Сөйлесейік 4. Бақыт, Айсана, Қуаныштардың рөлдерін бөліп алып, ойнаң- дар. Дайын сөйлесім үлгілерін қолданыңдар. Балалар, ... өскенде кім болғыларың келеді? Ал мен астроном болғым келеді. Жұлдыздар әлемін терең білгім келеді. Мен де өскенде ғарышкер болғым келеді. Ғарышай- лағынан ғарышқа ұшқым келеді. Мен ұшқыш болғым келеді. Алыс-жақын елдерді ұшағым- мен аралағым келеді. un 5
Қобыланды батыр - қазақ халқының қаһармандық жыры. Негізгі мазмұны – шет ел басқыншыларынан елді қорғау, осы жолда асқан ерлік көрсеткен ер азаматтардың батырлық істерін көрсету. Көркемдік биік қасиеттері жағынан дүниежүзі халықтарының белгілі батырлық эпостарының қатарында тұрған классикалық шығарма. Жырдың ең көне түрі бізге жетпеген. “Қобыланды батыр” жырын жырлаған ақын, жырау-жыршылар өзі өмір сүрген дәуір тұрысынан толықтырып, өңдеп, әрлеп отырған. Сондықтан да, “Қобыланды батыр” жыры көп вариантты жыр. Бізге талай ғасыр талқысына түсіп, талай ақын-жазушылардың өңдеуінен өткен кейінгі нұсқасы ғана белгілі. “Қобыланды батыр” жырын жинау, хатқа түсіру жайы тек 19 ғасырда ғана қолға алынды. “Қобыланды батыр” жырының бізге 29 түпнұсқасы жеткен. Оның 26 нұсқасы – Қобыланды батырдың ерлігі жайында, ал 3 нұсқасы Қобыландының балалары Бөкенбай мен Киікбай батырларға арналған. “Қобыланды батыр” жырының заңды жалғасы болып есептелетін Қарлыға қыздың достығы, махаббаты, ерлік істері жайында тағы бір жыр бар. Бұл нұсқалардың көбісі кейінгі кезде жинақталған. Қай нұсқа болмасын алғаш хатқа түсіріп, оны жырлаған ақын-жыраулардың аттарымен (мыс., Марабай, Мергенбай, Біржан, Нұрпейіс, Қабыл Сүйінішәлі, Дәулетше, т.б. нұсқалар) аталған. Бұл нұсқалардың көпшілігі бұрыннан белгілі, халық арасына кең тараған, ғалымдар азды-көпті зерттеген жырлар. Бұл – мазмұны жағынан, көркемдік сапасы жөнінен болсын биік, оқшау тұрған жыр. Жыр Марабай нұсқасына ұқсас. Бұл жырдың 1884 жылы араб әрпімен жазылған түпнұсқасы Қазан мемлекеттік университетінің кітапханасында сақтаулы. 1860 жылы қазақтың белгілі ағартушысы Ыбырай Алтынсариннің марабай жыраудан халықтың көптеген ауыз әдебиеті үлгілерімен қатар “Қобыланды батыр” жырын жазып алған. Оның ең көркем, ең қызық бір тарауын Қобыландынң Тайбурылмен Қазан ханға қарсы шауып бара жатқан сәтін 1879 жылы баслып шыққан “Қырғыз хрестоматиясына” енгізді.
Қожанасыр – түркі халықтары арасына кең тараған күлдіргі әңгімелердің кейіпкері. Күлдіргі әңгімелерде Қожанасыр бірде қу, бірде аңқау бейнесінде сипатталады. Қожанасыр туралы әңгімелер Орта, Кіші, Алдыңғы Азия, Африка, Арабия, Греция, Румыния, Сербия, Бария, Еділ бойы, Оңтүстік Кавказ халықтары фольклорында, Қытайда Қожанасыр, Молла Насреддин, Қожа Насреддин, Насреддин әпенді деген есіммен кең тараған. Мұның өзі Қожанасыр туралы күлдіргі әңгімелердің ортағасырдың алғашқы дәуірінде Азия, Еуропа, Африканың арасындағы мәдени-экономикалық, қарым-қатынастары күшейген шағында пайда болғандығын аңғартады. Қазақ ауыз әдебиетінде ірі сюжетті күлдіргі әңгімелер бір елде Қожанасыр екінші елде Алдар көсе атымен әңгімеленуі мүмкін. Бұл екі кейіпкер үнемі бір-бірін толықтырып отырады. Қожанасыр туралы айтылған күлдіргі әңгімелер қысқа тұжырымды сюжеттер мен оқиғалық логика принципі бойынша біріккен эпизодтардан құралады. Қожанасыр негізінен, түрік, әзірбайжан, қазақ, қырғыз, өзбек, түрікмен, ұйғыр, башқұрт, т.б. түркі халықтарының арасынан шыққан және бүкіл Азия мен Еуропа халықтарына сіңіп кеткен. Достық сипаттағы кейіпкерлер.
1)Сөзжасам – тіл білімінің жаңа мағыналы туынды сөздердің қалыптасуы мен мағыналық дамуын, жасалу тәсілдерін зерттейтін саласы.
2) Неологизм лексикалық және семантикалық. болып екіге бөлінеді. Лексикалық неологизмге жаңа ұғымдардың тууымен бірге пайда болған жаңа терминдер жатса, семантикалық неологизм деп сөзбе-сөз аудару арқылы төл сөзге қосылған жеке мағынаны айтуға болады.
3) Қосымша- түбірге жалғанып, оның лексикалық немесе грамматикалық мағынасын өзгертетін, сөздерді өзара байланысқа түсіретін морфема.
Түбір – сөздің әрі қарай бөлшектеуге келмейтін, лексикалық мағынасын сақтаған негізгі бөлігі.
4) қосымша(жұрнақ жане жалғау) арқылы
5) Күрделі сөздер жасалу жолына қарай біріккен сөздер (бүгін, жаздыгүні, алғысөз), қос сөздер (үлкен-кіші, аяқ-табақ), қысқарған сөздер (АҚШ, БҰҰ, ҚазМУ), тіркесті сөздер (қара торғай, қара көк, жүз бес) болып бөлінеді.
6) Қос сөздер екі сөздің қосарлануынан не бір сөздің қайталануынан жасалады. Қос сөздің екі түрі бар: 1) қайталама қос сөздер; 2) қосарлама қос сөздер.
7) Тіркескен сөздер 5 түрлі жолмен жасалады.
1.Күрделі зат есім.Мысалы, Алматы қаласы-мәдениет сарайы.
2.Күрделі сын есім.Мысалы,қара кер, бидай өңді, ұзын бойлы т.б.
3.Күрделі сан есім.Мысалы, он бес, екі жүз сексен т.б.
4.Күрделі етістік.Мысалы, келіп отыр, деп айтты т.б.
5.Күрделі үстеу.Мысалы, күні бойы, ала жаздай т.б.
Объяснение: