Талаптары: • өзіндік тың пікірлер, дәйектер келтіру; • баяндау стилі нақты болу; мақал-мәтелдер мен тұрақты тіркестерді; тыныс белгілері — үтір мен сызықшаны, демеулік шылауларды орынды қолдану; • көлемі 120-150 сөзден тұру.
Отырар (Тұрарбанд, Тұрар, Тарбанд, Фараб) – ортағасырлық қала орны. Түркістан облысы Отырар ауданының Темір темір жол стансасынан солтүстік-батысқа қарай 7 км жерде орналасқан. Отырар 8 ғасырдың басынан Тарбанд (Трабан) деген атаумен белгілі. Бұл атау Күлтегін және Білге қаған құрметіне арналған көне түркі жазбаларда кездеседі. 8 ғ-дағы араб географы Якут “Тарбанд, Тұрар, Тұрарбанд пен Отырар – бір қала” деп жазады. Араб тарихшысы Табаридің Отырар патшасын әл-Мамун халифтың жауларының бірі деп атағанына қарағанда, Отырар 9 ғ-дың өзінде-ақ ірі қала болған. 10 ғ. жазбаларында Кедер деген орталық қаласы бар Фараб аймағы аталады. Ал Фараб Кедерден көне қала екені әл-Мақдисидің (10 ғ-дың аяғы) еңбегінде жазылған. Оның айтуынша, бас қала аймақ есімімен Фараб аталған. 10 ғ-дан кейін Кедер тарихи және географиялық жазбаларда аталмайды, оның орнына астана да, аймақ та Фараб делінген. Отырар 5 – 15 ғ-ларда Арал бойындағы көшпелі тайпалармен сауда жасайтын Иран мен Орта Азиядан Сібірге, Моңғолияға және Қытайға қатынайтын сауда жолындағы маңызды қала болды. Кейбір зерттеушілердің пікірінше, қалада сол кезде әлемдегі аса ірі кітапхана және көптеген мешіт-медреселер болған.
Қазіргі уақытта Отырар – бесбұрыш тәріздес төбе. Өлшемдері: оңт. жағы – 380 м, оңт.-батысы – 145 м, батысы – 400 м, солт.-шығысы – 380 м және шығысы – 350 м. Төбенің ең биік жері іргесінен 18 м. Жалпы аумағы 200 га. Қала дуалмен қоршалған. Оның солт.-шығыс және шығыс жақтағы құрылыстары жақсы сақталған. Негізгі төбені айналдыра қазған орлардың орны бар. Қаланың үш қақпасы болған. Орт. қақпа оңт. жағына орналасқан. Археологиялық қазба жұмыстары қала орнындағы мәдени қабаттарды анықтап, олардың қай уақытта болғанын, құрылыс орындарын кезеңге бөліп, талдау жасауға мүмкіндік берді. Қаланың мәдени қабаты 16 м. Ол 7 мәдени қабаттан тұрады.
Жүрегі жарылу – қатты қуану. Синонимі: төбесі көкке жету.
Жерден жеті қоян тапқандай – үлкен қуаныш. Синонимі: екі езуі екі құлағына жету.
Маңдай терін төгу – қажырлы еңбек ету. Синонимі: жердің жарығын бітеу.
Қиындықта шыңдалу – қиындыққа қарсы тұру. Синонимі: ыстық-суықты көру.
Тағылымдамадан өту – тәжірибе жинау. Синонимі жоқ.
Биік дәрежеге жету – биік деңгейге көтерілу. Синонимі: беделі көтерілу.
Менің ойымша, "Ғажайып планета" әңгімесі фантастикалық жанрда жазылған әрі жазушының маңдай терін төгіп жазғаны көрініп тұр. Фантастикалық жанрда шығарма жазу инемен құдық қазғандай десе де болады. Әңгімедегі таныс емес атаулар, құбылыстар сипатын ерекше жеткізе алу деген шеберлігінен автордың көз майын тауысып іздегенін, қиялға ерік бергенін көрдім.
Осыған байланысты мен адамзат қиялында шек жоқ және біз білмейтін ғаламның қаншама сыры бар деген түйін жасағым келіп отыр. Осындай шығармалар арқылы қазақ әдебиеті биік дәрежеге жетеді деген үміттемін.
