Мәтінді мұқият оқып, негізгі ойды білдіретін сөздерді іріктей отырып, жинақы мәтін жазыңыз. Мәтін Жинақы мәтін
Отырар кітапханасы
Жібек жолы бойымен кіре тартқан көпестер ең құнды сыйлық ретінде Отырар әкіміне кітап сыйлауды дәстүрге айналдырды, тіпті мемлекеттік рәсім ретінде қабылданып, ресми сипат алды. Бұқаралық ғұлама Рузбе хан: «Отырар кітапханасындағы қолжазба кітаптарды тек қала тұрғындары ғана емес, шалғайдағы Сығанақ қаласының тұрғындары да пайдаланып отырды», – деп жазады. Әлемнің екінші үлкен білім бұлағы – Отырар кітапханасы Шыңғысхан шапқыншылығы кезінде жоғалып кетті.
Бұрын Фараб аталған бұл қаладан тек ислам әлеміне емес, күллі дүниежүзіне аты мәшһүр, әлемдік ғылымға сүбелі үлес қосқан оқымыстылар шыққан-ды. Солардың ішіндегі ең атақтысы – біздің ұлы бабамыз Әбу Насыр әл Фараби. Ол әлемнің екінші ірі кітапханасында білім нәрімен сусындап өсті. Мұнда ежелгі сына жазуы мен жазылған туындылар мен папирус орама қағаздарынан бастап, орта ғасырлық еуропа, араб және қытай ғалым оқымысты-
ларының шығармаларына дейін жинақталған. Міне, осындай кітап қоры өте бай кітапхана шапқыншылардың аяғына тапталады. Бұл – 1218 жыл болатын. Алайда моңғол әскерінің Отырарды 6 ай бойы қоршауы кезінде кітапхана құпия түрде жер астына жасырылған дейтін дерек бар. Бірақ оның нақты қай жерге жасырылғаны жөнін де ешкім білмейді. Отырар кітапханасын табу үшін археологиялық қазба жұмыстары әлі де жүргізіліп жатыр. Әйгілі Отырар кітапханасының ата-бабамыз мекен еткен алып аймақта ілім дәнін сепкен киелі жер болғаны – ақиқат. нужнооо
Балапан сыны.Тауды мекендейтін бүркіттер ішінде тұмса бүркіт балапаны деген болады. Бұл балапан құсбегілердің назарын өзіне қатты аударады. Бұдан басқа: ақбұршақ балапан, шұбар балақ балапан, ақбілек балапан, шынжыр балақ балапан дегендер болады.
Тұмса бүркіт балапанның кеуде жүндерінің ұшы қарайып көрінеді де, ортасынан көлденең белдеуше ақ сызықтар байқалады және жүннің қарасынан ағы көптеу болады. Бұл сызықтар жемсаудан бауыр шудасына дейін, ұршықтан балақ шудаға дейін созылып ақ бедер жасайды. Кеуде, бауыр, балақ жүндерінің ұшы ақ және саңғыруға жақын бауыр шудасы аппақ, бірақ ұшы қызғылтым сарғыш түсті болады.
дала өркениеті - түркі тектес халықгардың, соның ішінде қазақтардың материалдык жəне рухани құндылықтарының сатысы; этномəдени жүйенің қалыптасуындағы табиғи-тарихи тұрпат. тарихын зерттеу барысында өркениет атауының өзіне əр түрлі, кейде бір-біріне қарама-қайшы анықтамалар қалыптасты. америка тарихшысы л.морган (1818-1881) мен ф.энгельс оны ғы жоғары, жазусызуды енгізу кезеңі ("тағылық — жабайылық — "өркениеттілік" ұштағаны арқылы) ретінде сипаттады. кейінгі кездері бұл термин ң аймақтық, салыстырмалы түрде бір-біріне тәуелсіз жетілген пішімдерін бейнелеу үшін қолданылып жүр. еуропаға əсіре табынушы кейбір ойшылдар өздігінше жетілген мәдени-тарихи аймақтардың санын түгендеп, кейде — 8 (о.шпенглер), кейде 36 өркениет ошағына (а.тойнби) жеткізіп қойды. әйтсе де, осы тұ жақтаушылар алтайдан карпат тауларына дейінгі ұлан-байтақ кеңістікте көшпелі-отырықшы тұрмыс кешкен түркі тектес халықтардың өткеніне астамшылдықпен қарап, "тарихи тысқары қалған қауым" ретінде көрсетуге тырысты. соған қарамастан, өркендеп-өрбу негізі, қ- табиғи аясы әлі далалық тұрпат саналатын көшпелі шығыс жұртының өзіндік өркениеті хақында дəйекті пікір түйген ғалымдар аз емес. белгілі орыс археологы, акад. а.п.окладников (1908—1981) зерттеу еңбектерінде далалықтардың этномәдени жүйесін "батыс сібір өркениеті" деп атап, "ежелгі түркі сібірі шығысқа караганда батыспен тығыз байланыста болған сияқты. оның мәдениеті бүрын болжағанымыздан әлдеқайда бай" екендігін жазды. ә.марғұлан, к.ақышев, к.байпақов, т.б. ғалымдар "көшпелілер өркениеті" атауын жиі колданса, л.н.гумилев, о.сүлейменов оның өрлеу дәуірінде, б.з.б. 9 ғ-дан б.з. 11 ғ-ы аралығында, жерорта теңізі жағалауы және қиыр шығыс елдерімен салыстырғанда жасампаздық эволюцияны бастан өткергенін дәлелдеді. соның нәтижесінде еур. астамшылық пен таптык дала уағға негізделген кеңестік тарихнама мансұқ еткен еуразия кеңістігіндегі тарихи-мәдени ерекше құбылыс ғылымға " дала өркениеті " деген атпен ене бастады. оның əлемдік өркениетке қосқан үлесіне үндінің саяси қайраткері д.неру "әлемдік тарихқа көзқарас" атты еңбегінде əділ баға беріп, "атлас картаны ашсаң, алып азия құрлығының койнына кіріп жатқан кішкентай еуропаны көресің. ол өз алдына дербес құрлық емес, азияның жалғасы сиякты. ал тарихты окитын болсаң — ұзақ уақыт бойы, белгілі бір кезенде азияның үстемдік құрғанына көзің жетеді
балапан
Объяснение:
Балапан сыны.Тауды мекендейтін бүркіттер ішінде тұмса бүркіт балапаны деген болады. Бұл балапан құсбегілердің назарын өзіне қатты аударады. Бұдан басқа: ақбұршақ балапан, шұбар балақ балапан, ақбілек балапан, шынжыр балақ балапан дегендер болады.
