Шартты рай – іс-әрекеттің болу-болмау, іске асу-аспау мүмкіндігінің шартын көрсететін рай түрі. Етістікке -са, -се жұрнағы жалғану арқылы жасалады. Мысалы: Жақсы оқысаң,
кейін пайдасын көресің. Ертерек келсем, уақыт ұтамын.
Қалау рай адамның ниеті, ықыласы, ынтасына қатысты ақпаратты білдіреді. Етістікке:
1) -ғы, -гі, -қы, -кі жұрнағы мен тәуелдік жалғауы жалғануы және кел көмекші етістігінің
тіркесуі арқылы; 2) -ғай, -гей жұрнағы, оған жіктік жалғауы жалғану арқылы; 3) -са, -се
жұрнағы жалғанып, одан кейін игі сөзі мен еді көмекші етістігінің тіркесуі арқылы жаса-
лады. Мысалы: білгім келеді, барса игі еді, көрсем екен, жеткізгейсің, т.б.
Бұйрық рай іс-әрекетке қозғау салып, оның міндетті түрде орындалуын талап ете-
ді. І жақта етістікке -айын, -ейін, -йын, -йін; Көпше түрде -айық, -ейік, -йық, -йік; ІІ жақта
қосымша болмайды, көпше түрде -ыңдар, -іңдер, -ңдар, -ңдер; ІІІ жақта -сын, -сін қо-
сымшаларының жалғануы арқылы жасалады. Мысалы: Мен барайын. Сен бар. Сендер
барыңдар. Ол (олар) барсын.
2.
Ашық райлы сөйлемдердің қай шақта тұрғанын ажыратыңдар.
1955 жылдың 12 ақпанында ғарыш айлағын Қазақстанда тұрғызу турал
1957 жылдан бері «Байқоңыр» әлемдегі тұңғыш ә
гоо бт таланты,
сатып алушы: сәлеметсізба
сатушы: салеметсіңба
сатушы: сізге қандай кітап керек еді
сатып алушы: маған "абайдың қара сөздері" керек еді
сатушы: өте керемет кітаптардың бірі ғой. оқысаңыз өкінбейсіз.
сатып алушы: иә әрине. көптен бері толық оқығым келіп жүрген. міне бүгін сәті тускен екен.
сатушы: ондай болса сізге тезірек дайындап берейін.
сатушы: міне кітабіңіз.
сатушы: сізден (сам напиши цену)
сатып алушы: мінекейіңіз
сатушы: қалған ақшаңыз өтінемін
сатып алушы: көп рахмет. сау болыңыз
сатушы: келіп тұрыңыз. келесі жолы "абай жолы" кітабында алыңыз. сау болыңыз