев Берик
Сәрсенбаева Аида Жеке кәсіпкер
б/б «Дәуір» тәрб.
090425550744 №52
04.09.2020 Балабаев Нұржан
Болысова Ләззат Каз. Степной
Жұмыссыз
090330550054 №52
04.09.2020 Кантеев Нурали
Туралиева Эльмира Вахта
жұмыссыз
090227553609 №87
31.08.22 Жалилулы Махсуд
Шанжарқызы Жумагул Жұмыссыз
жұмыссыз
081203553282 №85
31.08.22 Нәрмәмбет Әбдірауф
Шермухамбет Тұрсынай Жұмыссыз
жұмыссыз
090901550132 №97
05.09.22 Алаша Незамиддин
Әмірханқызы Нәзира Жұмыссыз
жұмыссыз
090124650264 №52
04.09.2020 Оразалиев Ерлан
Данабекова Гульмира
Ақтау (вахта)
090609553437 №86
31.08.22 Парахатов Али
Сагиндикова Макпал Құрылыс
тігінші
090321550040 №52
04.09.2020 Усейнов Мұрат
Қалдаш Дидар жұмыссыз
жұмыссыз
090308650442 №52
04.09а.2020 Камысбаев А
Утепова Бибинур ТЭЦ-5 слесар
ТОО «Әлия» пекарь
090331650656 №52
04.09.2020 Куанышев Жорхан
Паримбаева А Жұмыссыз
жұмыссыз
090103550065 №68
24.08.22 Абжаппаров Алимжан
Абжаппарова Гаухар жұмыссыз
ав