Тұмса бүркіт балапанның кеуде жүндерінің ұшы қарайып көрінеді де, ортасынан көлденең белдеуше ақ сызықтар байқалады және жүннің қарасынан ағы көптеу болады. Бұл сызықтар жемсаудан бауыр шудасына дейін, ұршықтан балақ шудаға дейін созылып ақ бедер жасайды. Кеуде, бауыр, балақ жүндерінің ұшы ақ және саңғыруға жақын бауыр шудасы аппақ, бірақ ұшы қызғылтым сарғыш түсті болады.
дала өркениеті - түркі тектес халықгардың, соның ішінде қазақтардың материалдык жəне рухани құндылықтарының сатысы; этномəдени жүйенің қалыптасуындағы табиғи-тарихи тұрпат. тарихын зерттеу барысында өркениет атауының өзіне əр түрлі, кейде бір-біріне қарама-қайшы анықтамалар қалыптасты. америка тарихшысы л.морган (1818-1881) мен ф.энгельс оны ғы жоғары, жазусызуды енгізу кезеңі ("тағылық — жабайылық — "өркениеттілік" ұштағаны арқылы) ретінде сипаттады. кейінгі кездері бұл термин ң аймақтық, салыстырмалы түрде бір-біріне тәуелсіз жетілген пішімдерін бейнелеу үшін қолданылып жүр. еуропаға əсіре табынушы кейбір ойшылдар өздігінше жетілген мәдени-тарихи аймақтардың санын түгендеп, кейде — 8 (о.шпенглер), кейде 36 өркениет ошағына (а.тойнби) жеткізіп қойды. әйтсе де, осы тұ жақтаушылар алтайдан карпат тауларына дейінгі ұлан-байтақ кеңістікте көшпелі-отырықшы тұрмыс кешкен түркі тектес халықтардың өткеніне астамшылдықпен қарап, "тарихи тысқары қалған қауым" ретінде көрсетуге тырысты. соған қарамастан, өркендеп-өрбу негізі, қ- табиғи аясы әлі далалық тұрпат саналатын көшпелі шығыс жұртының өзіндік өркениеті хақында дəйекті пікір түйген ғалымдар аз емес. белгілі орыс археологы, акад. а.п.окладников (1908—1981) зерттеу еңбектерінде далалықтардың этномәдени жүйесін "батыс сібір өркениеті" деп атап, "ежелгі түркі сібірі шығысқа караганда батыспен тығыз байланыста болған сияқты. оның мәдениеті бүрын болжағанымыздан әлдеқайда бай" екендігін жазды. ә.марғұлан, к.ақышев, к.байпақов, т.б. ғалымдар "көшпелілер өркениеті" атауын жиі колданса, л.н.гумилев, о.сүлейменов оның өрлеу дәуірінде, б.з.б. 9 ғ-дан б.з. 11 ғ-ы аралығында, жерорта теңізі жағалауы және қиыр шығыс елдерімен салыстырғанда жасампаздық эволюцияны бастан өткергенін дәлелдеді. соның нәтижесінде еур. астамшылық пен таптык дала уағға негізделген кеңестік тарихнама мансұқ еткен еуразия кеңістігіндегі тарихи-мәдени ерекше құбылыс ғылымға " дала өркениеті " деген атпен ене бастады. оның əлемдік өркениетке қосқан үлесіне үндінің саяси қайраткері д.неру "әлемдік тарихқа көзқарас" атты еңбегінде əділ баға беріп, "атлас картаны ашсаң, алып азия құрлығының койнына кіріп жатқан кішкентай еуропаны көресің. ол өз алдына дербес құрлық емес, азияның жалғасы сиякты. ал тарихты окитын болсаң — ұзақ уақыт бойы, белгілі бір кезенде азияның үстемдік құрғанына көзің жетеді