Составь 5 вопросов по этому тексту.ДАЛЫМ ОҚЫЛЫМ -тапсырма.
МӘТІНМЕН ЖҰМЫС
Тыңда. Мәтінді
оқы.
Қазақстанның көрікті жерлерінің бірі – Ақсу-Жабағылы қорығы.
Қорық Талас Алатауының етегінде орналасқан. Бұл қорың 1926 жылы
мемлекет қайраткері
Тұрар Рысқұловтың ұсынысымен құрылған.
Қорықта аң құс, шөп, гүлдер қорғалады.
Қорықта алманың 20 шақты түрі өседі. Олардың бәрі
Алматы
апортының ең жақын туысы.
Ақсу-Жабағылы қорығында қызғалдақ пен сарғалдақ өседі. Қыз-
ғалдақтың алты түрі де алғаш осы қорықта өскен. Грейг қызғалда-
ғын Ақсу-Жабағылыдан Голландияға апарған. Грейг қызғалдағы 1877
жылы Голландияда жоғары бағаланып, дипломмен марапатталған. Со-
дан бері әлемге біздің қызғалдақтың 200-ден астам түрі тараған.
Ақсу-Жабағылыда жазықтар, биік шыңдар, жартастар, таулар бар.
Өзендер мен сарқырамалар бар. Көгілдір биік таулар аспанмен таласа-
ДЫ.
Теңіз деңгейінен 3000 м биіктікте орналасқан тастарға сурет салын-
ған. Тастарда жануарлар, аң аулаған ежелгі адамдар бейнеленген.
2. -ар, -ер, -р және болымсыз етістіктен кейін -с жұрнақтары арқылы болжалды келер шақ есімше жасалады: бар-ар, көр-ер, айт-ар, сөйле-р, жургіз-ер, берме-с, көрме-с, айтпа-с т. б. Дауыссыз дыбысқа біткен сөзге жуан буыннан кейін -ар, жіңішке буыннан кейін -ер жалғанады да, дауысты дыбысқа біткен сөзге -р, болымсыз тұлғасынан кейін -с жалғанады.
3. -мак,, -мек, -бақ, -бек, -пақ, -пек жұрнақтары арқылы мақсатты келер шақ есімше жасалады: бар-мақ, кел-мек, қара-мақ, сен-бек, жаз-бақ, кет-пек, жарат-пақ т. б. Сөздің соңғы дыбысы дауысты не ауыз жолды үнді (л, р, у, й) болса, жуан буыннан кейін -мақ, жіңішке буыннан кейін -мек жалғанады. Сөздің соңгы дыбысы мұрын жолды үңді (м, н, ң) немесе ұяң болса, жуан буыннан кейін -бақ, жіңішке буыннан кейін -бек жалғанады. Қатаң дыбысқа біткен сөзге жуан буыннан кейін -пақ, жіңішке буыннан кейін -пек жалғанады.
Ескерту: Бұл жұрнак етістіктің болымсыз тұлғасына жалғанбайды.
4. -атын, -етін, -йтін, -йтын жұрнақтары арқылы өткен шак есімше жасалады: бар-атын, кел-етін, қара-йтын, сөйле-йтін т. б. Дауыссыз дыбысқа біткен сөзге жуан буыннан кейін -йтын, жіңішке буыннан кейін -йтін жалғанады.
Бұл жұрнақ — кұранды қосымша, -тын, -тін, бөлегі тұрған деген көмекші етістік болған да, ол — -а, -ө, -й тұлғалы көсемшемен тіркесіп қолданып, бара-бара косымшаға айналып кеткен: бар-атын деген сөз, о баста бара тұрған болған да, кейін баратұғын болып, одан баратын болып қалыптасып кеткен.
Есімше тұлғаларына емес, жоқ сөздері тіркесіп, болымсыздык мағына беріледі: барған емес, барар емес, бармақ емес, жоқ сөзі -ған, -ген, -қан, -кен тұлғалы есімшемен ғана тіркеседі: барған жок.
түс /цвет/--Көк түс бірліктің белгісі.
түс /полдень./--Түс мезгілі болды, біз тамақ іштік.,
жүз / сто/ --Менде жүз теңге бар.
жүз /облик, лицо/--Суретте әдемі жүз бейнеленген.
жүз /одно из казахских племен/ --Батырлық жүз жеңді.
ат /лошадь /. Қорада күрең ат тұр.
ат /стреляй/ Арман, қасқырды ат, қашып кетеді.
ат / имя/ Менің атым Айжан.
күн /солнце/.Күн шықты, әдемі көбелектер ұшып жүр.
күн ара /через день/ Мен гүлдерге күн ара су құямын.
көз /глаз / Майраның көздері әдемі.
көз /ушко иголки/. Мен жіппен иненің көзін сабақтадым.
көз /источник родника /. Бұлақ көрсең -көзін аш -деген мақал бар.