«Қорық» сөзі – өте көне ұғым. Ол Киев Русінің тұсында аң аулауға қатаң тыйым салынған жерлерді белгілеу үшін қолданылған. Қорық – үкіметтің қорғауында болатын табиғи кешен, жер не су кеңістігі. Ол - сирек кездесетін тіршілік иелерін сол қалпында сақтауға арналған, ерекше қорғалатын табиғи аумақ. Қорықтың негізгі міндеті – қорғауға алынған ағзалардың гендік қорын сақтау және қалпына келтіру. Қорық аумағын шаруашылық мақсат үшін пайдалануға болмайды. Қорық - қорғалатын аумақ қана емес, сонымен қатар, табиғатты қорғау жөніндегі мемлекеттік ғылыми мекеме. Мұнда саны сиреп бара жатқан жануарлар мен азайып кеткен өсімдік түрлерін қалпына келтіру мәселесі терең зерттеледі. Қорықтағы табиғи ресурстарды сақтаудың жолдары белгіленеді. Қазақстан қорықтар саны жөнінен ТМД-ға кіретін республикалар арасында 16-орын алады. Қазіргі кезде нақты 10 қорық жұмыс істейді. Бұлар, әрине, Қазақстан табиғаты үшін жеткіліксіз. Сондықтан болашақта ғалымдардың, табиғатты қорғау қоғамы өкілдерінің ұсынуымен тағы 15 қорық ұйымдастырылмақшы.
19 ғасыр әдебиет туындыларының көркемі Махамбет Өтемісұлының өлеңдері.Махамбет шыныменде өршіл ақын.Өзі батыр,өзі ақын,палуан,мерген болса да орыс тілін жақсы меңгерген.Кей деректерде, Махамбет-5жыл бойы орыс ақындары В.И.Даль,А.С.Пушкинмен араласқан деседі.Не бәрі 42 жас жасаса да, артынан "Арқаның қызыл изені","Мұнар күн","Тарланым", "Исатай деген ағам бар","Еңселігім екі елі" сынды кұнды өлеңдерін жас ұрпаққа қалдыра білген.Махамбет ата, «Ұлы арман», «Жайықтың бойы көк шалғын», «Атадан туған ардақты ер» жырларында ақын алдағы күндеріне үмітпен, зор сеніммен қарады.
Бәріміз білетін , Ереуіл атқа ер салмай, Егеулі науза қолға алмай,- деп басталатын өлеңі, қойған мақсатты орындап шығу үшін,қандай қиыншылық болса да шыдап,өзіңді жігерлендіріп, әрбір күресте табанды болуға шақырады.
Батылдыққа,ерлікке шақырып,ел мен жерді сүюге баулыған,өз заманындағы халық бұқарасының мүддесін қорғауға арналған Махамбет Өтемісұлы өлеңдері халқын сүйген әр азаматқа күш-жігер беретін рухы биік шығармалар болып қала береді.Біз жас ұрпақ - Махамбеттей атамыздың өлеңдерін жатқа айтып,насихаттай білсек, қазақ рухын биікке көтергеніміз,нағыз патриот болар едік.
1. Бірыңғай мүше қай мәндегі жалғаулық шылау арқылы байланысып тұрғанын белгілеңіз. Д) Ыңғайластық.
2. Сөйлемнің қай мүшесі бірыңғайласып тұрғанын көрсетіңіз. Д) Бірыңғай анықтауыш.
3. Тыныс белгілері дұрыс қойылғанын бірыңғай мүшелі сөйлемді табыңыз. Е) Маржан - әрі әнші- әрі биші, әрі домбырашы.
4. Бірыңғай бастауышты табыңыз. С) Түйе, жылқы, өгіз көлік ретінде пайдаланылады.
5. Бірыңғай пысықтауышты табыңыз. Е) Атам ат әбзелдерін оюлап, өрнектеп, өріп жасайды.
6. Бірыңғай анықтауышты табыңыз. Е) Жылқы – қазақтың кәделі, бағалы, қымбат қазынасы.
