Тапсырма. Мәтінді мұқият оқып, тапсырмаларды орында. Ғаламдық климаттық өзгерістер
1. Ғаламдық жылыну- биосфераның ластануы. Ауадағы көмірқышқыл
газдың(СО2) көбеюі климаттың ғаламдық жылуына, яғни, Антарктидадағы мұздықтардың жаппай еруінде. Әлемдік мұхиттың көтерілуіне, көптеген жердің су астында қалуына және басқа да жағымсыз жағдайларға алып келеді. Мәліметтер бойынша келесі ғасырдың басына дейін Жер бетінің температурасы 1,4°С-қа көтеріледі.
2. Ормандардың азаюы. Жаңбырды тропикалық ормандар оттегінің басты
көзі. Сондықтан ормандарды «планетаның жасыл өкпесі» деп атайды. Соңғы 50 жылда адамдар Жер бетіндегі ормандардың 2/3 бөлігін, ал соңғы 100 жылда 40%-ын жойған. Жыл сайын дүние жүзінде 15-20 млн. гектар (Филяндия аумағындай) тропикалық ормандар жойылуда. Ормандардың жойылуының басты себептері: орман алқаптарының егіншілік үшін өңделуі, ағаш отындарға сұраныстың артуы, ормандарды өнеркәсіп қажеттігі үшін қырқу.
3. Озон қабатының бұзылуы. Атмосферадағы озонның мөлшері 0,004%
болса, стратосферадағы оның қалыңдығы 2-4 мм. Озон қабаты- биосфераның жоғарғы шекарасы. Одан жоғары орналасқан қабаттарда тіршілік жоқ. Озон жердегі тіршілікке қауіпті. Күннің ультракүлгін сәулелерін сіңіреді, сондықтан оны «қорғаныш қабаты» деп атайды. Озон қабатының 50%-ға бұзылуы радиацияны 10 есе көбейтеді. Озоносфераның бұзылуы тері ісік ауруының көбеюіне, көз катарактасына, жүйке жүйесінің әлсіреуіне, өсімдіктер мен жануарлар әлемінің мутациясына алып келеді.
1. Мәтіннен сөздердің синонимін тап.
жаһандық -
деректер -
жауынды -
оталу -
[2]
Төмендегі сұрақтарға мәтіндегі деректерді қолдана отырып, жауап бер.
2. Мәтінде қандай мәселе көтеріледі? Себебін жаз.
3. «Ауадағы көмірқышқыл газдың көбеюі климаттың ғаламдық жылуына алып келеді» деген пікірмен келісесің бе? Ойыңды дәлелде.
4. Мәтінде климат өзгеруінің қандай себептері көрсетілген?
[3]
Жазылым
«Уақыт-керемет сый» деген пікірмен келісесің бе? Келісу, келіспеу себептерін көрсетіп, 130 сөзден тұратын эссе жаз. Эссе мазмұнына сай көмекші есімдерді орынды қолдан.
ПО СОЧУ УМОЛЯЮ
Ғалым: - Сіз барлық заттарыңызды жинадыңыз ба?
Даяна: - Ия, алаңдамаңыз.
Ғалым: - Жақсы.
Ержан: - Сіз қайда бара жатқаныңызды әлі айтқан жоқсыз ба?
Даяна: - Мен жатақханаға бару үшін Алматыға кетіп бара жатырмын.
Ержан: - Түсінемін.
Анасы: - Сен бірдеңе ұмытып қалдың ба?
Даяна: - Ия, анам.
Анасы: - Сонда да, қазір такси келеді.
Әкесі: - Міне, сіздің чемодандарыңыз.
Анасы: - Барлық таксилер келді. Бәрі, әзірше, мен бір аптадан кейін келемін.
Даяна: - Қош бол.
Әкесі: - Жолың даңғыл болсын!
Ержан: - Жортқанда жолың болсын!
Ғалым: - Ат-көлігің аман, қоржының толы болсын!
Киімді оң қолдан бастап киіп, сол қолдан бастап шешеді. Оң қолдан бастап киім кию жақсы ырым саналады.
• Киімді желбегей жамылмайды, өйткені екі қолы жоқ адам ғана киімді желбегей жамылып жүреді.
• Тозбаған киімді тастауға болмайды. Қазақ халқында тозбаған киімді тастау – жаман ырым. Егер оны адам кигісі келмесе, біреуге сыйлау керек.
• Көпшіліктің алдында жалаңаш - жалпы жүруге болмайды. Бұл әдепсіздік болып саналады.
• Өте ұзын немесе қысқа киім киюге болмайды. Бұлай киіну адам жұмыс істеген кезде қолайсыздық тудырады.
• Киімді сілкіп киген жөн, өйткені киімге жабысқан ұлы жәндіктер болса ұшып түседі.
• Қыздарға ер баланың киімін киюге болмайды. Ер баланың киімін кию жаман ырым саналады.
• Шалбар мен етікті тұрып киюге болмайды. Оларды соғыс кезінде ғана тұрып киетін болған.
• Киімнің жағасын басуға болмайды. Киім жағасын басу жаман ырым саналады.
• Жастық орнына шалбарды жастамайды. Шалбарды жастану настықтың белгісі болып саналады.
• Бас киімді тебуге, лақтыруға, теріс киюге болмайды. Жақсылықтың бәрі адамның маңдайына жазылады, сондықтан да бас киімнің орны ерекше. Бас киімді әрқашан таза, ұқыпты ұстап, босағаға емес, төрге ілу керек.
• Аяқ киімді төңкеріп қоюға, теріс киюге болмайды. Өйтсе, адамның жолы болмайды, жаманшылыққа ұшырайды.
• Бөтен адамға бас киім бермейді және айырбастамайды. Адам басы кемиді деп санайды.
• Садақаға киім берсе, оның түймесін қиып алады.
• Қос тымақ кигізбейді. Бұлай етсе екі қатын алады деп ырымдалады.
• Аяқ киімді тұрып киюге болмайды. Тек басына іс түскен кісі ғана аяқ киімді тұрып кимек.
• Ит көйлекті балаға жаны иттей берік болсын деп кигізеді.
• Көп жасаған немесе жақсы адам қайтыс болса, оның киімдері мен тұтынған заттарын ырым етіп бөліп алады.
Объяснение:
Киімге байланысты ырым-тымдар