6-тапсырма. Сұрақтарға жауап бер. 1. Жазушының «Мамыр өте Мәртөбеге келсең» деген мәтелді
қайталап қолдануы нені аңғартады?
2. Әрбір абзацта қандай ойлар айтылған?
3. Жазушының көшпелілердің ұрпағы қазақ халқына деген сү-
йіспеншілігін қандай фразеологизмдер дәлелдейді?
КӨМЕКТЕСІҢДЕРШІІІ​

біздің өміріміздегі роботтар.

роботты құру үшін сізге , , бағдарламалау, электроника салаларындағы білім қажет. жеке өзім «робот» сөзі «жұмыс» сөзіне жақын деп ойлаймын, яғни. әрекеттерді орындау. роботтар тірі ағзалардың бейнесінде және ұқсастығында модельденеді: құстар, медуза, шыбындар, қтар, жәндіктер, қтар.

үйдегі өте қызықты роботтар - көмекшілер. біз оларға үйреніп қалдық және оларды байқамаймыз. олардың әрекеттері белгілі бір бағдарламаларға негізделген, мысалы, микротолқынды пеш, тамақ өңдеуші, ыдыс жуғыш машина, кір жуғыш машина, теледидар, шаңсорғыш. түймені басу, әрекеттер жиынтығы бұл машиналарды күн сайын қажет етеді.

роботтарда не қызық? олардың экстремалды жағдайда жұмыс істеуі өте маңызды. мысалы, судың астында олар күн жүйесінің планеталарын ғарышта зерттейді, өндірісте әртүрлі бөліктердің күрделі жинақтарын жасайды, электронды микро тізбектерді құрастырады. ғылымда көптеген зерттеу роботтары бар. қызықты роботтар - ай ровері, роуер, хаббл телескопы, спутник, ғарыш станциялары. бұл роботты құрылғылар қашықтан басқару және радио сигналдарын қолданады. фукусимадағы жарылыстан кейін арнайы робот ядролық қалдықтарды тазартты. роботтардың негізгі мақсаты ауыр қол еңбегін ауыстыру деп тұжырым жасауға болады. бірақ ең қызығы, осы механизмдердің барлығын ойлап тапты.

ежелгі дәуірден бастап архимед, леонардо да винчи, жак-дро, византиядағы филон, александрия герон сынды ғалым-, инженерлер, механикалық дизайнерлер болды және олардың арқасында заманауи тетіктер жасалды.

күрделі, қымбат робот сынуы мүмкін, ал қарапайым механизмдер керемет. сіз олардың сұлулығын және іс-әрекеттің логикасын түсінуіңіз керек, мысалы, рычагтар, көлбеу жазықтық, олардың көмегімен әйгілі египет пирамидалары салынды. үйде қарапайым механизмдер бар: қайшылар, таразы, әткеншегі, ілгектер, саңылаулар мен жапқыштар, барлығы да таяқшаны - қазғышты қолдануды үйренген кезде ежелгі дүниетанымнан шықты. серіппелер, роликтер, осьтер, блоктар күрделі механизмдердің қозғалысын қамтамасыз етеді. архимедтің кран тәрізді құралы құрметке лайық. бұл механизм - робот жау кемелерін судан шығарды.

ойыншықтарындағы өте қызықты роботтар. ң өздері де осындай ойыншықтармен ойнағысы келеді. мұнда роботтар - динозаврлар, қашықтан басқарылатын автомобильдер, құстар мен жануарлар, трансформаторлар бар. олар нақты дыбыстар шығаратындай қозғала алады. лего дизайнерлері ға модельдерді қалай құрастыруды, шығармашылық пен қиялды үйретеді. кешен қарапайымнан тұратынын, роботтарды жасау мен басқаруда алгоритмділік бар екенін түсінуге үйренеді.

роботтар қызметінің әр түрлі саласында көптеген функцияларды орындайды деп қорытынды жасауға болады. қазіргі уақытта көптеген робот техникасына қызығушылық танытады. оларды оқиды, жасайды, өз қызметінде қолданады. әрине, бұл машиналар белсенді, көп функциялы. мұндай енгізу жаңа мамандықтар, жаңа мамандықтар, ғылыми-технологиялық революцияның жаңа серпін береді.

Асық ойнау

Асық ойыны қазақ халқының көнеден келе жатқан ұлттық ойыны. Асық ойнау баланың жүйке жүйесін жастайынан шыңдап, оны икемділікке, ептілікке, ширақтылыққа, алғырлыққа, шапшаңдылыққа, дәлдік пен ұстамдылыққа тәрбиелейді. Ертеде ата - бабаларымыз тіпті сәби дүниеге келмей тұрып оған арнап асық жинаған. Асық ойыны - тек қазақ халқына ғана емес, сондай - ақ Орта Азия халықтары, оның ішінде өзбек, қырғыз, тәжік ұлттарына тән ойын.