7. Бірыңғай толықтауышты табыңыз. А) Ақын жастайынан әнге, өлеңге, домбыраға әуес болады.
8. Бірыңғай баяндауышты табыңыз. Е) қатық - әрі тағам, әрі сусын.
9. Бірыңғай бастауышы бар сөйлемді анықтаңыз. А) Мұнда шай, лимон, мандарин өсіріледі.
10. Бірыңғай анықтауышы бар сөйлемді анықтаңыз. Д) Әбіш Абайдан үлкен, сапалы, терең жауап күтті.
11. Бірыңғай пысықтауышы бар сөйлемді анықтаңыз. С) Құда жігіт жалтақтап, ыңғайсызданып отыр.
12. Бірыңғай баяндаушы бар сөйлемді анықтаңыз. В) Мағаштың бойы сымбатты, сұңғақ, биік.
13. Бірыңғай толықтауыш қатысқан сөйлемді анықтаңыз. Д) Ерболға да, Шұбарға да сыр мәлім болды.
14. Бірыңғай, бір сұраққа жауап беретін қатарды анықтаңыз. Д) Қашық, шалғай, алыс.
15. Ыңғайластық жалғаулық шылау арқылы байланысқан бірыңғай мүшені табыңдар. Д) Айбала мен Меңсұлу.
16. Талғаулықты жалғаулық шылау арқылы байланысқан бірыңғай мүшені айқындаңыз. А) Не мен, не сен айт.
17. Кезектесе байланысқан бірыңғай мүшені анықтаңыз. Е) Кейде қар, кейде бұршақ жауады.
18. Қарсылықты жалғаулық шылау арқылы байланысқан бірыңғай мүшені табыңыз. Д) Сөзге сарың, бірақ ісін орындайды.
19. Тыныс белгісі дұрыс қойылған сөйлемді табыңыз. Е) Кәкітай да, Дәрмен де, ұзақ хаттар жазды.
20. Тыныс белгісі дұрыс қойылған сөйлемді табыңыз. Е) Рабиға біресе маған, біресе Әмірге қарады.
21. Сөйлем ішінде пысықтауыш бола алатын қатарды табыңыз. А) Тез, ақырын.
22. Бірыңғай толықтауыш бола алатын қатарды анықтаңыыз. С) Бидайды, тарыны.
23. Бірыңғай мүшелері бар сөйлемді табыңыз. Е) ормандағы қарағай, терек, қайың гүлдене бастады.
ответ
19 ғасыр әдебиет туындыларының көркемі Махамбет Өтемісұлының өлеңдері.Махамбет шыныменде өршіл ақын.Өзі батыр,өзі ақын,палуан,мерген болса да орыс тілін жақсы меңгерген.Кей деректерде, Махамбет-5жыл бойы орыс ақындары В.И.Даль,А.С.Пушкинмен араласқан деседі.Не бәрі 42 жас жасаса да, артынан "Арқаның қызыл изені","Мұнар күн","Тарланым", "Исатай деген ағам бар","Еңселігім екі елі" сынды кұнды өлеңдерін жас ұрпаққа қалдыра білген.Махамбет ата, «Ұлы арман», «Жайықтың бойы көк шалғын», «Атадан туған ардақты ер» жырларында ақын алдағы күндеріне үмітпен, зор сеніммен қарады.
Бәріміз білетін , Ереуіл атқа ер салмай, Егеулі науза қолға алмай,- деп басталатын өлеңі, қойған мақсатты орындап шығу үшін,қандай қиыншылық болса да шыдап,өзіңді жігерлендіріп, әрбір күресте табанды болуға шақырады.
Батылдыққа,ерлікке шақырып,ел мен жерді сүюге баулыған,өз заманындағы халық бұқарасының мүддесін қорғауға арналған Махамбет Өтемісұлы өлеңдері халқын сүйген әр азаматқа күш-жігер беретін рухы биік шығармалар болып қала береді.Біз жас ұрпақ - Махамбеттей атамыздың өлеңдерін жатқа айтып,насихаттай білсек, қазақ рухын биікке көтергеніміз,нағыз патриот болар едік.
Автор- Дүйсенбай Ақбота