Қызы бардың ізі бар, яғни, қыз болашақ ана, өмірге ұрпақ әкеледі, із деп отырғаны, ұрпағы.
Әйел үйдің сәні, себебі, ер адам табыс тапқанымен үйдің барлық жағдайын жасайтын әйел, тазалығын, бірлігін сақтайды, балаларын тәрбиелейді. Әйелдің жолы үлкен, бұл жерде тек ана болғандығынан жолы үлкен. Жақсы әйел жарының жақсысын асырар, жаманын жасырар. Мақалда айтылғандай, ер адамда жағымсыз әрекеттер болса жақсы әйел елге жария етпей өзінің жақсы мінезімен жөндейді, жаман әйел күнде ұрыс шығарып, елге жаяды. Жақсы әйел ерінің жақсылықтарын мақтаныш етіп, ерінің мерейін үстем етеді. Әке көрген оқ жонар- яғни әке тәрбиесін көрген ер бала ер адамға лайық істердің бәрін әкеден үйреніп, өмірге дайын болады. Шеше көрген тон пішер- шеше тәрбиесін көрген қыз, анасынан көргенін өмірде қолданып, ісімен де сөзімен де алған тәрбиесін көрсетеді. Ұяда не көрсең ұшқанда соны ілерсің- бұл мақалда отбасында көрген тәрбиең қандай болса, өмірде сен де сондай болатының туралы. Мақалдардың бәрі тәрбие туралы.
▪ Ат – ақталған (кестірілген) еркек жылқы, мініс ат. Мініс аттары жалпы жылқы тегіне қарай тұлпар, сәйгүлік, дүлдүл, наз бедеу, қазан ат, арғымақ, жабы, қасиетіне қарай аяңшыл, жорға, жүйрік т. б. деп аталады.
▪ Жылқының түр - түстері – ақ, ақбоз, күрең, торы, жирен, шабдар, шұбар, теңбіл, қызыл, қара, қарагер, құла, құлагер, бурыл, баран, қылаң, сұр, ала, кер, күлдібадам, шалбас.
▪ Тулақ – әбден жүдеген арық жылқы.
▪ Мәстек – жылқының жаман түрі.
▪ Жамандату, шеміршек, сақау, маңқа, қолқа – жылқы аурулары.
▪ Түйе малы тұқымы мен қасиетіне қарай: нар, жампоз, қоспақ, арақоспақ, мырзақоспақ, кердері, қылағай, қалбағай, бекпатша, құлпатша, желмая, аруана, біртуған, маз, үлек, айыр т. б. деп бөлінеді.
▪ Көрт, көйін – түйенің жаман түрлері.
▪ Ақшелек, қатпа – түйе аурулары.
▪ «Көс - көс» - түйені шақыру.
СИЫР АТАУЛАРЫ
▪ Зеңгі баба – сиыр пірі, иесі, киесі.
▪ Бұзау – сиыр төлі.
▪ Баспақ – алты айға дейінгі төл.
▪ Арда, торпақ – бір жылдық төл.
▪ Тайынша – жастан асқан еркегі.
▪ Тана – жастан асқан ұрғашысы.
▪ Қашар – екі жасар ұрғашысы.
▪ Құнажын – үш жасар ұрғашысы.
▪ Дөнежін – төрт жасар ұрғашысы.
▪ Өгіз – кестірілген мал. Бұлар жасына қарай өгізше, құнан өгіз, атан өгіз т. б. болып аталады.
▪ Бұқа – аталық.
▪ Сиыр – аналық.
▪ Сауын сиыр – сауылып жүрген сиыр.
▪ Саулы сиыр – бұзаусыз сауылатын сиыр.
▪ Бұқаша, бұқашық – жас бұқалар.
▪ Қашақ – жиі қашатын, яғни бұқаға тоқтамайтын сиыр.
▪ Аусыл, қарасан – сиыр ауруы.
▪ «Аухау - аухау» - сиыр шақыру.
ҚОЙ АТАУЛАРЫ
▪ Шопан ата – қойдың пірі, иесі, киесі.
▪ Қозы, қошақан – қойдың жас төлі.
▪ Көрпеш – есейген қозы.
▪ Көбеген – төл басы, ерте туған қозы.
▪ Көпей – кеш туған қозы.
▪ Марқа – қозының марқайған кезі.
▪ Бағлан – семіз марқа.
