Асық ойыны қазақ халқының көнеден келе жатқан ұлттық ойыны. Асық ойнау баланың жүйке жүйесін жастайынан шыңдап, оны икемділікке, ептілікке, ширақтылыққа, алғырлыққа, шапшаңдылыққа, дәлдік пен ұстамдылыққа тәрбиелейді. Ертеде ата - бабаларымыз тіпті сәби дүниеге келмей тұрып оған арнап асық жинаған. Асық ойыны - тек қазақ халқына ғана емес, сондай - ақ Орта Азия халықтары, оның ішінде өзбек, қырғыз, тәжік ұлттарына тән ойын.
Қазақ халқында тіпті асықпен байланыстырылып құрылған мақал - мәтелдер де жеткілікті. Мысалы, «Асығың алшысынан түссін» деп үлкен кісілер бата берсе, ол «ісің оң болып, сәтті болсын» деген мағына білдіреді. Ал «Қой асығы демеңіз, қолға жақса сақа тұт, жасы кіші демеңіз, ақылы асса аға тұт» дегенді түсінген адамға астарында үлкен мән жатыр.
Сонымен, асық деген не және бұл ойын қалай ойнайды деген сұраққа жауап беріп көрейік.
Асық — төрт түлік малдың тілерсегінде болатын, қызметі аса күрделі, буынға біткен шымыр сүйек. Қой, ешкі, сиыр, түйе асығы үлкен-кішілігіне қарамастан бір пішіндес, мүсіндес келеді. Ал жылқы асығы басқа пішінде болады.
Алшы – асықтың иірілгенде тегіс табаны жерге тиіп, тұрық түсуі. Ойын кезінде оған бірінші дәрежелі мән беріледі. Алшы – асықтың иірілгенде табаны жерге тиіп, тұрық түсуі. Ойын кезінде оған аса мән беріледі. Ол - бірінші дәрежелі асық.
Тәйке – асықтың иірілгенде табаны үстіне қарап, тұрық түсуі. Ол – екінші дәрежелі асық.
Бүге – асықтың иірілгенде дөңес жоны үстіне қарап, етпетінен жатық түсуі. Ол үшінші дәрежелі мәнге ие.
Шіге – асықтың иірілгенде шұңқыр құрсақ жағы үстіне қарап, шалқасынан жатық түсуі. Ол төртінші дәрежелі мәнге ие.
Тұрық – асықтың алшы не тәйке түсуі.
Омпы – асықтың тұмсығымен жер тіреп, тік шаншылып түсуі.
Сомпы – асық тұмсығымен көкке қарап, тік шаншылып шоңқая түсуі. Табан – асықтың тәйке жағы.
Оңқай –асықтың бүгесі алақанға қарап, тәйкесі оң қол бас бармағына басылып ыңғайлы ұсталуы.Оңқай асық малдың сол жақ аяғының тілерсегінде болады.
Солақай — асықтың шігесі сыртқа қарап, алшысы оң қол бас бармағына басылып ыңғайлы ұсталуы. Солақай асық малдың оң жақ аяғының тілерсегінде болады.
Сақа — қолдағы бар асықтың үлкенінен, ірісінен, салмақтысынан, оңқайынан белгіленеді. Сақа деп арқардың асығын атайды.
Құлжа — арқардың аталығының асығы.
Жабайт — еліктің асығы.
Шүкімайт — қозы мен лақтың асығы.
Асық ойындарының бірер түріне тоқтала кетейік.
Асықты тігіп ойнау. Бір топ бала, жастар жиылып келіп, тегіс жерді таңдап алады да оны тазартып, ортадан төрт бұрышты сызық сызады. Сол төрт бұрышты ортасынан тең етіп екіге бөледі. Әр жағының қашықтығы Балалардың жас мөлшеріне қарай белгіленеді. Содан 1-1,20 см немесе 1,5 мерге дейін болады.Мұны «Көн» деп атайды. Ойнаушылардың өзара келісімі бойынша көннен 4-5 метр не одан да көп мөлшерде асық ататын орын белгіленеді. Оны сызықпен белгілейді. Ойыншылар осы жерден тұрып көндегі асықты ататын болады. Ойынды кім бірінші болып бастайтынын сақа иіру арқылы анықтайды. Сақасы алшы түскен ойыншы бірінші болып ату кезегін алады.Ойыншы асыққа дәл тигізіп, оны көнбе сызығынан шығарса, оны алады да, сақасы түскен жерденқайта атады. Сөйтіп, көннен шығарғандарын ала береді.Егер оның сақасы көндегі асыққа тимей кетсе, асықты келесі ойыншы атады.Ал тігілген асықтарды бұзып, бірақ көннен шығара алмаса, қалған ойыншылар асықтарды сол жатқан қалыбында атып, көннен шығарып алуы тиіс. Ойын көндегі асықтар бойынша біткенше ойнала береді. Көндегі асық біткен соң, ойынға қатынасушылар бір-бірден көнге қайта асық тігіп, ойын қайта басталып, жалғаса береді.
