Шыңғыс Айтматов 1928 жылы 12 желтоқсанда Қырғыз АССР-і Талас кантонының (қазіргі Қырғызстанның Талас облысы) Шекер ауылында дүниеге келген. Әкесі Төреқұл Айтматов (1903-1938)-алдымен шаруа қайраткері, кейін кеңес және партия қызметкері, Қырғыз ССР-нің көрнекті мемлекет қайраткері; 1937 жылы тұтқындалды, 1938 жылы атылды. Анасы, Нагима Хамзиевна Абдувалиева (1904-1971), ұлты татар, армияның саяси қызметкері, кейін қоғам қайраткері болды. Шыңғыс, оның ағалары мен әпкелері Шекерде өсті, олар әкесі оның талап етуімен тұтқындалардан аз уақыт бұрын келді. Ұлы Отан соғысы жылдарында он төрт жасар жасөспірім кезінде ауылда кеңес хатшысы болды.
Қазақ халқының қонақ күтуі мен қонақжайлығы туралы.
Баяғы заманнан бері осы күнге дейін жеткен дәстүріміздің бірі мен бірегейі – келген қонаққа дастарқан жаю. Бұл дәстүр тек қонақжай қазақ халқына ғана тән дүние десем, артық айтпаспын, себебі үйге қандай кісі келмесін «ең болмаса нан ауыз тиіп кету керек» деген ұғым санамызда бала кезімізден қалыптасқан. Қазағым қашан да бар асылын, бар тәттісін «қонақ жесін» деп сақтаған. Қазақ халқы үшін дастарқаннан үлкен, дәмнен үлкен нәрсе жоқ. Ақсақалдар да үнемі «Дастарқан тек қуанышты себептермен жайылсын! Дастарқан мол болсын! Осындай үлкен дастарқан басында жинала берейік!» деп бата беріп, тілектерін айтып жатады.
Дастарқан жайғанда міндетті түрде ең алдымен нан қойылады. «Ас атасы – нан» деген мақал осыдан шықса керек. Ұннан жасалынған тағамдар бағзыдан-ақ ақ дастарханымыздың сәні болып келген. Қазақ өзінің шаңырағындағы кез келген жиында дастархан үстінен нанды алыстатпайды.
Сыйлы қонақ келсе, бұрынғы кезде мал сойылып, ет асылса, қазіргі заманда мал сойылмаса да, қазанды отқа қойып, қонақтың кәдесін асып береді. Күн демей, түн демей қазан асуға келгенде қарап қалмайтын қазақ аналары мен келіндері ет тамақты нақышын келтіріп дайындайды. Бүгіндері қырық күн тойын, отыз күн ойын жасамасақ та, кез келген жиында осы ас бірінші мәзірде тұрады.
Жалпы алғанда, қазақтың дастарханы – киелі нәрсе. Бұл тек жайылған шүберек немесе оған қойған ас-ауқат қана емес, бұл – адамның пейілі, ішкі жан-дүниесі, мейірім-шапағаты. Ендеше дастарқанымыз тек қуанышқа жайылсын!
Шыңғыс Айтматов 1928 жылы 12 желтоқсанда Қырғыз АССР-і Талас кантонының (қазіргі Қырғызстанның Талас облысы) Шекер ауылында дүниеге келген. Әкесі Төреқұл Айтматов (1903-1938)-алдымен шаруа қайраткері, кейін кеңес және партия қызметкері, Қырғыз ССР-нің көрнекті мемлекет қайраткері; 1937 жылы тұтқындалды, 1938 жылы атылды. Анасы, Нагима Хамзиевна Абдувалиева (1904-1971), ұлты татар, армияның саяси қызметкері, кейін қоғам қайраткері болды. Шыңғыс, оның ағалары мен әпкелері Шекерде өсті, олар әкесі оның талап етуімен тұтқындалардан аз уақыт бұрын келді. Ұлы Отан соғысы жылдарында он төрт жасар жасөспірім кезінде ауылда кеңес хатшысы болды.
Қазақ халқының қонақ күтуі мен қонақжайлығы туралы.
Баяғы заманнан бері осы күнге дейін жеткен дәстүріміздің бірі мен бірегейі – келген қонаққа дастарқан жаю. Бұл дәстүр тек қонақжай қазақ халқына ғана тән дүние десем, артық айтпаспын, себебі үйге қандай кісі келмесін «ең болмаса нан ауыз тиіп кету керек» деген ұғым санамызда бала кезімізден қалыптасқан. Қазағым қашан да бар асылын, бар тәттісін «қонақ жесін» деп сақтаған. Қазақ халқы үшін дастарқаннан үлкен, дәмнен үлкен нәрсе жоқ. Ақсақалдар да үнемі «Дастарқан тек қуанышты себептермен жайылсын! Дастарқан мол болсын! Осындай үлкен дастарқан басында жинала берейік!» деп бата беріп, тілектерін айтып жатады.
Дастарқан жайғанда міндетті түрде ең алдымен нан қойылады. «Ас атасы – нан» деген мақал осыдан шықса керек. Ұннан жасалынған тағамдар бағзыдан-ақ ақ дастарханымыздың сәні болып келген. Қазақ өзінің шаңырағындағы кез келген жиында дастархан үстінен нанды алыстатпайды.
Сыйлы қонақ келсе, бұрынғы кезде мал сойылып, ет асылса, қазіргі заманда мал сойылмаса да, қазанды отқа қойып, қонақтың кәдесін асып береді. Күн демей, түн демей қазан асуға келгенде қарап қалмайтын қазақ аналары мен келіндері ет тамақты нақышын келтіріп дайындайды. Бүгіндері қырық күн тойын, отыз күн ойын жасамасақ та, кез келген жиында осы ас бірінші мәзірде тұрады.
Жалпы алғанда, қазақтың дастарханы – киелі нәрсе. Бұл тек жайылған шүберек немесе оған қойған ас-ауқат қана емес, бұл – адамның пейілі, ішкі жан-дүниесі, мейірім-шапағаты. Ендеше дастарқанымыз тек қуанышқа жайылсын!