1. Оқиғаны ретімен баяндайтын мәтін баяндау мәтіні деп аталады. Ол сөйлемдер іс-қимылды білдіреді. Сұрағы: Не істеді?
Жазғы демалыс.
Биыл жазғы демалысым басталысымен мен жылдағы әдетім бойынша атам мен әжемнің қасына ауылға кеттім. Жаздыгүні ауыл ерекше ғой, шіркін. Таңертең ерте тұрып, атама малдарды өріске жіберуге көмектесемін. Қазір әжеме көмектесетін жеңгем бар. Жеңгем ерте тұрып барлығымызға таңғы ас әзірлейді. Үйдің еркесі болғандықтан күні бойы балалармен доп қуып, көлге түсіп, бүлдірген теріп жейміз. Тек кешке ғана ойыннан қолым босап, үйге қайтамын. Ауылда демалған маған өте ұнайды!
2. Зат немесе құбылысты суреттеп, сипаттайтын мәтін сипаттау мәтіні деп аталады. Ол сөйлемдер заттың сынын білдіреді. Сұрағы: Қандай?
Ұшақ.
Ұшақ - көгілдір аспан көлігі. Бүгінгі күні ұшақтың бірнеше түрлері бар: алыс қашықтыққа ұшатын, жақын қашықтыққа ұшатын, жолаушылар ұшағы, әскери ұшақ, жүк тасымалдайтын ұшақ т.б.
Ұшақтың басқа көлік түрлерінен айырмашылығы мен артықшылығы - бір жерден екінші жерге өте тез уақыт ішінде жеткізу.
3. Оқиға, құбылыстардың себебін дәлелдейтін мәтін пайымдау мәтіні деп аталады. Сөйлемдер себебін ашып көрсетеді. Сұрағы: Неліктен?
Қайың.
Қайың - пайдалы ағаш. Өйткені, қайыңнан түрлі жиһаздар жасалады. Оның майымен былғары өңделеді. Ол улы газдарды өткізбейді.
Біздің үйімізде ай сайын 370 - 400 кВт электр энергиясы жұмсалады екен. Ата - анамның айтуы бойынша электр энергиясын ең көп жейтін тұрмыстық техника - электр пеші, су жылытқыш (бойлер), жылытқыш, шәйнек. Үйімізде тоқты үнемдеу мақсатында біз энергия үнемдегіш шамдар қолданамыз, сонымен қатар бөлмеден немесе үйден шығып бара жатқанда, барлық шамды өшіреміз.
Қазіргі таңда әлемде энергия тапшылығы байқалатындықтан, электр қуатын үнемдеу – қоғамдағы басты қажеттіліктердің бірі болып отыр.
Электр қуатын үнемдеудің келесідей жолдары бар:
1. Алдымен, бөлмеден немесе үйден шығарда шамның барлығын сөндіріп тек қажет уақытында қосып жүру керек.
2. Шам демекші, қазір электр энергиясын аз пайдалатын, яғни энергия үнемдегіш шамдар жетерлік.
3. Кір машинада киім жуған кезде мүмкіндігінше жақсы ұнтақ таңдап, салқын суда жуу, себебі кіржуғыш машина жұмсайтын электр қуатының шамамен 90 пайызы суды ысытуға кетеді екен.
4. Жуылған киімді кептіргіш машинада кептірмей, күн жылы болса, далаға жайсаңыз, бұл да үнемдеудің бір жолы.
5. Егер үйіңізде термостат болса, қыс мезгілінде температурасын төмендетіп қойыңыз. Ал жазда салқындататын қызметін жиі қоспаңыз. Ұйықтап жатқаныңызда немесе үйде болмаған уақытыңызда жылуды сөндіріңіз.
6. Желдеткіш пен кондиционерді жиі пайдаланбай, кей кездері терезені ашқан да жеткілікті болады.
7. Тамақты жылыту керек болған жағдайда электр пешінің орнына микротолқынды пешті қолданыңыз.
8. Тамақты мультиваркада пісіріңіз, электр пешімен салыстырғанда электр энергиясын әлдеқайда аз пайдаланады.
9. Тоңазытқышты таза ұстау. Тоңазытқышты тұрақты түрде тазалап отырсаңыз, моторының жұмысы жеңілдейді. Осылайша электр қуатын үнемдеп қана қоймай, тоңазытқышыңыздың өмірін ұзартасыз.
10. Үйіңізде су жылытатын бойлер болса, су жылыту қызметін ең төменгі деңгейде ұстаңыз.
