БЫНДЫ ОНЛПМ Келесі жылдан Қазақстанда көне руна жазуы күні мемлекеттік деңгейде атап өтіледі. Бұл
жөнінде бүгін Астанада өткен түркі жазбаларымен мәдени күндерінің аясында
мемлекетінің 1 100 жылдығына арналған «Еуразия қыпшақтары, тарих, тіл және жазба
Кимек
ескерткіштері» халықаралық ғылыми конференциясында түркітанушы ғалым Алдан Смайыл
мәліметті: «Көне жазулардың тарихын мектеп оқушылары білмейді. Біз соны осы күнге дейін
тереңдетіп оқыта алмай отырмыз. Сонда не істеуіміз керек?
Осының барлығын ойлай келе, өткен жылы Үкіметке тағы да хат жолдадық. Хаттың негізгі
максаты – руна жазуының күндерін біз арнайы өткізуіміз керек. Ғылыми тұрғыда, салтанатты
тұрғыда дейсіз бе, әйтеуір өткізуіміз қажет», деді ол. Ғалым, осы ретте, славян елдерінің
бізге үлгі көрсетіп келе жатканына талай жылдың болғанын атап өтті. «Славян жазуы күнінің
халықаралық деңгейде өткізіліп келе жатқанына он жылдан асып кетті. Олар жай ғана
өткізбей, славян мәдениетінің ұлылығын дәлелдеуге арнайды. Әлемде тек қана бір тіл ғана
болған сияқты, ол славян жазуы сияқты өткізеді. Соған әлемдегі бүкіл славян танушы
ғалымдарды шақырады, тіпті барлық республикада, Қазақстанның өзінде өткізіп келе
жатырмыз. Целиноград қаласы болып тұрғанда, славян жазбасының күні осы жерде өтті. Ал
руна-сына жазуы туралы ештеңе демейміз. Сол тойлар өтіп жатқанда, іштей қынжылатынбыз.
Одан да бұрын пайда болған кәне жазуымыз бар. Тіпті кейбір ғалымдардың дәлелдеуінше,
грек әліпбиіне, кириллицаға негіз болған руна жазуын неге дәріптемейміз деп іштей
толғанатынбыз», – деп ой бөлісті түркі танушы.
Осыған байланысты ғалымдар таяуда тағы да республика Премьер-министріне сауал
жолдаған. Олар сына жазуының, жалпы түркі жазбаларының тарихын мектепте және жоғары
оқу орындарында терең деп болмасада, жеткілікті деңгейде оқыту қажеттігін алға тартқан. Ол
үшін арнайы ғылыми-әдістемелік бағдарлама әзірлеу керек. «Екіншіден, Қазақстанда жыл
сайын сына жазуы күнін атап өтуіміз керек. Осыған тек қана біз емес, түркі тілдес елдердің
Ынтымақтастығы кеңесі, халықаралық түркі академиясы, түркі тілдес елдердің парламенттік
ассамблеясының күшін біріктіре отырып, түркі әлемінде өткізу туралы ұсыныс жасаған едім.
Біздің ұсынысымызды мақұлдаған жауап алып отырмыз», – деп сөзін түйіндеді түркітанушы
Ереже арқылы себебін түсіндіріңіз
Бас әріппен жазылған күрделі атаулар
ғалым
1. Пысықтауышы бар сөйлемді белгілеңіз.
Е) Ұлы жібек жолында талай сауда көздері ашылды.
2. Бастауышы тұйық етістік, баяндауышы зат есімнен жасалған сөйлемді көрсетіңіз.
Д) Айту - біздің парызымыз.
3. Дара бастауыш бар сөйлемді белгілеңіз.
С) Біз бірлікті ойлаймыз.
4. Бастауышы тәуелдік жалғауында тұрған сөйлемді табыңыз.
В) Інім маған көмектесті.
5. Анықтауышы бар сөйлемді көрсетіңіз.
С) Көлдің деңгейі төмендеген.
6. Толықтауышты табыңыз. Досым қызық кітап сатып алды.
Е) Кітап.
7. Жақсыз сөйлемде болмайтын сөйлем мүшесін көрсетіңіз.
Е) Бастауыш
8. Бастауыш пен баяндауыштан тұратын сөйлемді белгілеңіз.
Д) Жалаң
9. Мақсат пысықтауышты табыңыз.
Бауыржан досымен бірге Алматыға оқуға барды.
В) Оқуға
10.Сөйлемде қимыл-әрекеттің жай-күйін, мезгілін, мекенін білдіретін тұрлаусыз мүшені көрсетіңіз
А) Пысықтауыш.
11. Кімдер? Нелер? сұрақтары қай сөйлем мүшесіне қойылатынын көрсетіңіз.
Д) Бастауыш.
12. Пысықтауыштың сұрағың табыңыз.
Е) Қайда?
13. Сөйлемнің баяндауышын толықтырыңыз.
Біз бұлақтардың көзін ... .
Д) Аштық.
14. Себеп – салдар пысықтауышты табыңыз.
Қара алтынды игеру үшін көп жұмыс жасалып жатыр.
С) Игеру үшін.
15. Сөйлемде есімше қандай сөйлем мүшесі екенін белгілеңіз.
Менің айтар сөзім-осы.
Д) Анықтауыш.
16. Атау мен ілік септіктен басқа септік сұрақтарына жауап беретін сөйлем мүшесін көрсетіңіз.
С) Толықтауыш
17. Анықтауышты табыңыз.
Жер бетінде таза су ресурстары көп емес.
А) Таза
18. Баяндауыш қай сөз табынан жасалғанын көрсетіңіз.
Қымыз қандағы гемоглобинді көбейтеді.
В) Етістік.
19. Бастауышы жоқ жай сөйлемнің түрін белгілеңіз.
А) Жақсыз.
20. Тек тұрлаусыз мүшелерді анықтаңыз.
В) Анықтауыш, толықтауыш.