тапсырма
Берілген мәтіннен күрделі сөздерді теріп, жазыңыз, олардың жасалу жолын түсіндіріңіз.
БҰҰ Табиғатты сақтау жөніндегі комитетінің мәліметіне жүгінсек, Жердегі пластик қалдықтар кесірінен жылына бір миллион құс, жүз мың сүтқоректі, жүз миллион балық қырылады. Олар пластикті тамақ деп жұтып қояды. Сосын асқазан қорыта алмай, іштері түйіліп өледі. Зауалға қатты ұшырап жатқандар тізімінде теңіз тасбақасы, итбалық және кит тұр. Мұхиттарда қалқып жүрген пластик қалдықтары судағы сүтқоректілердің тұқымын толық құртады дейді ғалымдар.
Ұлыбритания ғалымдары әлемде алғаш өздігінен ыдырап кететін биологиялық пакет жасады. Онымен нан орайды. Орама төрт жыл ішінде су мен көмір қышқылына бөлініп кетеді.
Норвегияда дүкендер азық-түлікті кейін шіріп кететін биологиялық пакеттерге орап береді. Жүгерінің шырышынан жасалған бұл пакеттен денсаулыққа
зиян жоқ. Әрі ауыр салмаққа шыдамды болғанмен, қымбат. Польшаның бір топ студенті қоқыстағы пластик қалдықтарды теріп, одан өздеріне гитара, дауылпаз және басқа музыкалық аспаптар жасаған. Сөйтіп, біріншіден айнала ортаны тазартса, екіншіден өздерінің қалтасы көтермей жүрген саз аспаптарына ие болған.
Мексиканың «Куадро» фирмасы пластик құтыларды,
шлангтер мен өзге де полиэтиленнен жасалған бұйымдарды қайта ерітіп, үй құрастырады. Іргетасы 18 шаршы метр баспананы салуға 1,7 тонна пластик жұмсалады. Мұндай құрылыс материалдарының
тапшылығы сезілмейді. Себебі, ай сайын қоқыс төгілетін жерден 3 мың тоннадай пластик жиналады. Осындай үйдің бір шаршы метрдің құны 152 доллар.
Швеция астанасында 15 мың тұрғынға арналған экологиялық аудан салынды.
Хаммарбю Шестад аталатын мөлтек аудандағы тұрмыстық қалдық әр пәтерде органикалық, пластик, әйнек және темір болып төрт бөлек жиналады. Әрқайсысы үйден жер астындағы төрт құбыр арқылы ваккум тәсілімен сорылып әкетіледі. Органикалық қалдықтардан газ шығарып, сол үйлерге қайта береді. Жанатын қалдықтар жылу болып оралады. Бірақ түтіні ауаға тарамайды. Жуынып-шайынған
су тазартылған кезде одан да жылу бөлінеді. Сол жылумен суды ысытады. Қуатты күн батареяларынан алады.
(Қ. Олжай кітабынан . өңделген )
Дескриптор
Қысқарған сөзді табады, түсіндіреді.
Қос сөзді табады, жасалуын түсіндіреді;
Біріккен сөзді табады, жасалуын, емлесін түсіндіреді
Тіркескен сөзді табады, емлесін түсіндіреді.
Абай - даналықтың бастауы.
Жоспар.
Кіріспе.
Негізгі бөлім.
1. Абай - біртуар дара тұлға.
2. Абайдың шығармашылығы.
Қорытынды.
Абай Құнанбаев осы күнгі Семей облысындағы Шыңғыс тауын жайлаған Тобықты руынын ішінде 1845 жылы туған. Абайдың өз әкесі — Құнанбай, атасы — Өскембай, арғы атасы — Ырғызбай. Аталарының барлығы да ру ішінде үстемдік жүргізген адамдар.
Абай - ақын, ағартушы, жазба қазақ әдебиетінің, қазақ әдеби тілінің негізін қалаушы, философ, композитор, аудармашы, саяси қайраткер, либералды білімді исламға таяна отырып, орыс және еуропа мәдениетімен жақындасу арқылы қазақ мәдениетін жаңартуды көздеген реформатор. Абай ақындық шығармаларында қазақ халқының әлеуметтік, қоғамдық, моральдық мәселелерін арқау еткен. Абай Шығыс пен Батыс мәдениеті мен өркениетін жетік білген. Бірқатар әлем ойшылдарының еңбектерімен жақсы таныс болған. Болашақ ақынның дүниеге көзқарасының қалыптасуына оның озық ойлы орыс зиялы қауымының өкілдерімен араласуы орасан зор ықпал етті. Абай — ұлы ақын әрі ойшыл. Ол өз төңірегіндегі адамдардың, жақындары мен шәкірттерінің бойындағы өз халқына риясыз берілгендікті, оның мүдделерін қорғау қасиеттерін қолдап отырды. Ұлы ақын жас ұрпақты имандылыққа, адамгершілікке, ғылым-білім үйренуге шақырды. жастарды бес нәрседен — өсектен, өтіріктен, мақтаншақтықтан, еріншектіктен, бекер мал шашпақтықтан қашық болуға, бес асыл іске — талап етуге, еңбекті сүюге, терең ойлай білуге, қанағатшыл болуға, қайырымды рақымшылық жасауга шақырды.
Абай жастардың бойындағы кеселді кемістіктерді, арсыздық пен ұятсыздықты, дөрекі надандықты тәрбие және білім беру арқылы жоюға үндеді. Ақын ол үшін қазақ балаларын оқытатын мектептерді көптеп салуды жақтады.
Өзгелік етіс - Понудительный залогПонудительный залог образуется при суффиксов -дыр, -дір, -тыр, -тір, -ғыз, -гіз, -қыз, -кіз. Этот залог отсутствует в русском языке. Он обозначает “заставить, понудить, попросить, позволить, совершить какое-либо действие или принять иную форму состояния” и образуется при суффиксов. Например: Біз оған өлең айт-қыздық. - Мы заставили его читать стихи. Мен көйлек сатып ал-ғыз-дым. - Я попросила себе купить платье.
Ортақ етіс - Взаимный залогВзаимный залог - переводится как “совместно, одновременно с кем-то делать что-то” или “одновременно с кем-либо находиться в определенном состоянии”. Он образуется при суффиксов -с, -ыс, -іс. В русском языке подобный залог отсутствует, а взаимно-совместное значение выражается глаголами возвратно-среднего залога. Например: Мен досыммен құшақтастым. - Я обнялся с другом. Олар хат жазысты. - Они переписывались.