Мәтін түрлері
1. Оқиғаны ретімен баяндайтын мәтін баяндау мәтіні деп аталады. Ол сөйлемдер іс-қимылды білдіреді. Сұрағы: Не істеді?
Жазғы демалыс.
Биыл жазғы демалысым басталысымен мен жылдағы әдетім бойынша атам мен әжемнің қасына ауылға кеттім. Жаздыгүні ауыл ерекше ғой, шіркін. Таңертең ерте тұрып, атама малдарды өріске жіберуге көмектесемін. Қазір әжеме көмектесетін жеңгем бар. Жеңгем ерте тұрып барлығымызға таңғы ас әзірлейді. Үйдің еркесі болғандықтан күні бойы балалармен доп қуып, көлге түсіп, бүлдірген теріп жейміз. Тек кешке ғана ойыннан қолым босап, үйге қайтамын. Ауылда демалған маған өте ұнайды!
2. Зат немесе құбылысты суреттеп, сипаттайтын мәтін сипаттау мәтіні деп аталады. Ол сөйлемдер заттың сынын білдіреді. Сұрағы: Қандай?
Ұшақ.
Ұшақ - көгілдір аспан көлігі. Бүгінгі күні ұшақтың бірнеше түрлері бар: алыс қашықтыққа ұшатын, жақын қашықтыққа ұшатын, жолаушылар ұшағы, әскери ұшақ, жүк тасымалдайтын ұшақ т.б.
Ұшақтың басқа көлік түрлерінен айырмашылығы мен артықшылығы - бір жерден екінші жерге өте тез уақыт ішінде жеткізу.
3. Оқиға, құбылыстардың себебін дәлелдейтін мәтін пайымдау мәтіні деп аталады. Сөйлемдер себебін ашып көрсетеді. Сұрағы: Неліктен?
Қайың.
Қайың - пайдалы ағаш. Өйткені, қайыңнан түрлі жиһаздар жасалады. Оның майымен былғары өңделеді. Ол улы газдарды өткізбейді.
Біздің үйімізде ай сайын 370 - 400 кВт электр энергиясы жұмсалады екен. Ата - анамның айтуы бойынша электр энергиясын ең көп жейтін тұрмыстық техника - электр пеші, су жылытқыш (бойлер), жылытқыш, шәйнек. Үйімізде тоқты үнемдеу мақсатында біз энергия үнемдегіш шамдар қолданамыз, сонымен қатар бөлмеден немесе үйден шығып бара жатқанда, барлық шамды өшіреміз.
Қазіргі таңда әлемде энергия тапшылығы байқалатындықтан, электр қуатын үнемдеу – қоғамдағы басты қажеттіліктердің бірі болып отыр.
Электр қуатын үнемдеудің келесідей жолдары бар:
1. Алдымен, бөлмеден немесе үйден шығарда шамның барлығын сөндіріп тек қажет уақытында қосып жүру керек.
2. Шам демекші, қазір электр энергиясын аз пайдалатын, яғни энергия үнемдегіш шамдар жетерлік.
3. Кір машинада киім жуған кезде мүмкіндігінше жақсы ұнтақ таңдап, салқын суда жуу, себебі кіржуғыш машина жұмсайтын электр қуатының шамамен 90 пайызы суды ысытуға кетеді екен.
4. Жуылған киімді кептіргіш машинада кептірмей, күн жылы болса, далаға жайсаңыз, бұл да үнемдеудің бір жолы.
5. Егер үйіңізде термостат болса, қыс мезгілінде температурасын төмендетіп қойыңыз. Ал жазда салқындататын қызметін жиі қоспаңыз. Ұйықтап жатқаныңызда немесе үйде болмаған уақытыңызда жылуды сөндіріңіз.
6. Желдеткіш пен кондиционерді жиі пайдаланбай, кей кездері терезені ашқан да жеткілікті болады.
7. Тамақты жылыту керек болған жағдайда электр пешінің орнына микротолқынды пешті қолданыңыз.
8. Тамақты мультиваркада пісіріңіз, электр пешімен салыстырғанда электр энергиясын әлдеқайда аз пайдаланады.
9. Тоңазытқышты таза ұстау. Тоңазытқышты тұрақты түрде тазалап отырсаңыз, моторының жұмысы жеңілдейді. Осылайша электр қуатын үнемдеп қана қоймай, тоңазытқышыңыздың өмірін ұзартасыз.
10. Үйіңізде су жылытатын бойлер болса, су жылыту қызметін ең төменгі деңгейде ұстаңыз.