(Аканнын Кулагерди емирене жоктауын ари карай оз шыгармашылыгынызбен жалгастру керек ) Не болды ай,бай -бай,саган кулагерии Суалдын сорлы иненини булагы един Тиреги конилимнин байтереги Бул жерге калайынша кулап един
Баяғы заманда бір бай болған екен, ол перзентке зар болып, ақыры ұлды болыпты.
Сол бай бір күні жылқыларымен суға келсе, көлдің бетінде қып – қызыл өкпе жүзіп жүр екен. Жылқылар одан сескеніп, суға жақындамайды. Бай құрықпен өкпені түртіп қал,анда өкпе суға батып кетіп, сәлден соң жалмауыз кемпір болып шығады да, байды жағасынан алады. Бай қатты қорқып кетіп, жалмауыз кемпірге ат басындай алтын беріп, құтылмақ болады. Жалмауыз кемпір келіспейді. Сонда бай жылқыларының барлығын бермек болады, жалмауыз кемпір оған да келіспейді. Ақыры бай «енді не берейін?» деп сұрағанда, жалмауыз кемпір: «Жалғыз ұлыңды бер» деген екен. Бай келісіп, ертеңіне көшетінін айтып, ұлының алтын сақасын жұртқа тастап кететін болады.
Жаңа ауылға көшіп келген байдың баласы асық ойнамақ болғанда алтын сақасының жоқтығын байқап, әкесінен сұрайды. Әкесі алтын сақаның жұртта қалғанын айтады. Сонымен бала жолға шықпақ болып, қандай тайға мінетінін әкесінен сұраса, әкесі «жылқышыдан сұра» деген екен. Ал жылқышы болса: «Қай тай бетіңе қараса, соған мін» депті. Жылқыға келгекнінде шетте тұрған қотыр тай балаға қарапты. Бала сол қотыр тайды ұстайды да жүгендейді. Жүгендегенде тайдың қотыры жазылады. Үстіне тоқым салғанда, құнан болады. Үстіне ер салғанда, дөнен болады. Айылын тартқанда, бесті ат болады. Бала үстіне қарғып мінгенде, тұлпар болып, көзді ашып-жұмғанша жұртқа жетіп келеді. Бала ошақтың жанында жатқан алтын сақасын көріп, жалмауыз кемпірге алып беруін өтінсе, кемпір балаға: «Отырсам -тұра алмаймын, тұрсам - отыра алмаймын», – дейді. Сол кезде баланың астындағы тұлпары жерге сақаның жанына жата қалып, бала сақаны іліп алады. Тай тұра қашады, жалмауыз кемпір соңдарынан қуады. Қуып жете алмаған соң, жалмауыз кемпір бір тісін суырып алып, тайға лақтырғанда тайдың бір аяғы жұлынып түседі. Сәлден соң тағы да бір тісін суырып алып, тағы лақтырғанында тайдың тағы бір аяғын жұлып түседі. Тай екі аяғымен шауып келе жатып, бір бәйтерекке кез болады. Тай әлсіреп, бала болса, бәйтеректің басына шығып кетеді. Жалмауыз кемпір тағы бір тісін жұлып алып, күні бойы бәйтеректің басын қазады. Бір кезде қызыл түлкі жалмауыз кемпірге келіп: «Шаршаған екенсің, мен қаза тұрайын, ал сен жатып демал» депті. Жаулмауыз кемпір келісіп, ұйқыға кеткенінде түлкі тісті суға лақтырып жіберіп, өзі қашып кетеді. Жалмауыз кемпір оянса, не түлкі жоқ, не тісі жоқ. Тағы бір тісін жұлып алып, тағы да да бәйтеректі қаза бастайды. Шамалы уақыт өткен соң тағы да бір түлкі келіп: «Шаршаған шығарсың, керпеніңді маған беріп, өзің демал» депті. Жалмауыз кемпір болса, тағы алданғысы келмей келіспейді. Сонда түлкі бұл балада өші бар екенін айтады. Сонымен жалмауыз кемпір ұйықтап жатқанында бұл түлкі де қаша жөнеледі. Жалмауыз кемпір оянып, түлкінің жоқ екенін көріп, тағы да алданғанын біліп, тағы бір тісін жұлып алып, бәйтеректі қазып, ақыры құлатуға жақын қалады. Сонда бәйтеректің басындағы бала төбесінен ұшқан қарғалар мен үйректерге ауылдағы бес төбетіне хабар беруге өтінеді. Дегенмен құстар үндемей ұша жөнеледі. Сәлден соң бәйретекке келіп қарлығаш қонады, бала оған да өтінішін айтып, жалынады. Қарлығаш баланың төбеттеріне хабар беріп, осылайша төбеттері жалмауыз кемпірді талайды.
