ЬЭссені оқы. Жоспарын құрастыр. Ретін дұрыс қой. Шалқар көлі
Шалқар көлі айналасына Х ғасырдың өзінде елді мекендер мен қалалар орналасқан. Әртүрлі кезеңдерде көпестер, миссионерлер қонақ болған. Бүгінде Шалқар көлі Батыс Қазақстан облысы мен көршілес мемлекеттерге шипалы көл ретінде танымал. Көл түбінде түрлі жарақаттар мен ауруларға ем болатын тұзды сор, балшық бар.
Көлдің ауданы 205,8 км2, ұзындығы 18,4 км алып жатыр. Көлдің ең енді жері 14,7 км-ге созылған. Солтүстік, оңтүстік-батыс бөліктерінде жағалаулары жатық болса, қалған жерлерінде жағалау жарқабақты болып келеді. Жарқабақтардың биіктігі 3-10 метрге дейін жетеді.
Шалқар көліне Шолақаңқаты, Есенаққаты өзендері құяды. Солянка өзенінің су деңгейі 15,5 м көтеріліп тасыған кезде осы Шалқар көліне құяды. Шалқар көлі минералдарға аса бай және теңіз суларымен құрамы бірдей болып келеді. Оның құрамында тұзды қышқыл, кальций гидрокарбонат, магний бар.
Көлді аққу, қаз, үйрек, қоқиқаз, шағала, бірқазан мекендейді. Бұл көлден мал суарылады, балық ауланады. Жергілікті тұрғындар Шалқарды «Кіші теңіз» деп те атайды. Өйткені ол «Каспий теңізінің» жұрнағы деп танылады.
Ерте заманда бір әйелдің үш қызы болыпты. Қиыншылыққа қарамай, күні-түні еңбектеніп, олрады елден кем қылмапты. Үш қыз да бірінен-бірі асқан әдемі, сұлу болыпты. Уақыт өтіп, қыздар өсіп, бойжетіп, кезегімен күйеуге шығып, жан-жаққа кетіп, аналары жалғыз қалыпты.
Көп жылдар өткен соң аналары қартайып, ауырып жатып қалады. Қатты ауырған әйел жақын маңдағы орманда тұратын Сары тиінді шақырып, мөтініш жасайды.
- Тиін, тиін, маған қыздарымды шақырып берші!
Сары тиін қыздарын іздеп кетеді. Тиін үлкен қыздың үйіне келіп, терезесін қағып:
- Аналарың қатты ауырып жатыр, тез жет!-дейді.
- Әттеген-ай! Мен барар едім, бірақ мына екі шараны тазалауым керек, -деп алдындағы шараларды көрсетеді.
- Анаңнан саған шаралар қымбат болғаны ма?-деп Сары тиін ашуланады. Олай болса, әрқашанда шараларыңнан айырылмай жүр!
Тиін осы сөзді айтқаны сол екен, қос шара қыздың денесіне жабысып, үлкен тасбақаға айналдырып жібереді.
Сиқыршы Сары тиін әйелдің ортаншы қызына барады.
- Аналарың қатты ауырып жатыр, тез жет!-дейді.
- Қап! Мен қазір-ақ барар едім. Бірақ жәрмеңкеге әдемі тоқыма дайындап үлгеруім керек, -деп ортаншы қызы жауап береді.
Ашуланған Сары тиін.
- Саған анаңнан тоқыма қымбат болса, өмір бойы тоқыма тоқы,-деп өрмекшіге айналдырып жібереді.
Сиқырлы Сары тиін әйелдің үлкен екі қызына көңілі толмай, ренжіп, үшінші кенже қызына келеді.
- Анаң қатты ауырып жатыр, тез жет!- деп Сары тиіннің айтқаны сол еді, кіші қызы илеп жатқан нанын қоя салып, былғанған қолымен анасына жүгіріп кетеді.
- Сенің жүрегің қандай жұмсақ! Саған да адамдар әрқашан қайырымды болсын! Өмірің ұзақ болсын! Бақытты бол! Жасаған жақсылығың ұмытылмасын! Адамдар сені әрқашан құрметтеп, жақсы көрсін!-деп Сары тиін қызға алғысын білдіреді.
