ответить на вопросы по тексту Түркілер жыл мезгілін маусымға бөліп, "күнтізбе" ұғымын қалыптастырды. Қазақ күнтізбесі табиғат құбылыстарын бақылаудан туды. Халық табиғат құбылыстарын, күн мен түннің, жыл мезгілдерінің (жаз, қыс, күз, көктем) ауысуын, айдың тууы мен батуын, айналып келуін, жұлдыздардың орналасу тәртібін, күннің ұзақтығын бақылады. Осы тәжірибені күнкөрісіне, шаруашылығына пайдаланды. Қазақтар күнтізбе арқылы жайлауға көшудің, күзеуге, қыстауға қайтудың уақытын белгіледі. Оны малшаруашылыққа, диқаншылыққа пайдаланды. Күнтізбені есептеп, егін екті, шөп шапты. Күн райын болжайтын жұлдызшылар болды. Олар қазақ күнтізбесінің есебін жүргізді. Әр мезгілдің қандай болатынын айтып, алдын ала жорамал жасады. Күн райын халыққа хабарлап отырды. Қазақтар ғаламшарларды, жұлдыздарды жақсы таныды. Қазақ күнтізбесінде он екі айды бір жылға, үш айды бір тоқсанға, жеті күнді бір аптаға, бір күн мен бір түнді бір тәулікке есептеді. Әр айға атау берді: наурыз, сәуір (көкек), мамыр, маусым, шілде, тамыз, қыркүйек, қазан, қараша, желтоқсан, қаңтар, ақпан. Байырғы қазақ күнтізбесінде жыл басы наурыздан басталған. Наурызда жаңа жыл — наурыз мейрамын тойлады. Қазақтар уақыт есебін мүшел жылы бойынша жүргізді. Әр жыл хайуан атымен (тышқан, сиыр, барыс, қоян, ұлу, жылан, жылқы, қой, мешін, тауық, ит, доңыз) аталды. Байырғы заманнан өмір Тәжірибесіне негізделген қазақ күнтізбесі бүгінге дейін қолданылуда.
1 — мамыр — Қазақстан халықтарының бірлігі күні. Қазақ қашаннан да бауырмал халық қой. Әр кезеңдерде елімізден пана іздеп келген «жат жұрттардың» бәрін бауырына басып, төрінен орын беріп, қандай қиын кезеңдердің өзінде бір үзім нанды бөліп жеді. Сөйтіп, қаймағы бұзылмаған қазақ жері көпұлтты мемлекет болып шыға келді. Бүгін елімізде көптеген ұлт пен ұлыстың өкілдері бір тудың астында тату-тәтті ғұмыр кешіп жатыр. Барлығымыз туған жердің төсінде, құшағын жайған бейбіт елдің ішінде ел бірлігін сақтауға ат салысайық! Бүгінде әрбір ұлтқа салт — дәстүрлерін жаңғыртуға, мәдениеті мен әдебиетін дамытуға, тілінің жетілуіне қамқорлық көрсетілуде. Дегенмен бақыт, әділдік, бейбітшілік, жарқын болашақ үшін күрес олардың бәрінің басын біріктірді.
«Бірлігі жоқ ел тозады, бірлігі күшті ел озады» дейді қазақ мақалы.
Қазақстан мемлекеті көп ұлтты. Біздің елімізде жүз отыздан астам ұлттар тұрады: ұйғыр, кәріс, дүнген, өзбек, қырғыз, түрікмен, тәжік, армян, әзербайжан, украин, белорус, түрік, шешен және тағы басқа шет мемлекеттен келген ұлттар біздің елімізде тіршілік етуде. Біз олармен татумыз, доспыз және бір — бірімізбен қоян — қолтық аралас өмір сүрудеміз.
Неге екенін білмедім, бірақ Бауыржан атаның кітаптарын аса сүйіспеншілікпен оқимын. Мүмкін Бауыржан Момышұлы атындағы мектепте оқып, сол жерде атамызға деген махаббатты жүрегіме ұстаздар ұялаған болар… “Ұшқан ұя” жаныма жақын болды. Енді өзім керек деген жерлерін жазып алған едім, солармен бөлісіп, өз ойларымды да қоссам… Мүмкін сіздерге қажет болып қалар…
Б. Момышұлы өзінің әкесі жайлы былай жазады: ”Жалғыз атты болса да, кісіден кіріптар болғанды қорлық санап, аз күн жарық дүниеде азаттық аңсап, қатықсыз қара су ішсе де, бай – манапқа алақанын жаймаған”. Расында, байлық, мансап – өтпелі, ал жақсы мінез, ізеттілік – мәңгілік.
“Қолдан келсе, ең бастысы баланы қуанту керек. Ол қуанса, шын қуанады”.
“Ертексіз өскен бала – рухани мүгедек бала…”.
“Бесікте жатқанда құлағына анасының әлди әні сіңбеген баланың көкірегі кейін керең боп қалмаса деп қорқамын”.
“Қайран, балалық десеңші – ай! Алыста қалған арайлы, адал таңдарым менің! Онда мен кіп – кішкентай сәби едім. Адамдардың бәрі “айналайыннан” басқа сөзі жоқ, кілең мейірімді жандар болып көрінетін…” Сол “айналайынды” қазір күнде естіп жүрсек қой…
Біз бейбіт елде тұрып жатырмыз. Соғысты көрмей өстік. Бауыржан атаның мына сөзін оқығанда, өз басым “тәуба” дедім: “…Алайда қан майданда жүріп, мен бір түнді елестеткенім бар. Өзімді көп өркештің ортасында, тау ішінде, нұрлы айдың аясында баяғыдай кіп – кішкентай сәби сәтімде тұрғандай сезіндім…”, атамыздың тыныштықты аңсағанын осыдан – ақ аңғаруға болады.
