Мүшел жас - қазақ халқының адам жасын есептеу үлгісі. Дәстүрлі қазақ қоғамында баланың 13 жасқа толуы алғашқы Мүшелі деп саналады, одан кейінгі Мүшел жасы әр 12 жыл қайталанған сайын есептеліп отырады. Ол 25-ке толғанда екі Мүшел, 37-ге толғанда үш Мүшел, 49-ға келгенде төрт Мүшел, 61-ге келгенде бес Мүшел деп есептеледі. Халықтың адам өмірін кезеңдерге бөлуіне байланысты қалыптасқан шартты түрдегі бөліністері мен Мүшел санау үрдістері қоғам мүшесінің әлеуметтену жағдайын, яки қоғамдағы орны мен мәртебесін белгілеуді білдірді. Бірақ бір Мүшел жастағы ерекшеліктен келесі Мүшел жасқа өтуді әлеуметтік құбылыс деп тануға негіз жоқ. Өйткені ол адамның биологиялық қасиеттеріне де тән құбылыс болғандықтан, әр Мүшел ішінде адамның өзіне тән қасиеттері мен болмысы қалыптасады. Мысалы, 1-мүшел балиғатқа толуға байланысты болса, 2-мүшел ат жалын тартып мінген жастың есейген шағы, 3-мүшел ақыл-парасаттың толысу шағы деген адамның физиологиялық-психологиялық жетілулерін меңзейді. Мүшелдер арнайы ғұрыптар арқылы аталып өтілген. Олар: жарты Мүшелге келген ұл баланы сүндетке отырғызып, “атқа мінгізу” мен қыз баланың құлағын тесіп, “сырға тағу”, алғашқы Мүшелінде балиғатқа толуына байланысты “он үште отау иесі” болу, тағы басқа. Мүшелден мүшелге өту аралығындағы жаста адамға қауіп-қатер жуық болады деп есептеліп, тән мен жанның өзгеріске ұшырайтын тоқырау кезі, белесі деп саналды
Кеңгір-су қоймасы Болжам Келешекте кеңгір су қоймасы әбден жойылуы мүмкін.Себебі қала тұрғындары Кеңгір су қомасын таза ұсамауда.Көп жерлерінде қоқыстар мен лашықтар.Бірақ Жезқазған қаласының тұрғындары Кеңгір су қоймасын таза ұстап,қоқыстар мен лашықтарды әр жеті сайын тазалап,көп көңіл бөлсе, Кеңгір су қоймасының суы молайып, тазарып,әбден жақсарады.Бұл өзіміздің келешек болашағымыз үшін зор пайдасын тигізеді. Кеңгір өзені Кеңгір – Сарысу өзені алабында, Қарағанды облысының Ұлытау ауданындағы өзен. Арғанаты тауынан (600 – 650 м) бастау алады. Ұзындығы 295 км, су жиналатын алабының ауданы 18400 км². Өзен арнасында Кеңгір бөгені салынған, бөгет тұсындағы су жиналатын алабының аумағы 12500 км². Өзеннің 100-ден аса салалары бар, оның 82-сінің ұзындығы 10 км-ден қысқа. Ең ірі салалары: Сарыкеңгір, Жыланды, Қарағанды өзендері. Кеңгір бөгенінен төменіректе Жезді өзеніне құяды. К орташа су өтімі (Жезқазған қ. тұсында) 6,7 – 7,0 м³/с. Суы Жезқазған өндіріс кешенін сумен қамтамасыз етуге, егін суаруға пайдаланылады. Алабы – мал жайылымы. Кеңгір су қоймасы
Қазірде жылумен-сумен жабдықтау кәсіпорнының мәліметі бойынша Кеңгір қоймасында 180 млн. текше метрдей ғана су қалған көрінеді. Табиғи булану мен барлық шығындарды қосқанда қала жылына 65 млн. текше метр су тұтынады. Мамандардың тұжырымы бойынша қоймадағы су деңгейі 125 млн. текше метрге дейін төмендеген жағдайда одан әрі су алуға болмайтын көрінеді. Табиғаттың қуаңшылығы барған сайын дендеп бара жатқан қазіргі ахуалда Кеңгірге келесі жылы да су келмесе, өндірісті қаланың жағдайы не болады? Осыны бүгіннен бастап ойлап, шұғыл шараларды қолға алу керек. Су мамандары оның жолы — Үйтас-Айдостың құбырын тездетіп жаңарту арқылы жерасты суының үлестік мөлшерін көбейту деп санайды. Бұл үлкен істі «Қазақмыс» қолға алуы үшін облыс әкімдігі тарапынан да ықпал жасалса дұрыс болар еді. Кеңгір бөгені Кеңгір бөгені - Қарағанды облысының Жезқазған өңіріндегі Кеңгір өзені арнасына салынған бөген. 