«Қазақ тілі» пәнінен 3-тоқсан бойынша жиынтық бағалау тапсырмалары Сүйіспеншілік пен достық. Морфология
Оқылым
Тапсырма
1. Мәтінді оқып, олардың тақырыбы мен құрылымын салыстырыңыз.
А мәтіні
[8]
БАҚ-ДӘУЛЕТ – БІРЛІКТЕ
Қазақстандағы ұлттар достығын көзбен көріп, жүрекпен сезіп жүргендердің бірі
менмін. Көңілі даладай дарқан қазақ халқы қазір барлық ұлт өкілдерін өзінің туған-
туыстарындай көреді. Диаспоралар қазақтың бөлінбейтін қауым-тайпасына ежелден
айналып кеткендей. Жер шарындағы негрден басқа барлық ұлт Қазақстанда жасап, өмір
сүріп жатыр. Бір елде жүзден аса ұлт өкілдерінің тату-тәтті болып дауласпай, жауласпай
өмір сүріп жатқаны бұрын-соңды тарихта болмаған жағдай. Өйткені, халықтар достығы
біздің саясаттың басты ұстанымы. Көрші мемлекеттердегі ұлтаралық дау-жанжалды және
Ресей мен Украина арасындағы қантөгісті ақпарат құралдарынан естіп, көргенде
мамыражай бейне тыныштықтағы Қазақстан жұмақты елестетеді. Ұлтаралық, дінаралық
қақтығыс, соғыстан кейбір мемлекеттердің жойылып кеткенін тарих дәлелдеді.
Сондықтан, біз ұлттардың достығы мен бірлігіне қуанамыз.
Тәуелсіздік алған алғашқы жылдары кейбір мысықтілеу саясаткерлер «Қазақстан
көпұлттылығынан түбінде күйрейтін ел» деген сыңайлы пікірлер айтып, үрейлендірген
болатын. Ал, керісінше Қазақстанда ұлтаралық достық пен келісім орнап ең бейбіт ел
деген атаққа ие болды. Кеңестік дәуірден басталған, интернационалдық тәрбие мен идея
қазір жаңаша жаңғырып, «Қазақстан ұлттар лабораториясы» бұл күнде, тіпті, өзгеше бір
ұлттар достығының «брендіне» айналды десем қателеспеймін. Мен өзім тәрбие
мекемесінде еңбек еткендіктен ұлттар достығы тәрбиесіне қатты көңіл бөлемін.
Басшылық жасайтын колледжімде біраз ұлт өкілдері қызмет етеді. Диаспоралардың да
балалары бар.
Ә мәтіні
Кең байтақ еліміз – Қазақстанда 120-дан астам ұлт өкілдері тұрып жатыр. Әрине, бұл
деген қазақ халқының ұлылығынан, кеңдігінен, кеңпейілділігінен басқа ұлт өкілдерінің
тұрып жатқан жайы бар.
Қазақ осы – айтатұғын желге сыр,
О, ағайын, халық емес ол кесір.
Қазақ осы – аңғал-саңғал жабусыз,
Қазақ осы – ағыл-тегіл, көл-көсір.
Қазақ осы – дала дейтін, күн дейтін,
Қазақ осы – өнер алды тіл дейтін.
Қазақ осы – қарасың ба, ақсың ба,
Қоңырсың ба жатырқауды білмейтін, - деп Қадыр Мырзалиев ағамыз жырлағандай,
ұлы қазақ даласында басқа да ұлт өкілдері бір шаңырақтың астында татулықта,
сыйластықта өмір сүріп жатыр. Сонымен қатар, олардың әрқайсысының қайталанбас діни
және материалды мәдениеті, тарихы, салт–дәстүрі бар.
Қазақ Халықтарының Ассамблеясы Президенттің жарлығы бойынша 1995 жылы
1 наурызда құрылған. Ассамблея ұлтаралық достықты сақтау, мемлекеттік саясатпен
ұштастыру, бірыңғай шешім қабылдауды қарастырады.
1990 жылы басталған халықтардың ұлттық салт-дәстүрлерін қалыптастыру
жұмысына байланысты Қазақстанның түкпір-түкпірінде 352 бөлімшелер бар, 27
республикалық және аймақтық ұлттық мәдени бірлестіктері ашылды.
Алғаш рет республикалық көлемде кәріс, неміс, поляк, ұйғырлардың съездері болды.
Татарлар мен башқұрттардың құрылтайы, өзбек, ұйғыр, түрік, дүнген, күрт, немістердің
мәдени фестивальдары болып, онда олардың мәдени күндері белгіленген.
Міне, осы шаралардың арқасында көп ұлтты қазақ халқының экономикасы
жақсарып, халық саны өсіп, түнгі ұйқылары тыныш болуда.
А мәтіні Ә мәтіні
Мәтіндер не туралы?
Мәтіндердің құрылымдық бөліктерге ажыратып, тақырып ұсыныңыз.
Кіріспе бөлім
Негізгі бөлім
Қорытынды бөлім
Кіріспе бөлім
Негізгі бөлім
Қорытынды бөлім
2. Әр мәтін бойынша екі проблемалық сұрақ құрастырыңыз.
