5. Жазушының хрестоматияда берілген басқа да әңгімелерінен үзінді- лерді оқып, кейіпкерлері туралы пікірлеріңді білдіріңдер. «Кейіп-
керлер алемі» ойынын ұйымдастырыңдар. Ол үшін топқа бөлініңдер.
Әр топ бір-бірлеріне әңгіме мазмұны бойынша сұрақтар қояды. Сұ-
рақтардың мазмұны шығарма кейіпкерлерімен, орын алған оқиға-
лармен байланысты болуы керек. Ұтымды сұрақ пен мәнді жауап
бағаланады. Іске сәт!
6. Релдік ойын. Мәтіндегі кейіпкерлер рөлін бөліп алыңдар. Хресто-
матияда берілген үзіндіні де пайдаланыңдар. Әрқайсысын алған
образдарынды сомдап шығындар. Содан соң рөлдеріңмен алмасың-
дар. Өздерін туралы не білдіңдер? Қандай сезімде болдыңдар?
г. Үзінді мазмұны бойынша «Мәтін құра» ойынын ойнаймыз. Ол үшін
мәтінді оқып шыққаннан кейін қолдарыңа қалам мен қағаз алып,
сұрақтар құрастырыңдар. Сұрақтарыңды өз іштеріңнен сайланған
жүргізушіге өткізіңдер. Барлықтарың сұрақ құрастырып болған
соң, жүргізушіден кез келген парақты алып, жауабын ойластырың-
дар. Жауаптарынды бір-біріңмен талдағаннан кейін, мәтін тәртібі
бойынша орналастырыңдар. Содан кейін өздеріңнің жауаптарың
бойынша құрастырылған мәтінді мазмұндап беріңдер. Ойын со-
нында сендердің мәтіндерің берілген үзіндімен салыстырылады.
Ойын қорытындысы бойынша ең белсенді оқушы анықталады.
Іске сәт!
Үзіндіні оқи отырып, әрқайсысың үш жақты күнделік толтырыңдар,
оны жұпта, топта талдап, ой қорытынды жасаңдар.
Жеке түсінік беру: осы дәйексөзді
«Мұғалімге
Мәтіннен ерекше әсер
жазуға не мәжбүр етті? Қандай
еткен немесе ой сал-
ой тудырды? Осыған байла-
сұрақтар
ған дәйексөз келтіру
ты қандай сұрақ туды?
Қосымшаның түрлері.
Қазақ тілінде қосымша жалғау, жұрнақ болып екіге бөлінеді. Сөз мағынасын өзгертетін қосымшаны жұрнақ дейміз: жұмыс – жұмысшы, ойын – ойыншық, оқу - шы, бала - лы, орын - дық, сыр - мақ т.б.
Ал сөз бен сөзді байланыстыратын қосымшаны жалғау дейміз: жұмыс – жұмыста, ойын – ойынға, дәптер – дәптерді, көше – көшеде.
Қазақ тілінде жалғаудың 4 түрі бар:
1. Септік жалғау;
2. Көптік жалғау;
3. Тәуелдiк жалғау;
4. Жіктік жалғау.
Қазақ тіліндегі жұрнақ мағынасы мен қызметіне қарай екіге бөлінеді:
1. сөз тудыратын жұрнақтар өзі жалғанған сөзінен жаңа сөз тудырады. Мысалы, “жылқы - шы”, “біл - ім”, “жасы - қ”, “таға - ла”;
2. сөз түрлендіретін жұрнақтар өзі жалғанған сөзіне үстеме мағына қосып, сөздің тұлғасын өзгертеді. Мысалы, “көк-шіл”, “көк(г) - ірек”, “сары - лау”, “сары - рақ”, “жаз - ып”, “жаз - ғалы”. Жұрнақтар сөзге белгілі бір жүйеде рет - ретімен жалғанады.
Түбірге тете сөз тудыратын жұрнақтар, одан кейін сөз түрлендіретін жұрнақтар, бұлардан соң жалғаулар орналасады. Жұрнақтар түбірге де, туынды сөзге де жалғанады (“бас - шы”, “басшы - лық”, “ұйы - м”, “ұйым – дас – тыр – у – шы”).
Достық (жұрнақ) Адамдардың достығы әдетте жыл өткен сайын беки түседі.
Досым (жалғау) Менің досымның есімі - Арнұр.