Сөйтіп әлгі әйелдің кенже қызы көп уақыт бақытты өмір кешті. Сары тиін оны адамгершілігіне, қамқорлығына қарай еңбекқор бал араға айналдырады. Содан бері бал араның алдыңғы екі аяғы әрқашанда тәтті балға малынып, жүрген жеріне шаттық пен қуаныш сыйлайды екен.
Қазақстан- көп ұлтты мемлекет.Осында тұратын барлық ұлттардың құқықтары бір.Тіл-халықтың жаны,сәні,тұтастай кескін келбеті,болмысы.Тіл әрбір адамға ана сүтімен бірге еніп қалыптасады.Адамды мұратқа жеткізетін- ана тілі мен ата дәстүрі.Тіл байлығы- әрбір елдің мақтанышы.Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында "Қазақстан бүкіл әлемге халқы үшін үш тілді пайданылатын- мәдениетті ел ретінде танылуға тиіс!Бұлар қазақ тілі - мемлекеттік тіл, орыс тілі- ұлтаралық тіл, ағылшын тілі-жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі"-делінген.
Үш қыз.
(татар халық ертегісі)
Ерте заманда бір әйелдің үш қызы болыпты. Қиыншылыққа қарамай, күні-түні еңбектеніп, олрады елден кем қылмапты. Үш қыз да бірінен-бірі асқан әдемі, сұлу болыпты. Уақыт өтіп, қыздар өсіп, бойжетіп, кезегімен күйеуге шығып, жан-жаққа кетіп, аналары жалғыз қалыпты.
Көп жылдар өткен соң аналары қартайып, ауырып жатып қалады. Қатты ауырған әйел жақын маңдағы орманда тұратын Сары тиінді шақырып, мөтініш жасайды.
- Тиін, тиін, маған қыздарымды шақырып берші!
Сары тиін қыздарын іздеп кетеді. Тиін үлкен қыздың үйіне келіп, терезесін қағып:
- Аналарың қатты ауырып жатыр, тез жет!-дейді.
- Әттеген-ай! Мен барар едім, бірақ мына екі шараны тазалауым керек, -деп алдындағы шараларды көрсетеді.
- Анаңнан саған шаралар қымбат болғаны ма?-деп Сары тиін ашуланады. Олай болса, әрқашанда шараларыңнан айырылмай жүр!
Тиін осы сөзді айтқаны сол екен, қос шара қыздың денесіне жабысып, үлкен тасбақаға айналдырып жібереді.
Сиқыршы Сары тиін әйелдің ортаншы қызына барады.
- Аналарың қатты ауырып жатыр, тез жет!-дейді.
- Қап! Мен қазір-ақ барар едім. Бірақ жәрмеңкеге әдемі тоқыма дайындап үлгеруім керек, -деп ортаншы қызы жауап береді.
Ашуланған Сары тиін.
- Саған анаңнан тоқыма қымбат болса, өмір бойы тоқыма тоқы,-деп өрмекшіге айналдырып жібереді.
Сиқырлы Сары тиін әйелдің үлкен екі қызына көңілі толмай, ренжіп, үшінші кенже қызына келеді.
- Анаң қатты ауырып жатыр, тез жет!- деп Сары тиіннің айтқаны сол еді, кіші қызы илеп жатқан нанын қоя салып, былғанған қолымен анасына жүгіріп кетеді.
- Сенің жүрегің қандай жұмсақ! Саған да адамдар әрқашан қайырымды болсын! Өмірің ұзақ болсын! Бақытты бол! Жасаған жақсылығың ұмытылмасын! Адамдар сені әрқашан құрметтеп, жақсы көрсін!-деп Сары тиін қызға алғысын білдіреді.
Сөйтіп әлгі әйелдің кенже қызы көп уақыт бақытты өмір кешті. Сары тиін оны адамгершілігіне, қамқорлығына қарай еңбекқор бал араға айналдырады. Содан бері бал араның алдыңғы екі аяғы әрқашанда тәтті балға малынып, жүрген жеріне шаттық пен қуаныш сыйлайды екен.