Ханталапай. Асықпен ойналатын ойынның тағы бір түрі –«Ханталапай». Балалар бұл ойынды үлкендердің басшылығымен ойнайды. Ойынға қатынасушы балалардың санына шек қойылмайды. Олар ойын жүргізушінің айналасына жарты шеңбер құрып отырысады.Ойын жүргізуші қолындағы асықты «Ханталапай» деп ортаға қарй шашып жібереді.Отырғандар тез-тез жиып алулары керек. Кім аз жиып алса, сол жеңілген болып есептеледі. Ойынның мақсаты – балалардың жылдамдығын жеделдету, жүйке жүйелерін шыңдау, тілін дамытып, ойда сақтау қабілеттерін жетілдіру.
Осындай тәрбиелік мәні зор ұлттық құндылығымыз саналатын дәстүрлі ойындарымызды ұмытпай, ары қарай жетілдіре берейік!
Алтынның Сараның-қақпасының өзінің жүрегінде тұянадай Қарқаралы орналасты . Оны анда-санда "қазақстандық Швейцариямен" величают. Ақиқат, сол атауды наразылық бас жергілікті отаншылдардың шақыртады және тіпті шамды. Неғып ол жер-сулерді Швейцариямен салыстырады, ал емес наоборот? Ғой бірден-бір, біртұма және тамаша, Қарқаралы - ғаламшардың жемчужина, тек Қазақстанның.
Көп пікір туралы Қарқаралының сөзінің мағынаның мағынасының. Бір аңыздардан гласит, не шырайлым баян, өзін бас киімді - аяулы Қарқараны осы аймақтарда құлатып алды. Ақиқаттық, осы жер сияқты үлкен қымбат тәж біздің ананың-жеріміздің басында.
Қарамастан және тағы. Ұғым Қарқаралы-Қарқаралы многозначно. қашан олай айтады, арада көріністе да өзінің қаласының, та ол қапта- тамаша табиғатты, тауларды, қармақбауларды, жазықтарды, және барлық осы аймақты, барлық, нешінші на сотни километр на барлық төрт жақ от қала деген созылатын осы жер имеют.
Аз емес мәз-мейрам сөздер Қарқаралыға многие ақын, жазушылар және оған деген жайдан-жай құштар тәуелдеді. "Атыңнан айналайын, Қарқаралы.".
Асық ойнау
Асық ойыны қазақ халқының көнеден келе жатқан ұлттық ойыны. Асық ойнау баланың жүйке жүйесін жастайынан шыңдап, оны икемділікке, ептілікке, ширақтылыққа, алғырлыққа, шапшаңдылыққа, дәлдік пен ұстамдылыққа тәрбиелейді. Ертеде ата - бабаларымыз тіпті сәби дүниеге келмей тұрып оған арнап асық жинаған. Асық ойыны - тек қазақ халқына ғана емес, сондай - ақ Орта Азия халықтары, оның ішінде өзбек, қырғыз, тәжік ұлттарына тән ойын.
Қазақ халқында тіпті асықпен байланыстырылып құрылған мақал - мәтелдер де жеткілікті. Мысалы, «Асығың алшысынан түссін» деп үлкен кісілер бата берсе, ол «ісің оң болып, сәтті болсын» деген мағына білдіреді. Ал «Қой асығы демеңіз, қолға жақса сақа тұт, жасы кіші демеңіз, ақылы асса аға тұт» дегенді түсінген адамға астарында үлкен мән жатыр.
Сонымен, асық деген не және бұл ойын қалай ойнайды деген сұраққа жауап беріп көрейік.
Асық — төрт түлік малдың тілерсегінде болатын, қызметі аса күрделі, буынға біткен шымыр сүйек. Қой, ешкі, сиыр, түйе асығы үлкен-кішілігіне қарамастан бір пішіндес, мүсіндес келеді. Ал жылқы асығы басқа пішінде болады.
Алшы – асықтың иірілгенде тегіс табаны жерге тиіп, тұрық түсуі. Ойын кезінде оған бірінші дәрежелі мән беріледі. Алшы – асықтың иірілгенде табаны жерге тиіп, тұрық түсуі. Ойын кезінде оған аса мән беріледі. Ол - бірінші дәрежелі асық.
Тәйке – асықтың иірілгенде табаны үстіне қарап, тұрық түсуі. Ол – екінші дәрежелі асық.
Бүге – асықтың иірілгенде дөңес жоны үстіне қарап, етпетінен жатық түсуі. Ол үшінші дәрежелі мәнге ие.
Шіге – асықтың иірілгенде шұңқыр құрсақ жағы үстіне қарап, шалқасынан жатық түсуі. Ол төртінші дәрежелі мәнге ие.
Тұрық – асықтың алшы не тәйке түсуі.