А мәтіні Сұрақтар:
1)
2)
Ә мәтіні Сұрақтар:
1)
2)
Жазылым
Төменде берілген тақырыптардың бірін таңдап, жанрлы және стильдік ерекшеліктерін сай
әңгіме құрастырып жазыңыз. Әңгімеде кейіпкерлер арасындағы диалогтің болуын
ескеріңіз, онда одағай сөздерді қолданыңыз. 70-80 сөз
[7]
1) Бүгінгі таңда телефонға тәуелділік үлкен дертке айналды. Еңбектеген сәбиден
еңгейген қартқа дейін телефонға шұқшиып отырғанын көріп жүрміз. Осындай
күнделікті өмірдегі жағдайларды негізге алып, «Біз әлеуметтік желіге неге
тәуелдіміз?» тақырыбында әңгіме құрастырыңыз.
2) Дүкен сөрелеріндегі гендік өзгеріске ұшыраған тағамдарды тұтынушылар –
өзіміз, біздің жақындарымыз. Табиғи өнімдердің пайдасын насихаттайтын, гендік
өзгеріске ұшырғана тағамдардың зиянына оқырманның көзін жеткізетіндей, ой
салатын әңгіме құрастырыңыз.
3) Қазақстан – көпұлтты мемлекет. Әр ұлт өкілдерінің арасындағы достық туралы
ойдан немесе шынайы өмірден алынған оқиғаға негізделген әңгіме құрастырыңыз.
Бердібек Соқпакбаевтың «Менің атым Қожа»атты шығармасының кейіпкерлері
• Қожа — Шығарманың басты кейіпкері. Шын аты Қожаберген. Бір сыныпта екі Қожа болғандықтан, шатастырмас үшін оны "Қара Қожа" деп атайды. Кейде келемеждеп, «Қара Қожа» деудің орнына «Қара Көже» дейді. Шашы қайратты. Бойы - орта бойлы, әжесі "әкең тәрізді сұңғақ боласың" дейді. Мектепте дәрігер өлшегенде жүз отыз тоғыз сантиметр шыққан. Жасы он екіде. Бесінші сыныпты бітірген. Арманы: оқу бітіріп, университетке түсу. Жазушы болу.
• Жанар — Қожамен бірге оқиды. Қожаның ойынша "кластағы ең бір ақылды қыз. Сұлу." Дауысы әдемі, ән салады. Басына үкілі тақия киіп, мың бұралып «Қамажайға» билейді. Өнерлі қыз. Сыныптағы бірінші үздік оқушы.
• Сұлтан — ол Қожаның жан досы. Бойы ұзынша арық келген жігіт. Қожадан екі-үш жас үлкен. Әкесі Сүгір жылқы бағады. Бірақ ол біраз жыл бұрын оқуды тастап кеткен және жаман қылықтарға әуес.
• Қаратай — көрші колхоздағы комбайншы. Қаратайдың әйелі дүние салған. Ол Қожаның анасына үйленбекші. Қожа оны жек көреді.
• Жантас — Ол Қожамен бір сыныпта оқиды. Жантас пен Қожа бір бірін ұнатпайды. Себебі Жантас Қожаны үнемі «Қара көже» деп мазақтайды және екеуі де Жанарды ұнатқандықтан үнемі сөзге келіп қалады. Сол себепті өз сыбағасын алады.
• Майқанова — Қазақ тілі пәнінің мұғалімі (Майқанова Сәбира). Қожа оқитын сыныптың жетекшісі. Ол адамгершілігі мол әрі ақылды ұстаз.
• Әжесі — Қожаны қанаттыға қақтырмай, тұмсықтыға шоқтырмай қызғыштай қорғап өсіреді. Өзінің ерке немересін еш жамандыққа қимайтын жанашыр жан.
• Анасы — Қожаның анасының аты — Миллат. Ол ақылды, тәрбиелі адам. Ауылдың үлкен-кішісінің бәрі бірдей алдынан қия басып өтпей, хан көтеріп, құрметтеп тұрады. Екі бірдей сайлауда қатарынан аудандық советке депутат етіп сайланған.
• Сәйбек қарт — Мектеп күзетшісі. Ол Қожаның әкесі Қадырдың досы, әкесі туралы көп білетін әрі Қожаға ақыл айтқан кісі.
• Оспанов — зоология пәнінің мұғалімі. Қожаның жақсы көретін мұғалімдерінің бірі. Ол Қожаның әкесінің көзі тірі кезіндегі жан досы болған.
• Жақанов — Қожаның сыныптасы.
• А.Михайловна — Толық аты: Анфиса Михайловна. Орыс тілі пәнінің мұғалімі. Қожаның айтуынша, "мұғалімдердің ішіндегі алтын адам".
• Сүттібайдың Қожасы — Қожаның сыныптасы. Сүттібайдың үлкен баласы. Бір сыныпта екі Қожа болғандықтан, шатастырмас үшін оны өңіне қарап "Сары Қожа" деп атайды.