Осылайша бала аман қалып, төбеттеріне кезек-кезек мініп ауылына келеді. Әкесі мен шешесі баласының аман қалғанына той жасайды. Біраз уақыт өткен соң жалмауыз кемпірдің қызы құлаған бәйтерекке келіп, шешесін иттер талап кеткенін көреді. Іздер байдың қотанына алып келеді. Қызды бес төбет көріп, қызға бас салды. Бірақ иттердің әлі жетпей, сол кезде бала садағымен атып, өлтіріп, осылайша жалмауыздан мәңгі құтылған екен.
Жазу — адамның ой-пікірін, басқа адамға хабарлап айтқысы келген сөзін, мағлұматын таңбалар арқылы жеткізуді қамтамасыз ететін белгілер жүйесі. Оның алғашқы нұсқалары өте ерте заманда жасалды. Жазу қатынас құралы ретінде пайдаланылған суреттер мен шартты белгілерден кейін пайда болған. Өз ойын басқаға жеткізу үшін адамдар әуелде заттың өзін пайдаланды. Мысалы, кеткен бағытын көрсету үшін жолға бұтақ тастаған. Кейін осы мақсатпен ағашқа садақтың оғын қадап кеткен. Ойды зат арқылы білдіру үрдісі ежелгі замандарда тайпалар арасындағы елшілік қарым-қатынастарда да пайдаланылған.Өркениет (лат. сіvіlіs – азаматтық) – қоғамның материалдық және рухани жетістіктерінің жиынтығы. Ежелгі римдіктер бұл ұғымды “варварлықтар” деп өздері атаған басқа халықтар мен мемлекеттерден айырмашылықтарын көрсету мақсатында қолданған. Олардың түсініктері бойынша “Өркениет” азаматтық қоғам, қалалық мәдениет, заңға негізделген басқару тәртібі қалыптасқан рим империясының даму дәрежесін білдірген. Өркениет мәдениет ұғымымен тығыз байланысты.[1]
«Алтын сақа» ертегісінің мазмұны.
Баяғы заманда бір бай болған екен, ол перзентке зар болып, ақыры ұлды болыпты.
Сол бай бір күні жылқыларымен суға келсе, көлдің бетінде қып – қызыл өкпе жүзіп жүр екен. Жылқылар одан сескеніп, суға жақындамайды. Бай құрықпен өкпені түртіп қал,анда өкпе суға батып кетіп, сәлден соң жалмауыз кемпір болып шығады да, байды жағасынан алады. Бай қатты қорқып кетіп, жалмауыз кемпірге ат басындай алтын беріп, құтылмақ болады. Жалмауыз кемпір келіспейді. Сонда бай жылқыларының барлығын бермек болады, жалмауыз кемпір оған да келіспейді. Ақыры бай «енді не берейін?» деп сұрағанда, жалмауыз кемпір: «Жалғыз ұлыңды бер» деген екен. Бай келісіп, ертеңіне көшетінін айтып, ұлының алтын сақасын жұртқа тастап кететін болады.