Омпы – асықтың тұмсығымен жер тіреп, тік шаншылып түсуі.
Сомпы – асық тұмсығымен көкке қарап, тік шаншылып шоңқая түсуі. Табан – асықтың тәйке жағы.
Оңқай –асықтың бүгесі алақанға қарап, тәйкесі оң қол бас бармағына басылып ыңғайлы ұсталуы.Оңқай асық малдың сол жақ аяғының тілерсегінде болады.
Солақай — асықтың шігесі сыртқа қарап, алшысы оң қол бас бармағына басылып ыңғайлы ұсталуы. Солақай асық малдың оң жақ аяғының тілерсегінде болады.
Сақа — қолдағы бар асықтың үлкенінен, ірісінен, салмақтысынан, оңқайынан белгіленеді. Сақа деп арқардың асығын атайды.
Құлжа — арқардың аталығының асығы.
Жабайт — еліктің асығы.
Шүкімайт — қозы мен лақтың асығы.
Асық ойындарының бірер түріне тоқтала кетейік.
Асықты тігіп ойнау. Бір топ бала, жастар жиылып келіп, тегіс жерді таңдап алады да оны тазартып, ортадан төрт бұрышты сызық сызады. Сол төрт бұрышты ортасынан тең етіп екіге бөледі. Әр жағының қашықтығы Балалардың жас мөлшеріне қарай белгіленеді. Содан 1-1,20 см немесе 1,5 мерге дейін болады.Мұны «Көн» деп атайды. Ойнаушылардың өзара келісімі бойынша көннен 4-5 метр не одан да көп мөлшерде асық ататын орын белгіленеді. Оны сызықпен белгілейді. Ойыншылар осы жерден тұрып көндегі асықты ататын болады. Ойынды кім бірінші болып бастайтынын сақа иіру арқылы анықтайды. Сақасы алшы түскен ойыншы бірінші болып ату кезегін алады.Ойыншы асыққа дәл тигізіп, оны көнбе сызығынан шығарса, оны алады да, сақасы түскен жерденқайта атады. Сөйтіп, көннен шығарғандарын ала береді.Егер оның сақасы көндегі асыққа тимей кетсе, асықты келесі ойыншы атады.Ал тігілген асықтарды бұзып, бірақ көннен шығара алмаса, қалған ойыншылар асықтарды сол жатқан қалыбында атып, көннен шығарып алуы тиіс. Ойын көндегі асықтар бойынша біткенше ойнала береді. Көндегі асық біткен соң, ойынға қатынасушылар бір-бірден көнге қайта асық тігіп, ойын қайта басталып, жалғаса береді.
Ханталапай. Асықпен ойналатын ойынның тағы бір түрі –«Ханталапай». Балалар бұл ойынды үлкендердің басшылығымен ойнайды. Ойынға қатынасушы балалардың санына шек қойылмайды. Олар ойын жүргізушінің айналасына жарты шеңбер құрып отырысады.Ойын жүргізуші қолындағы асықты «Ханталапай» деп ортаға қарй шашып жібереді.Отырғандар тез-тез жиып алулары керек. Кім аз жиып алса, сол жеңілген болып есептеледі. Ойынның мақсаты – балалардың жылдамдығын жеделдету, жүйке жүйелерін шыңдау, тілін дамытып, ойда сақтау қабілеттерін жетілдіру.
Осындай тәрбиелік мәні зор ұлттық құндылығымыз саналатын дәстүрлі ойындарымызды ұмытпай, ары қарай жетілдіре берейік!
Алтынның Сараның-қақпасының өзінің жүрегінде тұянадай Қарқаралы орналасты . Оны анда-санда "қазақстандық Швейцариямен" величают. Ақиқат, сол атауды наразылық бас жергілікті отаншылдардың шақыртады және тіпті шамды. Неғып ол жер-сулерді Швейцариямен салыстырады, ал емес наоборот? Ғой бірден-бір, біртұма және тамаша, Қарқаралы - ғаламшардың жемчужина, тек Қазақстанның.
Көп пікір туралы Қарқаралының сөзінің мағынаның мағынасының. Бір аңыздардан гласит, не шырайлым баян, өзін бас киімді - аяулы Қарқараны осы аймақтарда құлатып алды. Ақиқаттық, осы жер сияқты үлкен қымбат тәж біздің ананың-жеріміздің басында.
Қарамастан және тағы. Ұғым Қарқаралы-Қарқаралы многозначно. қашан олай айтады, арада көріністе да өзінің қаласының, та ол қапта- тамаша табиғатты, тауларды, қармақбауларды, жазықтарды, және барлық осы аймақты, барлық, нешінші на сотни километр на барлық төрт жақ от қала деген созылатын осы жер имеют.
Аз емес мәз-мейрам сөздер Қарқаралыға многие ақын, жазушылар және оған деген жайдан-жай құштар тәуелдеді. "Атыңнан айналайын, Қарқаралы.".