найлешка

15.05.2021 09:29 •  Қазақ тiлi

Талантты ғалым, публицист, әдебиет зерттеушісі, саяхатшы-географ Шоқан (шын аты Мұхаммедханафия) Шыңғысұлы Уәлиханов - ХІХ ғасырдың екінші жартысында Қазақстанда туған демократтық, ағартушылық мәдениеттің тұңғыш өкілдерінің бірі. Шоқан 1835 жылдың қараша айында қазіргі Қостанай облысының Құсмұрын бекетінде атақты аға сұлтан Шыңғыс Уәлихановтың отбасында дүниеге келген. Оның қысқа да жарқын өмірі, жан-жақты зерттеушілік қызметі, философия, этнография, тарих, экономика, құқық, география, ауыз әдебиеті, әдебиет теориясы т.б. жайындағы ғылыми зерттеулері, пікірлері қай кезде болмасын өзінің құндылығымен жарқырай берері сөзсіз. Қазақ халқының рухани ізденістерінің жарқын көрінісі бола отырып, қоғамдық ой-сана, пікір-тұжырымдардың биіктей өркендеуіне ерекше ықпал етті. Жастық шағы – атамекені Сырымбетте өтті. Шоқанның шыққан ортасы – қазақтың хан-сұлтан төре тобы. Әкесі Шыңғыс Омск әскери училищесін бітірген. Орысша сауатты офицерлік шені бар (полковник). Арғы аталары – Абылайхан. Шоқан әуелі ауылында ескіше хат танып, 10 жасында Омск кадет корпусына түседі. Оқытушыларының назарын өзіне аудара білді. (Костылеций, Гонцевский). Пушкин, Лермонтов, Гоголь, Крылов т.б. шығармаларымен жан-жақты танысты. Шоқанның досы – Потанин болды. Ол Кадет корпусын өте жақсы бітіреді (1853). Шоқанның ерекше қабілеттері болған. Оған оқытушылары, замандастары болашақ ғалым, зерттеуші деп қарады. Ол -ағартушы демократ. Қазақ халқының ағартушылыққа мұқтаж екендігін түсініп, мектеп ашуды талап етті. Шоқанның достасып, пікірлескендері қоғам қайраткерлері, ақын-жазушылар, озық ойлы ғалым профессорлар, демократтар болды. Саяхатшылар мен ғалымдардың еңбектерін, күнделікті жаңалықтар мен дүниежүзі әдебиетін жақсы білді, жете меңгерді. Н.Г.Черношевскиймен де кездесіп пікірлесті.

1. Мәтіннен көнерген сөзді және термин сөздерді теріп жазыңыз. [1]