Отырар - көне қала.
Отырар (Тұрарбанд, Тұрар, Тарбанд, Фараб) – ортағасырлық қала орны. Түркістан облысы Отырар ауданының Темір темір жол стансасынан солтүстік-батысқа қарай 7 км жерде орналасқан. Отырар 8 ғасырдың басынан Тарбанд (Трабан) деген атаумен белгілі. Бұл атау Күлтегін және Білге қаған құрметіне арналған көне түркі жазбаларда кездеседі. 8 ғ-дағы араб географы Якут “Тарбанд, Тұрар, Тұрарбанд пен Отырар – бір қала” деп жазады. Араб тарихшысы Табаридің Отырар патшасын әл-Мамун халифтың жауларының бірі деп атағанына қарағанда, Отырар 9 ғ-дың өзінде-ақ ірі қала болған. 10 ғ. жазбаларында Кедер деген орталық қаласы бар Фараб аймағы аталады. Ал Фараб Кедерден көне қала екені әл-Мақдисидің (10 ғ-дың аяғы) еңбегінде жазылған. Оның айтуынша, бас қала аймақ есімімен Фараб аталған. 10 ғ-дан кейін Кедер тарихи және географиялық жазбаларда аталмайды, оның орнына астана да, аймақ та Фараб делінген. Отырар 5 – 15 ғ-ларда Арал бойындағы көшпелі тайпалармен сауда жасайтын Иран мен Орта Азиядан Сібірге, Моңғолияға және Қытайға қатынайтын сауда жолындағы маңызды қала болды. Кейбір зерттеушілердің пікірінше, қалада сол кезде әлемдегі аса ірі кітапхана және көптеген мешіт-медреселер болған.
Қазіргі уақытта Отырар – бесбұрыш тәріздес төбе. Өлшемдері: оңт. жағы – 380 м, оңт.-батысы – 145 м, батысы – 400 м, солт.-шығысы – 380 м және шығысы – 350 м. Төбенің ең биік жері іргесінен 18 м. Жалпы аумағы 200 га. Қала дуалмен қоршалған. Оның солт.-шығыс және шығыс жақтағы құрылыстары жақсы сақталған. Негізгі төбені айналдыра қазған орлардың орны бар. Қаланың үш қақпасы болған. Орт. қақпа оңт. жағына орналасқан. Археологиялық қазба жұмыстары қала орнындағы мәдени қабаттарды анықтап, олардың қай уақытта болғанын, құрылыс орындарын кезеңге бөліп, талдау жасауға мүмкіндік берді. Қаланың мәдени қабаты 16 м. Ол 7 мәдени қабаттан тұрады.
Көз майын тауысу – көп оқу арқылы білімге ұмтылу. Синонимі: көзі ашылу.
Ит арқасы қиянда – алыста. Синоним:жер аяғы қиянда, ит өлген жер.
Инемен құдық қазу – ауыр. Синонимі: қабырғасы қайысу.
Жүрегі жарылу – қатты қуану. Синонимі: төбесі көкке жету.
Жерден жеті қоян тапқандай – үлкен қуаныш. Синонимі: екі езуі екі құлағына жету.
Маңдай терін төгу – қажырлы еңбек ету. Синонимі: жердің жарығын бітеу.
Қиындықта шыңдалу – қиындыққа қарсы тұру. Синонимі: ыстық-суықты көру.
Тағылымдамадан өту – тәжірибе жинау. Синонимі жоқ.
Биік дәрежеге жету – биік деңгейге көтерілу. Синонимі: беделі көтерілу.
Менің ойымша, "Ғажайып планета" әңгімесі фантастикалық жанрда жазылған әрі жазушының маңдай терін төгіп жазғаны көрініп тұр. Фантастикалық жанрда шығарма жазу инемен құдық қазғандай десе де болады. Әңгімедегі таныс емес атаулар, құбылыстар сипатын ерекше жеткізе алу деген шеберлігінен автордың көз майын тауысып іздегенін, қиялға ерік бергенін көрдім.
Осыған байланысты мен адамзат қиялында шек жоқ және біз білмейтін ғаламның қаншама сыры бар деген түйін жасағым келіп отыр. Осындай шығармалар арқылы қазақ әдебиеті биік дәрежеге жетеді деген үміттемін.