▪ Тоқты – жасы алты айдан асқан.
▪ Тұсақ – жастан асқан ұрғашысы.
▪ Ісек – тарттырылған (кестірілген) қой.
▪ Құнан қой – үш жастағы қой.
▪ Дөнен қой – төрт жастағы қой.
▪ Азбан – тарттырылған қошқар.
▪ Қошқар – аталық.
▪ Саулық – аналық қой.
▪ Ақауыз қой – әбден семірген бойдақ қой.
▪ Топалаң – қой ауруы.
▪ «Пұшайт - пұшайт» - қойды шақыру.
ЕШКІ АТАУЛАРЫ
▪ Шекшек ата – ешкінің пірі, иесі, киесі.
▪ Лақ – төлі.
▪ Бөрте – алты айлық төл.
▪ Шікіраз – жасқа толған еркегі.
▪ Туша – жасқа толған ұрғашысы.
▪ Шыбыш – екі жастағы ұрғашысы.
▪ Ешкі – аналық.
▪ Серкешік – жасқа толған еркегі.
▪ Теке – аталық.
▪ Кебенек – ешкі ауруы.
▪ «Шөре - шөре» - ешкіні шақыру.
▪ Ешкінің түстері: ақ, қара, көксағал, ор жағал, сары.
Әйел үйдің сәні, себебі, ер адам табыс тапқанымен үйдің барлық жағдайын жасайтын әйел, тазалығын, бірлігін сақтайды, балаларын тәрбиелейді.
Әйелдің жолы үлкен, бұл жерде тек ана болғандығынан жолы үлкен.
Жақсы әйел жарының жақсысын асырар, жаманын жасырар. Мақалда айтылғандай, ер адамда жағымсыз әрекеттер болса жақсы әйел елге жария етпей өзінің жақсы мінезімен жөндейді, жаман әйел күнде ұрыс шығарып, елге жаяды. Жақсы әйел ерінің жақсылықтарын мақтаныш етіп, ерінің мерейін үстем етеді.
Әке көрген оқ жонар- яғни әке тәрбиесін көрген ер бала ер адамға лайық істердің бәрін әкеден үйреніп, өмірге дайын болады. Шеше көрген тон пішер- шеше тәрбиесін көрген қыз, анасынан көргенін өмірде қолданып, ісімен де сөзімен де алған тәрбиесін көрсетеді.
Ұяда не көрсең ұшқанда соны ілерсің- бұл мақалда отбасында көрген тәрбиең қандай болса, өмірде сен де сондай болатының туралы. Мақалдардың бәрі тәрбие туралы.
ЖЫЛҚЫ – МАЛДЫҢ ПАТШАСЫ
▪ Қамбар ата – жылқының пірі, иесі әрі киесі.
▪ Құлын, құлыншақ – жылқы төлі.
▪ Жабағы – бір жылға дейінгі төл.
▪ Тай – екі жастағы жылқы.
▪ Құнан – үш жастағы жылқы.
▪ Құнажын – үш жастағы ұрғашысы.
▪ Байтал – төрт жастағы ұрғашысы.
▪ Сойтал – төрттен асқан ұрғашысы.
▪ Дөнен – төрт жастағы еркегі.
▪ Бесті – бес жасар еркек жылқы.
▪ Айғыр – аталық жылқы.
▪ Сәурік – жас айғыр.
▪ Бие – аналық жылқы.
▪ Құлық – алғаш құлындаған бие.
▪ Қысырақ – үйірге алғаш қосылған жас мал.
▪ Мама бие – көп құлындаған жуас бие.
▪ Бедеу – құлындамайтын жылқы.
▪ Ат – ақталған (кестірілген) еркек жылқы, мініс ат. Мініс аттары жалпы жылқы тегіне қарай тұлпар, сәйгүлік, дүлдүл, наз бедеу, қазан ат, арғымақ, жабы, қасиетіне қарай аяңшыл, жорға, жүйрік т. б. деп аталады.
▪ Жылқының түр - түстері – ақ, ақбоз, күрең, торы, жирен, шабдар, шұбар, теңбіл, қызыл, қара, қарагер, құла, құлагер, бурыл, баран, қылаң, сұр, ала, кер, күлдібадам, шалбас.
▪ Тулақ – әбден жүдеген арық жылқы.
▪ Мәстек – жылқының жаман түрі.
