Сөйлеп тұрған сәтте байланысты қимылдың өту кезеңін білдіру етістіктің шағы дейді. Оның 3 түрі бар:осы шақ,келер шақ және өткен шақ.
Осы шақ болатын етістіктердің мағыналық белгілері 1)сөйлеп тұрған кездегі іс-әрекетті білдіреді.2)әрдайым болып тұрған кездегі дағдылы іс-әрекетті көрсетеді.Осы шақтын жасалуына қарай нақ осы шақ және ауыспалы осы шақ болып бөлінеді.
Нақ осы шақ қимылдың іс-әрекеттің сөйлеп тұрған сәтте болып жатқанын білдіреді.
Ауыспалы осы шақ. қимыл іс-әрекетті дағдылы қалыпта болып тұруын білдіреді. Ол - а, -е,-й тұлғалы көсемшенің жіктелуі арқылы жасады.
Келер шақ іс-әрекеттің сөйлеп тұрған сәтте кейін болатын білдіреді. Ол мағынасына қарай болжалды,мақсатты және ауыспалы келер шақ болып бөлінеді.
Болжалды келер шақ қимылдың іс-әрекеттің болу мүмкіндігін айқын көрсетпей болжай ғана айтылады.
Мақсатты келер шақ іс-әрекеттің келешекте мақсат етіле орындалатын білдіреді.
Өткен шақ қимылдың іс-әрекеттің сөйлеп тұрған сәтте бұрын болып істеліп келеді.
Мазмұны
Бұл өлеңде бізге өзен , көлдердің ерекшеліктері туралы айтылады .
Мысалы : Ыстықкөл жер айнасы мөлтілдейді - біз бұл шумақтан Ыстықкөл өзенінің мөлдір екенінің байқай аламыз .
Балқашты қамыс қамап желкілдейді - бұл шумақ бізге Балқаштың қамысты екенін білдіртіп тұр.
Содан соң бұл жерде Шу өзені жайлыда айтылады .
Шудың берекелі жер екендігі ол жерді Үйсін - Дулаттардың өмір сүргенін де айта кетеді б
Іле - өзенінің маңында керуендер көп болғаны баяндалады ( көші - қон )
Шелек - өзенінің бурадай бұрқылдаған келбетінде , Шығыста орналасқанында баяндап кетеді .
Ақын бұл жерде бізге әр көлдің ерекшеліктерін жеке-жеке баяндап айтып ( сипаттап ) кетеді.
Осы шақ болатын етістіктердің мағыналық белгілері 1)сөйлеп тұрған кездегі іс-әрекетті білдіреді.2)әрдайым болып тұрған кездегі дағдылы іс-әрекетті көрсетеді.Осы шақтын жасалуына қарай нақ осы шақ және ауыспалы осы шақ болып бөлінеді.
Нақ осы шақ қимылдың іс-әрекеттің сөйлеп тұрған сәтте болып жатқанын білдіреді.
Ауыспалы осы шақ. қимыл іс-әрекетті дағдылы қалыпта болып тұруын білдіреді. Ол - а, -е,-й тұлғалы көсемшенің жіктелуі арқылы жасады.
Келер шақ іс-әрекеттің сөйлеп тұрған сәтте кейін болатын білдіреді. Ол мағынасына қарай болжалды,мақсатты және ауыспалы келер шақ болып бөлінеді.
Болжалды келер шақ қимылдың іс-әрекеттің болу мүмкіндігін айқын көрсетпей болжай ғана айтылады.
Мақсатты келер шақ іс-әрекеттің келешекте мақсат етіле орындалатын білдіреді.
Өткен шақ қимылдың іс-әрекеттің сөйлеп тұрған сәтте бұрын болып істеліп келеді.