1952 ж. іске қосылған, 1961 – 65 ж. қайта кеңейтіліп салынды. Жағасында Жезқазған қаласы орналасқан. Бөгеннің ұзындығы 27 км, орташа ені 1,0 км шамасында, орташа тереңд. 8,6 м (ең терең жері 25 м). ауданы 37,5 км², суының көл. 319 млн. м3. Бөген, негізінен, Жезқазған өнеркәсіп кешенін ауыз сумен, техникалық сумен қамтамасыз ету үшін салынған, сондай-ақ, қала төңірегіндегі шаруашылықтарды сумен қамтамасыз етеді. Бөген суы тұщы, минералд. 0,4 г/л-ден (көктемгі су тасуы кезінде) 1,7 г/л-ге дейін (қысқы саба кезінде) өзгереді. Деңгейінің жылдық ауытқуы 2,5 – 3,0 м шамасында. Кеңгір бөгеті Кеңгір бөгеті - Қарағанды облысы Ұлытау ауданы Кеңгір өзені бойында, Жезқазған қаласының солтүстік жағына орналасқан тоспа. Қаныш Сәтбаев «Жезқазған» мақаласында Жезқазған құрылысына кірісер кездегі аса маңызды жұмыстардың қатарында «өндіріске керек су және ауыз су жетістіру» («Социалды Қазақстан», 1935, 4-қазан) мәселесін алға тартса, «Үлкен Жезқазған комбинаты» мақаласында («Социалистік Қазақстан», 1938, 9-каңтар) комбинат суды Кеңгір өзенінен алатынын, ол үшін «Кеңгір өзенінен ұзындығы 750 метр, биіктігі 30 метр плотина», яғни бөгет салынуы керектігін, мұның өзі комбинаттың өндірістік жұмысына керекті сумен де, ішуге қажетті сумен де қамтамасыз етеді» - деп жазғанды.
Өңдеу
Мүшел жас - қазақ халқының адам жасын есептеу үлгісі. Дәстүрлі қазақ қоғамында баланың 13 жасқа толуы алғашқы Мүшелі деп саналады, одан кейінгі Мүшел жасы әр 12 жыл қайталанған сайын есептеліп отырады. Ол 25-ке толғанда екі Мүшел, 37-ге толғанда үш Мүшел, 49-ға келгенде төрт Мүшел, 61-ге келгенде бес Мүшел деп есептеледі. Халықтың адам өмірін кезеңдерге бөлуіне байланысты қалыптасқан шартты түрдегі бөліністері мен Мүшел санау үрдістері қоғам мүшесінің әлеуметтену жағдайын, яки қоғамдағы орны мен мәртебесін белгілеуді білдірді. Бірақ бір Мүшел жастағы ерекшеліктен келесі Мүшел жасқа өтуді әлеуметтік құбылыс деп тануға негіз жоқ. Өйткені ол адамның биологиялық қасиеттеріне де тән құбылыс болғандықтан, әр Мүшел ішінде адамның өзіне тән қасиеттері мен болмысы қалыптасады. Мысалы, 1-мүшел балиғатқа толуға байланысты болса, 2-мүшел ат жалын тартып мінген жастың есейген шағы, 3-мүшел ақыл-парасаттың толысу шағы деген адамның физиологиялық-психологиялық жетілулерін меңзейді. Мүшелдер арнайы ғұрыптар арқылы аталып өтілген. Олар: жарты Мүшелге келген ұл баланы сүндетке отырғызып, “атқа мінгізу” мен қыз баланың құлағын тесіп, “сырға тағу”, алғашқы Мүшелінде балиғатқа толуына байланысты “он үште отау иесі” болу, тағы басқа. Мүшелден мүшелге өту аралығындағы жаста адамға қауіп-қатер жуық болады деп есептеліп, тән мен жанның өзгеріске ұшырайтын тоқырау кезі, белесі деп саналды