Қазақ халқында тіпті асықпен байланыстырылып құрылған мақал - мәтелдер де жеткілікті. Мысалы, «Асығың алшысынан түссін» деп үлкен кісілер бата берсе, ол «ісің оң болып, сәтті болсын» деген мағына білдіреді. Ал «Қой асығы демеңіз, қолға жақса сақа тұт, жасы кіші демеңіз, ақылы асса аға тұт» дегенді түсінген адамға астарында үлкен мән жатыр.

Сонымен, асық деген не және бұл ойын қалай ойнайды деген сұраққа жауап беріп көрейік.

Асық — төрт түлік малдың тілерсегінде болатын, қызметі аса күрделі, буынға біткен шымыр сүйек. Қой, ешкі, сиыр, түйе асығы үлкен-кішілігіне қарамастан бір пішіндес, мүсіндес келеді. Ал жылқы асығы басқа пішінде болады.

Алшы – асықтың иірілгенде тегіс табаны жерге тиіп, тұрық түсуі. Ойын кезінде оған бірінші дәрежелі мән беріледі. Алшы – асықтың иірілгенде табаны жерге тиіп, тұрық түсуі. Ойын кезінде оған аса мән беріледі. Ол - бірінші дәрежелі асық.

Тәйке – асықтың иірілгенде табаны үстіне қарап, тұрық түсуі. Ол – екінші дәрежелі асық.

Бүге – асықтың иірілгенде дөңес жоны үстіне қарап, етпетінен жатық түсуі. Ол үшінші дәрежелі мәнге ие.

Шіге – асықтың иірілгенде шұңқыр құрсақ жағы үстіне қарап, шалқасынан жатық түсуі. Ол төртінші дәрежелі мәнге ие.

Тұрық – асықтың алшы не тәйке түсуі.

Омпы – асықтың тұмсығымен жер тіреп, тік шаншылып түсуі.

Сомпы – асық тұмсығымен көкке қарап, тік шаншылып шоңқая түсуі. Табан – асықтың тәйке жағы.

Оңқай –асықтың бүгесі алақанға қарап, тәйкесі оң қол бас бармағына басылып ыңғайлы ұсталуы.Оңқай асық малдың сол жақ аяғының тілерсегінде болады.

Солақай — асықтың шігесі сыртқа қарап, алшысы оң қол бас бармағына басылып ыңғайлы ұсталуы. Солақай асық малдың оң жақ аяғының тілерсегінде болады.

Сақа — қолдағы бар асықтың үлкенінен, ірісінен, салмақтысынан, оңқайынан белгіленеді. Сақа деп арқардың асығын атайды.

Құлжа — арқардың аталығының асығы.

Жабайт — еліктің асығы.

Шүкімайт — қозы мен лақтың асығы.

Асық ойындарының бірер түріне тоқтала кетейік.

Асықты тігіп ойнау. Бір топ бала, жастар жиылып келіп, тегіс жерді таңдап алады да оны тазартып, ортадан төрт бұрышты сызық сызады. Сол төрт бұрышты ортасынан тең етіп екіге бөледі. Әр жағының қашықтығы Балалардың жас мөлшеріне қарай белгіленеді. Содан 1-1,20 см немесе 1,5 мерге дейін болады.Мұны «Көн» деп атайды. Ойнаушылардың өзара келісімі бойынша көннен 4-5 метр не одан да көп мөлшерде асық ататын орын белгіленеді. Оны сызықпен белгілейді. Ойыншылар осы жерден тұрып көндегі асықты ататын болады. Ойынды кім бірінші болып бастайтынын сақа иіру арқылы анықтайды. Сақасы алшы түскен ойыншы бірінші болып ату кезегін алады.Ойыншы асыққа дәл тигізіп, оны көнбе сызығынан шығарса, оны алады да, сақасы түскен жерденқайта атады. Сөйтіп, көннен шығарғандарын ала береді.Егер оның сақасы көндегі асыққа тимей кетсе, асықты келесі ойыншы атады.Ал тігілген асықтарды бұзып, бірақ көннен шығара алмаса, қалған ойыншылар асықтарды сол жатқан қалыбында атып, көннен шығарып алуы тиіс. Ойын көндегі асықтар бойынша біткенше ойнала береді. Көндегі асық біткен соң, ойынға қатынасушылар бір-бірден көнге қайта асық тігіп, ойын қайта басталып, жалғаса береді.

Ханталапай. Асықпен ойналатын ойынның тағы бір түрі –«Ханталапай». Балалар бұл ойынды үлкендердің басшылығымен ойнайды. Ойынға қатынасушы балалардың санына шек қойылмайды. Олар ойын жүргізушінің айналасына жарты шеңбер құрып отырысады.Ойын жүргізуші қолындағы асықты «Ханталапай» деп ортаға қарй шашып жібереді.Отырғандар тез-тез жиып алулары керек. Кім аз жиып алса, сол жеңілген болып есептеледі. Ойынның мақсаты – балалардың жылдамдығын жеделдету, жүйке жүйелерін шыңдау, тілін дамытып, ойда сақтау қабілеттерін жетілдіру.

Осындай тәрбиелік мәні зор ұлттық құндылығымыз саналатын дәстүрлі ойындарымызды ұмытпай, ары қарай жетілдіре берейік!