с Казахским 1. Мәтінді оқып, негізгі және қосымша ақпаратты анықтаңыз. Ақпараттардың мәтін идеясымен байланысын 1 сөйлеммен жазыңыз.
Ең алғашқы акулалар осыдан 400 миллион жыл бұрын пайда болған. Ол кезде динозаврлар да болмаған деген дерек бар. Оқымыстылар оларды жер шарындағы барлық мұхиттардан кездестіргенін айтады. Акула шеміршекті балықтар тобына жатады. Өйткені денесі толықтай шеміршектен құралған. Бұл жыртқыш туралы алғашқы деректерді «тарих атасы» деп танылған Геродот жазбаларынан (484-425 ж.ж.) кездестіруге болады. Адамдар егеуқұм қағазын (наждачная бумага) ойлап табу үшін «шагрень» аталатын акуланың қалың терісін пайдаланған. Ал жапон әскерлері бұл терімен қылыш сабын қаптаған. Сонда қылыштары ұстағанға ыңғайлы әрі қолдан тайып кетпейтін болған. Кейбір балықшылар акулаларды аулап, сорпа жасау үшін жүзбеқанаттарын кесіп алып, қайтадан теңізге лақтырып жібереді екен. Алайда олар одан кейін жүзе де алмай, дем ала да алмай, ақыр соңында өліп қалатын болған. Олардың 40-45 тісі бар. Жанында алмастыру үшін тағы бірнешеуі тұрады екен. Тістері түсіп немесе сынып қалған жағдайда қайтадан қалыпқа келтіру үшін акулаға небары бір күн жеткілікті. Олар өз өмірінде отыз тіске дейін алмастыра алады. Бірақ жаңа тістері ескісінен үлкендеу болады. Сондықтан бұл жыртқыштар қорқынышты көрінеді. «Акула» деген сөзді ағылшын тілінде ең алғаш рет 1569 жылы қолданған. Ал оған дейін ағылшын балықшылары мен теңізшілері оны «теңіз қасқыры» немесе испанша «tiburon» деп атаған. Португалдық акулалар 3,5 километр су түбінде өмір сүреді екен. Алайда олардың адамға шабуылының басым көпшілігі 1-2 метр тереңдікте болған.Олар шабуыл жасамастан бұрын міндетті түрде ескертпе белгілерін береді. Мысалы: су бетіне арқасын шығарады және басын көтереді. Бұл алып балықтың шабуылынан әлем бойынша бір жылда 30 шақты адам өмірімен қош айтысады. Олардың көбісі Солтүстік Америка (Флорида мен Гавайи), Аустралия және Оңтүстік Африка жағалауларында тіркелген. Жылына 100 миллионнан астам акула өлтіріледі. Оның тістерін түрлі зергерлік бұйымдарға, бауырын бетке жағатын иіс май жасауға, ал жүзбеқанаттарын жоғарыда айтқанымыздай сорпа әзірлеуге қолданады екен.
Неізгі 1 ақпарат:
Қосымша 1 ақпарат:
Флюгер (голл. vleugel - қанат) - желдің бағыты мен жылдамдығын анықтайтын аспап. Желдің бағытын Флюгердің вертикаль осіне желдің әсерінен еркін қозғалып тұратындай етіп орнатылған флюгарка көрсетеді. Флюгарканың қарсы салмақтық ұшы әр уақытта желге қарсы орнатылады және бағыты өзінен төменірек орнатылған румбалар өрнегі арқылы анықталады. Флюгердің жоғарғы бөлігінде желдің жылдамдығын көрсететін арнаулы шкала бойымен вертикаль бағытта, желдің жылдамдығына сай еркін қозғалып тұратын металл тақта орнатылған. Флюгер ашық жерге, 8-10 м биіктікке орнатылады.
Қазақ зиялыларының шығармашылық мұрасын айқындайды
Шығармалар
Шығарманың негізгі идеясы
«Қазағым».
Қазағым, таянды ғой қылта мойын,
Жер, мал кетіп, бос қалды біздің қойын.
Қарашы өзіңе өзің көз жүгіртіп,
Жара бұдан былай күлкі-ойын.
Жетті енді қам жер мезгіл, жатпа бекер,
Ойламау келешекті түпке жетер.
Надандық қоршап алған тұс-тұс жақтан,
Жан қорқып, дене тітіреп, есің кетер.
Тасталық болыстыққа таласуды,
Таласып, жаман кезбен қарасуды.
Мың-мыңның төгілуі жетер енді,
Ізделік аққан бұлақ - қара суды.
Бар жерді күннен-күнге алып жатыр,
Хохолдар алып қала салып жатыр
/Мағжан Жұмабаев/
«Адасқан өмір».
Ұғынбаймын ешкімнен бар деп жаза.
Қастық деген не нәрсе: көрінген дос;
Қайғы деген не нәрсе: көңілім қош.
Алдау, күндеу, айла не — мен білмеймін,
Жүрегімде түкпір жоқ сүюден бос.
Мен білмеймін жалыну, жағынуды,
«Ресім», «ұлтық», «құдай» деп табынуды.
/Сұлтанмахмұт Торайғыров/