“Кейде менің өнеге алған, тәлім үйренген, дәріс оқыған ұстаздарымды еске түсіріп, ойға бататыным бар…”, менде де дәл солай, кейде ұстаздар жайлы ойланамын. Әрине, ұстазды жақсы - жаман деп бөлуге болмайды. Дегенмен жаныңа жақын, байсалды ұстазды ерекше жақсы көріп тұрасың. Мұғалімнің адал ниеті әрдайым сезіледі. Оқушы жүрегімен сезеді, еріксіз байланады. Бірақ, айғай – шуды ұнататын оқытушыларда аз емес. Меніңше, ең жақсы ұстаз – білімді ұстаз емес, адамгершілігі мол ұстаз деп білемін
Қазақстан- достықтың киелі бесігі»
1 — мамыр — Қазақстан халықтарының бірлігі күні. Қазақ қашаннан да бауырмал халық қой. Әр кезеңдерде елімізден пана іздеп келген «жат жұрттардың» бәрін бауырына басып, төрінен орын беріп, қандай қиын кезеңдердің өзінде бір үзім нанды бөліп жеді. Сөйтіп, қаймағы бұзылмаған қазақ жері көпұлтты мемлекет болып шыға келді. Бүгін елімізде көптеген ұлт пен ұлыстың өкілдері бір тудың астында тату-тәтті ғұмыр кешіп жатыр. Барлығымыз туған жердің төсінде, құшағын жайған бейбіт елдің ішінде ел бірлігін сақтауға ат салысайық! Бүгінде әрбір ұлтқа салт — дәстүрлерін жаңғыртуға, мәдениеті мен әдебиетін дамытуға, тілінің жетілуіне қамқорлық көрсетілуде. Дегенмен бақыт, әділдік, бейбітшілік, жарқын болашақ үшін күрес олардың бәрінің басын біріктірді.
«Бірлігі жоқ ел тозады, бірлігі күшті ел озады» дейді қазақ мақалы.
Қазақстан мемлекеті көп ұлтты. Біздің елімізде жүз отыздан астам ұлттар тұрады: ұйғыр, кәріс, дүнген, өзбек, қырғыз, түрікмен, тәжік, армян, әзербайжан, украин, белорус, түрік, шешен және тағы басқа шет мемлекеттен келген ұлттар біздің елімізде тіршілік етуде. Біз олармен татумыз, доспыз және бір — бірімізбен қоян — қолтық аралас өмір сүрудеміз.
Неге екенін білмедім, бірақ Бауыржан атаның кітаптарын аса сүйіспеншілікпен оқимын. Мүмкін Бауыржан Момышұлы атындағы мектепте оқып, сол жерде атамызға деген махаббатты жүрегіме ұстаздар ұялаған болар… “Ұшқан ұя” жаныма жақын болды. Енді өзім керек деген жерлерін жазып алған едім, солармен бөлісіп, өз ойларымды да қоссам… Мүмкін сіздерге қажет болып қалар…
Б. Момышұлы өзінің әкесі жайлы былай жазады: ”Жалғыз атты болса да, кісіден кіріптар болғанды қорлық санап, аз күн жарық дүниеде азаттық аңсап, қатықсыз қара су ішсе де, бай – манапқа алақанын жаймаған”. Расында, байлық, мансап – өтпелі, ал жақсы мінез, ізеттілік – мәңгілік.
“Қолдан келсе, ең бастысы баланы қуанту керек. Ол қуанса, шын қуанады”.
“Ертексіз өскен бала – рухани мүгедек бала…”.
“Бесікте жатқанда құлағына анасының әлди әні сіңбеген баланың көкірегі кейін керең боп қалмаса деп қорқамын”.
“Қайран, балалық десеңші – ай! Алыста қалған арайлы, адал таңдарым менің! Онда мен кіп – кішкентай сәби едім. Адамдардың бәрі “айналайыннан” басқа сөзі жоқ, кілең мейірімді жандар болып көрінетін…” Сол “айналайынды” қазір күнде естіп жүрсек қой…
Біз бейбіт елде тұрып жатырмыз. Соғысты көрмей өстік. Бауыржан атаның мына сөзін оқығанда, өз басым “тәуба” дедім: “…Алайда қан майданда жүріп, мен бір түнді елестеткенім бар. Өзімді көп өркештің ортасында, тау ішінде, нұрлы айдың аясында баяғыдай кіп – кішкентай сәби сәтімде тұрғандай сезіндім…”, атамыздың тыныштықты аңсағанын осыдан – ақ аңғаруға болады.
“Кейде менің өнеге алған, тәлім үйренген, дәріс оқыған ұстаздарымды еске түсіріп, ойға бататыным бар…”, менде де дәл солай, кейде ұстаздар жайлы ойланамын. Әрине, ұстазды жақсы - жаман деп бөлуге болмайды. Дегенмен жаныңа жақын, байсалды ұстазды ерекше жақсы көріп тұрасың. Мұғалімнің адал ниеті әрдайым сезіледі. Оқушы жүрегімен сезеді, еріксіз байланады. Бірақ, айғай – шуды ұнататын оқытушыларда аз емес. Меніңше, ең жақсы ұстаз – білімді ұстаз емес, адамгершілігі мол ұстаз деп білемін