Кеңгір-су қоймасы Болжам Келешекте кеңгір су қоймасы әбден жойылуы мүмкін.Себебі қала тұрғындары Кеңгір су қомасын таза ұсамауда.Көп жерлерінде қоқыстар мен лашықтар.Бірақ Жезқазған қаласының тұрғындары Кеңгір су қоймасын таза ұстап,қоқыстар мен лашықтарды әр жеті сайын тазалап,көп көңіл бөлсе, Кеңгір су қоймасының суы молайып, тазарып,әбден жақсарады.Бұл өзіміздің келешек болашағымыз үшін зор пайдасын тигізеді. Кеңгір өзені Кеңгір – Сарысу өзені алабында, Қарағанды облысының Ұлытау ауданындағы өзен. Арғанаты тауынан (600 – 650 м) бастау алады. Ұзындығы 295 км, су жиналатын алабының ауданы 18400 км². Өзен арнасында Кеңгір бөгені салынған, бөгет тұсындағы су жиналатын алабының аумағы 12500 км². Өзеннің 100-ден аса салалары бар, оның 82-сінің ұзындығы 10 км-ден қысқа. Ең ірі салалары: Сарыкеңгір, Жыланды, Қарағанды өзендері. Кеңгір бөгенінен төменіректе Жезді өзеніне құяды. К орташа су өтімі (Жезқазған қ. тұсында) 6,7 – 7,0 м³/с. Суы Жезқазған өндіріс кешенін сумен қамтамасыз етуге, егін суаруға пайдаланылады. Алабы – мал жайылымы. Кеңгір су қоймасы
Қазірде жылумен-сумен жабдықтау кәсіпорнының мәліметі бойынша Кеңгір қоймасында 180 млн. текше метрдей ғана су қалған көрінеді. Табиғи булану мен барлық шығындарды қосқанда қала жылына 65 млн. текше метр су тұтынады. Мамандардың тұжырымы бойынша қоймадағы су деңгейі 125 млн. текше метрге дейін төмендеген жағдайда одан әрі су алуға болмайтын көрінеді. Табиғаттың қуаңшылығы барған сайын дендеп бара жатқан қазіргі ахуалда Кеңгірге келесі жылы да су келмесе, өндірісті қаланың жағдайы не болады? Осыны бүгіннен бастап ойлап, шұғыл шараларды қолға алу керек. Су мамандары оның жолы — Үйтас-Айдостың құбырын тездетіп жаңарту арқылы жерасты суының үлестік мөлшерін көбейту деп санайды. Бұл үлкен істі «Қазақмыс» қолға алуы үшін облыс әкімдігі тарапынан да ықпал жасалса дұрыс болар еді. Кеңгір бөгені Кеңгір бөгені - Қарағанды облысының Жезқазған өңіріндегі Кеңгір өзені арнасына салынған бөген. 1952 ж. іске қосылған, 1961 – 65 ж. қайта кеңейтіліп салынды. Жағасында Жезқазған қаласы орналасқан. Бөгеннің ұзындығы 27 км, орташа ені 1,0 км шамасында, орташа тереңд. 8,6 м (ең терең жері 25 м). ауданы 37,5 км², суының көл. 319 млн. м3. Бөген, негізінен, Жезқазған өнеркәсіп кешенін ауыз сумен, техникалық сумен қамтамасыз ету үшін салынған, сондай-ақ, қала төңірегіндегі шаруашылықтарды сумен қамтамасыз етеді. Бөген суы тұщы, минералд. 0,4 г/л-ден (көктемгі су тасуы кезінде) 1,7 г/л-ге дейін (қысқы саба кезінде) өзгереді. Деңгейінің жылдық ауытқуы 2,5 – 3,0 м шамасында. Кеңгір бөгеті Кеңгір бөгеті - Қарағанды облысы Ұлытау ауданы Кеңгір өзені бойында, Жезқазған қаласының солтүстік жағына орналасқан тоспа. Қаныш Сәтбаев «Жезқазған» мақаласында Жезқазған құрылысына кірісер кездегі аса маңызды жұмыстардың қатарында «өндіріске керек су және ауыз су жетістіру» («Социалды Қазақстан», 1935, 4-қазан) мәселесін алға тартса, «Үлкен Жезқазған комбинаты» мақаласында («Социалистік Қазақстан», 1938, 9-каңтар) комбинат суды Кеңгір өзенінен алатынын, ол үшін «Кеңгір өзенінен ұзындығы 750 метр, биіктігі 30 метр плотина», яғни бөгет салынуы керектігін, мұның өзі комбинаттың өндірістік жұмысына керекті сумен де, ішуге қажетті сумен де қамтамасыз етеді» - деп жазғанды.
Объяснение: