9-тапсырма. етістінтерге -ды/ді, -ты/ ті жұрнақтарын жалғап, өткен шақ формасына айналдыр. мен зергерлік өнерді құрметтеймін. себебі менің атам зергер бол… ол қазақ зергерлік өнерін дамыт… ол кісі маған "зергерлік өнер ұлы дала ұрпақтарының сән-салтанатын, байлығын, биін талғамын көрсетеді" деп айт… адам көбінесе әйелдер тағатын сәндік әшекейлі бұйымдарды жасо.
(◍•ᴗ•◍)❤

Жылқы малының атаулары

Жылқы тұқымына қарай:

• арғымақ

• қазанат

• абы

• тобышақ

• текежәуміт

• қазақы ат

• қарабайыр

• пырақ

• дүлдүл т.б. болып бөлінеді.

Шабыс ат:

• жүйрік

• тұлпар

• сәйгүлік

• саңылақ

• бәйге ат деп бөлінеді.

Салтанатқа мінетін ат:

•       жорға

• төкпе жорға

• айдама жорға

• шайқалған жорға деп бөлінеді.

Мініс аттары:

• Аяқ ылау

• жетек ат

• қосақ ат

• түп ат

• көсем ат деп жіктеледі.

Өсуіне қарай:

• Құлын - бір жасқа дейінгі жабағысы көтерілмегені.

• Жабағы - бір жасқа толмаған, құлын жүні түспегені.

• Тай - жылқының екі жастағысы.

• Құнан - жылқының үш жастағысы.

• Дөнен - жылқының төрт жастағысы.

• Бесті - жылқының бес жастағысы.

Саяқтар (бойдақ жылқылар):

• Ат - піштірілген еркек жылқы.

• Сақа ат - он бір -он екіге келген ат.

• Арда емген - құнанына дейін енесін емген, ақ жілік болғаны.

• Төл тай - өз енесі мен ежені бірдей еметін бір жасар жылқы.

• Қысыр емген - құлынын тастаған биенің екі жасқа дейін емген бұрынғы төлі.

• Шобыр - мініске, күш-көлікке өте мықты шабан ат.

• Сетер ат - құлынынан қартайып өлгенше жүген-құрық, ер тоқым көрмеген ат.

• Пішпе - піштірілген жылқы.

Биенің атаулары:

• Бие - құлындайтын жылқының бес жасқа келгені.

• Байтал - жылқының екі жастан бес жасқа дейінгі ұрғашысы.

Сүтіне қарай биелер:

• Мама бие - өте сүтті бие.

• Мәнерсіз бие - сүті аз бие.

• Ақтандыр бие - сүті жоқ, сүт шықпайтын бие.

• Исіншек бие - сауар алдында құлынына жанасып, исінген сүтін ағызып жіберетін бие.

Қысырақ атаулары:

• Тұман қулық - үш немесе төрт жасқа дейін айғырдан шықса да құлындамай жүрген бие.

• Көбен бие - қонданып тойына бастаған бие.

• Ақжілік бие - құлындығында енесі сауылмай еркін емген бие.

• Қаракемік бие - енесі сауылып, жүдеу, бос болып өскен бие.

• Нәқұс (құтамсыз) бие - шаққан тегі нашар бие.

•       Құмай тұяқ бие - түяғы көп тасырламайтын бие,

Айғырлардың атаулары:

• Жасамалы - үш-төрт жастан асқаны.

• Сәурік - үш-төрт жастағы үйірге салынбағаны.

• Құр айғыр - өмуру құрық-жүген тимеген айғыр.

• Сыңар ен - түмысында бір ен болып туған.

• Шартық - екі енінің бірі піштірілгенімен қалған айғыр.

• Азбан - алты жасында піштірілгенімен айғырлық әдетін қоймай, биенің мазасын алатын айғыр.

Плита — платформа аумағындағы жер қыртысының ірі, бұрыс тектоникалық құрылымы. “Плита” терминін 1885 ж. австрия геологы Э.Зюсс (1831 — 1914) ұсынған. Плита іргетастан, аралық қабат және тыстан, екі ярустан: өте қатпарланған, аздап метаморфталған, әр түрлі интрузивтер кептелген құрылым түзетін төменгі қабат (щит), жазық жатқан, саяз теңіздік немесе құрлықтық шөгінділерден түзілген жоғары қабаттан тұрады (чехол). Жер қабығы литосфералық және мұхиттық Плиталар болып бөлінеді. Литосфера Плиталары құрлықпен жапсарлас құрлықтық қайраңдарды біріктіреді; екеуі бүтін Плиталар құрап, бірге жылжиды. Жердің қатты, бірақ осал орналасқан литосфера қабығы бірнеше Плитаға жіктеліп, ары-бері жылжып отырады. Жер сілкіну ошақтары осы қимыл шиеленіскен жапсарда орын алады. Плиталар қимылды, тұрақты болып бөлінеді. Қимылды Плиталарда тектоника құбылыстары айқын бүркеніш жабуының қалыңд. 8 — 10 км болады. Тұрақты Плиталарда тектоникалық қозғалыстар баяу байқалады. Тұран Плитасының едәуір бөлігі, Батыс Сібір Плитасының оңтүстік бөлігінің көпшілігі Қазақстан жерінде жатыр.