Сені жан-жағыңнан заттар қоршап тұр. Сол зат- таптарына қалай топтастырылға
тардың атын білдіретін сөздерді ... дейміз.
Заттардың қимылын, іс-әрекетін білдіретін сөздер.
деп аталады.
Заттар әр алуан белгілерге (түрі, түсі, сапасы, сану
ие. Мұндай белгілер ... және ... арқылы айтылады.
• Қарамен жазылған сөздер арқылы мәтіннің мәнін түсін
бола ма? Олар осы мәтіннің тірек сөздері болып тұрғанын
лелде,
Биылғы жылдың рауандап атқан бір таңының шуағы қазақтың біртуар ұлы, қоғам және мемлекет қайраткері Әлихан Бөкейханның 150 жылдық мерейтойына түсті. Олай дейтін себебіміз, ұлы тарихи тұлғаның айтулы мерекесі ЮНЕСКО көлемінде тойланбақ. Халықаралық ұйымның кезекті 38-ші сессиясында қабылданған қаулыда осылай делінген. Көзі тірісінде: «Тірі болсам, хан баласында қазақтың қақысы бар еді, қазаққа қызмет қылмай қоймаймын» деген сөзін ісімен дәлелдеп кеткен, есімі ел аузында аңызға айналған тұлға Әлихан Бөкейханның қым-қиғаш тағдырлы жолы өзі сүйген қазағының көз алдында сайрап жатыр. Ол жүріп өткен жолдардың шырғалаңы – қазақтың азаттығын аңсау, тәуелсіздікке ұмтылған қазақ елінің қиын уақыттарымен байланысты болатын. Маңдайына жазылған тағдыры болар, біліммен қаруланған ұлтжанды азаматтың өмір сүрген дәуірі – ел басына қиын-қыстау күн туған, алмағайып заманның аумалы-төкпелі тұстарымен сабақтас. Төре тұқымының төрінде туып, төренің есігінде жүрген құл-құтанның қамын ойлау-тек Әлихандай абзал азаматтың бойына қонған өзгеше қасиет тәрізді. Адам адамға ұқсағанымен, өзгеден айрықша көрінетін мінезімен не қылығымен ерекшеленеді. Бала Әлиханның да өзгелерден ерекшелігі, оның адалдығы, жалған сөйлемеуі, кісі қақысын жемеуі тәрізді жақсы қасиеттер. Ұлтын сүйген жүректің өз арнасынан ауытқымай, ұлтын сүйіп өмірден өтуі екінің бірінің басына қона бермейтін бақ.
«Әлиханның шешесі Бегім ханым кестеші, оюшы, сызушы, ол уақытта мәшине жоқ, қолмен істейді. Қайырымды, нашарлардың киімін істеп береді. Қолында жетім-жесір, нашар адамдар жүреді. Борамбайдың мылғауы Юсуф, Байғабылдың Мырзабегі сияқтылар. Жетім балаларға мұсылманша оқу оқытады, киімдерін жуып, жамап береді,…Әркімнің киімдерін тігеді, олар отын әкеп береді, тамақ әкеп береді. Жолдасы – Мықан төре қазақтың атқамінер пысығы, ит жүгіртіп, құс салады.
…Әлихан оқудан келіп жүргенде жылқыға жау тиіп, төбелесіп, басын жарғызып, жылқыны айырып алған. 15 жасында 1880-інші жылы «жеті аяз» деген суықта әкесімен аңға барып, бүркіт суықтан жоғары ұша алмапты. Екі түлкі алғызып қайтыпты, Қараүңгір, Апақай деген жерден».
Міне, бұл – Әлиханның туған інісі Смаханның естелігі.
Ақынның арғы тегі Орта жүз Тобықты Арғын ішіндегі Олжай батырдан басталады. Олжайдан Айдос, Қайдос, Жігітек есімді 3 ұрпақ тарайды. Бұлардың әрқайсысы кейін бір-бір рулы ел болып кеткен. Айдостың Айпара деген әйелінен: Ыргызбай, Көтыбақ, Топай, Торғай, деген 4 ұл туады.Бұлардың әкесі момын, шаруа адамы, ал шешесі өткір тілді, өр мінезді әйел болған. Сол Айпара балаларына:
Шынжыр балақ, шұбар төс Ызгызбайым,
Тоқоақ жалды торайғыр Көтібағым,
Әрі де кетпес, бері де кетпес Топайым,
Сірә да оңбас торғайым, -
Ана айтқанындай, шынында, бұлардың ішінде Ыргызбай ортасынан оза шауып, ел басқарған. Ыргызбайдан Үркер, Мырзатай, Жортар, Өскенбай тарайды. Өскенбай шаруаға жайлы, билікке әділ кісі болғандықтан, “Ісің адал болса Өскенбайга бар,арам болса Ералыға бар” деген мәтел сөз қалған.Өскенбайдың әйелі Зердеден Құнанбай туады.
Құнанбай 4 әйел алған адам. Оның бәйбішесі Күңкеден – Кұдайберді, інісі Құттымұхамбетке айттырылып, қалыңдық кезінде жесір қалған соң өзі алған екінші әйелі: Ұлжаннан – Тәңірберді (Тәкежан), Ибраһим (Абай), Ысқақ, Оспан, үшінші әйелі Айғыздан – Халиулла, Ысмағұл туады. Қартайған шағында үйленген ең кіші әйелі Нұрғанымнан ұрпақ жоқ. Абайдің “ Атадан алтау, анадан төртеу едім дейтіні осыдан. Болашақ ақын сабырлы мінезімен, кең пейілімен ел анасы атанған “кәрі әжесі” Зеренің таусылмайтын мол қазынадай аңыз ертегілерін естіп, абысын-ажынға жайлы, мінезі көнтерлі, әзіл-қалжыңга шебер, жөн-жобага жетік өз анасы Ұлжанның тәрбиесінде өсті. Абай әуелі ауылдағы Ғабитхан молдадан сауатын ашады да, 10 жасқа толған соң 3 жыл Семейдегі Ахмет Риза медресесінде оқиды. Бұл медреседе араб, парсы’ тілдерінде, негізінен, дін сабағы жүргізілетін еді. Құрбыларынан анағұрлым зейінді бала оқуға бар ықыласымен беріліп, үздік шәкірт атанады. Ол енді дін оқуын ғана місе тұтпай, білімін өз бетінше жетілдіруге ұмтылады. Сөйтіп көптеген шығыс ақындарының шығармаларымен, араб, иран, шағатай (ескі өзбек) тілінде жазылған ертегі, дастан, қиссалармен танысады, Шығыстың Низами, Науаи, Сәғди’, Хафиз, Фзули сияқты ұлы ғұлама, классик ақындарына бауыр басады. Медресенің үшінші жылында Абай Семей қаласындағы “Приходская школаға” да қосымша түсіп, орысша сауатын аша бастайды. Бірақ бұл оқуын әрі жалғастыра алмай, небәрі 3 жылдан соң оның мұсылманша да, орысша да оқуы аяқталады. Абайдың басқа балалардан алымдылығын аңғарған Құнанбай оны елге шақырып алып, өз жанына ертіп, әкімшілдік-билік жұмыстарына араластырмақ болады. Сөйтіп 13 жастағы Абай ел ісіне араласады.