Белгілі сыншы, мəдени сарапшы, еліміздің еңбек сіңірген қайраткері Əлия Бөпежанова қазіргі сатиралық театрлар туралы өз пікірін білдірді.
– Қазір əзіл-сықақ театрларының саны бар, сапасы сын көтермейді деп көп айтылып, жазылып жүр. Театр сыншысы ретінде сіздің ойыңыз қандай?
– Қазір əзіл-сықақ театрлары көп. Жалпы, қазір əзіл-сықақ театрлары жан-жақты. Негізінен бүгінгі күннің əлеуметтік мəселелерін көтереді. Бірақ бір айтатын мəселе: олар қоғамдық əлеуметтік мəселелерден гөрі отбасы-ошақ қасы, тілді дұрыс айтпау, құда- құдағилар сияқты жеңіл-желпі тақырыптарды шиырланқырап қалып жүр. Көпке топырақ шашуға да болмайды.
– Əзіл-сықақ театрларының одан бөлек тағы қандай кемшіліктері сізді ерекше алаңдатады?
– Меніңше, театрлардың басты проблемасы материалдарды өздері жазып ала салады. Тақырыпқа жеңіл-желпі қарайды. Сахнаға шығып, əйтеуір, жұртты күлдірсек болды дейтін сияқты. Тағы бір мəселе: қазіргі жастар сахнаға шығып алып, өздерін жарнамалауға бейім. Оны өздері де байқамайды. Бұл – сахналық мəдениетке томпақ нəрсе. Сондай-ақ телеарналарда демалыс күндері, түнгі уақытқа қарай, əзілге құралған дүниелер беріліп жатады. Қарасаң, талғам мен эстетика жетпейді. Тақырып аялары өте тар. Бұл да бүгінгі күннің басты проблемасы сияқты. Жақсы əзіл арзан күлкіден құралмау керек. Ол, керісінше, адамды ойлантуға, өмірге басқаша көзбен қарауға итермелеу керек.
– Кəсіби авторларға тапсырыс бермей, өздері жаза салу, ақша үнемдеу ме, əлде өз-өздеріне деген сенімділік пе?
– Біріншіден, мүмкін ақша үнемдейтін шығар?! Өнер деген – интеллектуалдық жеке меншік. Шын мəнінде, интеллектуалдық еңбекке лайықты еңбекақы төленуі керек. Бүгін, мысалы, Парламентте мəдениет туралы заң талқыланды. 25 жылдан бері жазушыларға қаламақы төленбейді екен. Бұл, былайша айтқанда, нонсенс. Əрине, театрлардың бəрі бірдей емес.
– Расымен де, театрлар неге арзан əзілге құмар болып кетті?
– Кез келген өнер адамы саясаткер болу керек. Ол қоғамда не болып жатыр, парламент не талқылады, қандай халықаралық мəселелер қаралды, қысқаша айтқанда, бəрін біліп, бақылап отыру керек. Яғни деңгейі өте жоғары, ой-өрісі кең болуы тиіс. Өнер тек құда мен құдағиға тиісіп немесе əйел болып киінген, шалбарын шорт кескен келіншектерді немесе орысша тіл сындыратын жастарды сынаумен ғана шектелмеу керек. Əрине, оның бəрі қажет. Бірақ интеллектуалдық ізденіс көбірек керек. Меніңше, əзіл- сықақ театрларында білім, ізденіс жағы жетіспейтін секілді...
1.Мəтіндегі экспрессивті-эмоционалды сөздерді теріп жазыңыз.

в xix в. началось широкомасштабное изучение исто­рии и культуры народов северного кавказа, в том числе адыгов и . именно тогда.начинается изучение устного народного творчества - богатейшего культурно­го наследия наших народов.

первые адыгские и просветители развер­нули беспрецедентную и нелегкую работу по сбору об­разцов устного народного творчества. неоценимую по­мощь им оказали представители передовой ин­теллигенции, которые бывали на кавказе. они не только оказывали теоретическую, гор­ской интеллигенции, но также содействовали обработке и опубликованию собранных материалов. фактически все собранные материалы печатались в центральных и крае­ведческих изданиях. в таких периодических печатных органах, как « вестник», «библиотека для чтения» и в специально учрежденных кавказских изданиях - «сборнике материалов для описания местно­стей и племен кавказа», «сборнике сведений о кавказ­ских горцах», «терском сборнике», «кавказском сбор­нике», газетах «кавказ», «терские ведомости», «ставро­польские губернские ведомости» и др.

печатались нартские сказания, легенды, сказки, пес­ни и другие жанры устного народного творчества горцев северного кавказа. им и мировая об­щественность ознакомилась с неповторимой культурой горцев. устное народное творчество адыгов и занимает исключительно важное место в их духовной культуре. оно являлось не одно столетие единственным и самым важным «инструментом» воспитания подра­стающего поколения в духе патриотизма и отваги. че­рез героический нартский эпос, сказки, сказания, леген­ды, пословицы и поговорки прослеживаются основные этапы народа. в фольклоре адыгов и отражены их видение окружающей природы, их взаимоотношений с другими . в устном народ­ном творчестве перед нами предстают не только леген­дарные герои, но и реальные личности, ко­торые играли важную роль в судьбе своего народа. эти герои не одно столетие служили примером в воспита­нии подрастающего поколения. в фольклоре отображе­ны не только основные вехи народа, но и народ­ная мудрость, и его талант

Қолөнер бұл қолданбалы өнер – дәстүрлі тұтыну және сәндік бұйымдарын жасайтын ұсақ өндіріс. Қолөнершілер негізінен табиғи шикізаттарды пайдаланып, қарапайым еңбек құралдарының көмегімен көркем композицияның шешімімен тұрмысқа қажетті мүліктер, музыкалық аспаптар, қару-жарақ, құрал-саймандар жасайды. Әрбір қолөнер туындысы өз заманының материалдық мәдениетінің үлгісі және халық талғамының, әлеуметтік қоғамдық жағдайының, діни сенімінің, салт-дәстүрінің нақтылы көрінісі.

Қазақстанда көшпелі шаруашылықтың қажетіне сай қолөнершілер мал шаруашылығына керекті желі, шылбыр, ноқта, бұршақ, жүген, құрық, бұғалық, тұсау,өре, шідер, кісен, қада, ер-тұрмандар жасаумен шұғылданды. Олар құмнан, тастан, саздан құмыра, көзе, ыдыс-аяқ; мүйізден, сүйектен, мал мен аң терісінен, ағаштан әшекейленген нақышты дүние-мүлік, домбыра, қобыз, сыбызғы, шаңқобыз сияқты музыка аспаптарын; темірден, мыстан қылыш, найза, қанжар, айбалта, күрзі секілді құрал, қару жасады. Қазақ халқының қолөнерінде киіз үй жабдықтарын, ағаш төсек жасау, түйін түю, ши орау, кесте тігу, өрмек тоқу, киіз басу, сондай-ақ моншақ, білезік, сақина, сырға, алқа, шолпы сияқты зергерлік бұйымдар жасау кең дамыды