▪ Жамандату, шеміршек, сақау, маңқа, қолқа – жылқы аурулары.
▪ Жылқы жүрісі – аяң, жортыс, бүлкіл, желіс, сау желіс, сар желіс, бөкен желіс, текірек, шоқыту, шабыс.
▪ «Құрау - құрау» - жылқыны шақыру.
ТҮЙЕ – ТҮЛІК ТӨРЕСІ
▪ Ойсылқара – түйе пірі, иесі, киесі.
▪ Бота, ботақан, көшек – түйе төлі.
▪ Бүлдіршін – екі жасар ұрғашы түйе.
▪ Тайлақ – екі - үш жасар еркегі.
▪ Бұзбаша – үш жасар ұрғашы түйе.
▪ Буырлыш – төрт - бес жасар еркегі.
▪ Буыршын – төрт - бес жасар еркегі.
▪ Бура – аталық түйе.
▪ Інген – аналық түйе.
▪ Атан – ақталған (кестірілген) түйе.
▪ Түйе малы тұқымы мен қасиетіне қарай: нар, жампоз, қоспақ, арақоспақ, мырзақоспақ, кердері, қылағай, қалбағай, бекпатша, құлпатша, желмая, аруана, біртуған, маз, үлек, айыр т. б. деп бөлінеді.
▪ Көрт, көйін – түйенің жаман түрлері.
▪ Ақшелек, қатпа – түйе аурулары.
▪ «Көс - көс» - түйені шақыру.
СИЫР АТАУЛАРЫ
▪ Зеңгі баба – сиыр пірі, иесі, киесі.
▪ Бұзау – сиыр төлі.
▪ Баспақ – алты айға дейінгі төл.
▪ Арда, торпақ – бір жылдық төл.
▪ Тайынша – жастан асқан еркегі.
▪ Тана – жастан асқан ұрғашысы.
▪ Қашар – екі жасар ұрғашысы.
▪ Құнажын – үш жасар ұрғашысы.
▪ Дөнежін – төрт жасар ұрғашысы.
▪ Өгіз – кестірілген мал. Бұлар жасына қарай өгізше, құнан өгіз, атан өгіз т. б. болып аталады.
▪ Бұқа – аталық.
▪ Сиыр – аналық.
▪ Сауын сиыр – сауылып жүрген сиыр.
▪ Саулы сиыр – бұзаусыз сауылатын сиыр.
▪ Бұқаша, бұқашық – жас бұқалар.
▪ Қашақ – жиі қашатын, яғни бұқаға тоқтамайтын сиыр.
▪ Аусыл, қарасан – сиыр ауруы.
▪ «Аухау - аухау» - сиыр шақыру.
ҚОЙ АТАУЛАРЫ
▪ Шопан ата – қойдың пірі, иесі, киесі.
▪ Қозы, қошақан – қойдың жас төлі.
▪ Көрпеш – есейген қозы.
▪ Көбеген – төл басы, ерте туған қозы.
▪ Көпей – кеш туған қозы.
▪ Марқа – қозының марқайған кезі.
▪ Бағлан – семіз марқа.
▪ Тоқты – жасы алты айдан асқан.
▪ Тұсақ – жастан асқан ұрғашысы.
▪ Ісек – тарттырылған (кестірілген) қой.
▪ Құнан қой – үш жастағы қой.
▪ Дөнен қой – төрт жастағы қой.
▪ Азбан – тарттырылған қошқар.
▪ Қошқар – аталық.
▪ Саулық – аналық қой.
▪ Ақауыз қой – әбден семірген бойдақ қой.
▪ Топалаң – қой ауруы.
▪ «Пұшайт - пұшайт» - қойды шақыру.
ЕШКІ АТАУЛАРЫ
▪ Шекшек ата – ешкінің пірі, иесі, киесі.
▪ Лақ – төлі.
▪ Бөрте – алты айлық төл.
▪ Шікіраз – жасқа толған еркегі.
▪ Туша – жасқа толған ұрғашысы.
▪ Шыбыш – екі жастағы ұрғашысы.
▪ Ешкі – аналық.
▪ Серкешік – жасқа толған еркегі.
▪ Теке – аталық.
▪ Кебенек – ешкі ауруы.
▪ «Шөре - шөре» - ешкіні шақыру.
▪ Ешкінің түстері: ақ, қара, көксағал, ор жағал, сары.