Жаңа ауылға көшіп келген байдың баласы асық ойнамақ болғанда алтын сақасының жоқтығын байқап, әкесінен сұрайды. Әкесі алтын сақаның жұртта қалғанын айтады. Сонымен бала жолға шықпақ болып, қандай тайға мінетінін әкесінен сұраса, әкесі «жылқышыдан сұра» деген екен. Ал жылқышы болса: «Қай тай бетіңе қараса, соған мін» депті. Жылқыға келгекнінде шетте тұрған қотыр тай балаға қарапты. Бала сол қотыр тайды ұстайды да жүгендейді. Жүгендегенде тайдың қотыры жазылады. Үстіне тоқым салғанда, құнан болады. Үстіне ер салғанда, дөнен болады. Айылын тартқанда, бесті ат болады. Бала үстіне қарғып мінгенде, тұлпар болып, көзді ашып-жұмғанша жұртқа жетіп келеді. Бала ошақтың жанында жатқан алтын сақасын көріп, жалмауыз кемпірге алып беруін өтінсе, кемпір балаға: «Отырсам -тұра алмаймын, тұрсам - отыра алмаймын», – дейді. Сол кезде баланың астындағы тұлпары жерге сақаның жанына жата қалып, бала сақаны іліп алады. Тай тұра қашады, жалмауыз кемпір соңдарынан қуады. Қуып жете алмаған соң, жалмауыз кемпір бір тісін суырып алып, тайға лақтырғанда тайдың бір аяғы жұлынып түседі. Сәлден соң тағы да бір тісін суырып алып, тағы лақтырғанында тайдың тағы бір аяғын жұлып түседі. Тай екі аяғымен шауып келе жатып, бір бәйтерекке кез болады. Тай әлсіреп, бала болса, бәйтеректің басына шығып кетеді. Жалмауыз кемпір тағы бір тісін жұлып алып, күні бойы бәйтеректің басын қазады. Бір кезде қызыл түлкі жалмауыз кемпірге келіп: «Шаршаған екенсің, мен қаза тұрайын, ал сен жатып демал» депті. Жаулмауыз кемпір келісіп, ұйқыға кеткенінде түлкі тісті суға лақтырып жіберіп, өзі қашып кетеді. Жалмауыз кемпір оянса, не түлкі жоқ, не тісі жоқ. Тағы бір тісін жұлып алып, тағы да да бәйтеректі қаза бастайды. Шамалы уақыт өткен соң тағы да бір түлкі келіп: «Шаршаған шығарсың, керпеніңді маған беріп, өзің демал» депті. Жалмауыз кемпір болса, тағы алданғысы келмей келіспейді. Сонда түлкі бұл балада өші бар екенін айтады. Сонымен жалмауыз кемпір ұйықтап жатқанында бұл түлкі де қаша жөнеледі. Жалмауыз кемпір оянып, түлкінің жоқ екенін көріп, тағы да алданғанын біліп, тағы бір тісін жұлып алып, бәйтеректі қазып, ақыры құлатуға жақын қалады. Сонда бәйтеректің басындағы бала төбесінен ұшқан қарғалар мен үйректерге ауылдағы бес төбетіне хабар беруге өтінеді. Дегенмен құстар үндемей ұша жөнеледі. Сәлден соң бәйретекке келіп қарлығаш қонады, бала оған да өтінішін айтып, жалынады. Қарлығаш баланың төбеттеріне хабар беріп, осылайша төбеттері жалмауыз кемпірді талайды.
Осылайша бала аман қалып, төбеттеріне кезек-кезек мініп ауылына келеді. Әкесі мен шешесі баласының аман қалғанына той жасайды. Біраз уақыт өткен соң жалмауыз кемпірдің қызы құлаған бәйтерекке келіп, шешесін иттер талап кеткенін көреді. Іздер байдың қотанына алып келеді. Қызды бес төбет көріп, қызға бас салды. Бірақ иттердің әлі жетпей, сол кезде бала садағымен атып, өлтіріп, осылайша жалмауыздан мәңгі құтылған екен.
Жазу — адамның ой-пікірін, басқа адамға хабарлап айтқысы келген сөзін, мағлұматын таңбалар арқылы жеткізуді қамтамасыз ететін белгілер жүйесі. Оның алғашқы нұсқалары өте ерте заманда жасалды. Жазу қатынас құралы ретінде пайдаланылған суреттер мен шартты белгілерден кейін пайда болған. Өз ойын басқаға жеткізу үшін адамдар әуелде заттың өзін пайдаланды. Мысалы, кеткен бағытын көрсету үшін жолға бұтақ тастаған. Кейін осы мақсатпен ағашқа садақтың оғын қадап кеткен. Ойды зат арқылы білдіру үрдісі ежелгі замандарда тайпалар арасындағы елшілік қарым-қатынастарда да пайдаланылған.Өркениет (лат. сіvіlіs – азаматтық) – қоғамның материалдық және рухани жетістіктерінің жиынтығы. Ежелгі римдіктер бұл ұғымды “варварлықтар” деп өздері атаған басқа халықтар мен мемлекеттерден айырмашылықтарын көрсету мақсатында қолданған. Олардың түсініктері бойынша “Өркениет” азаматтық қоғам, қалалық мәдениет, заңға негізделген басқару тәртібі қалыптасқан рим империясының даму дәрежесін білдірген. Өркениет мәдениет ұғымымен тығыз байланысты.[1]