5- тапсырма. Берілген екі тақырыптың бірін таңдап, шығармалардың заманауи жаңашылдығын ашып, эссе жазыңыз [8] Колемі- 100-120 со

1. Жас бала анадан туғанда екі түрлі мінезбен туады: біреуі - ішісем, жесем, ұйыптасам деп
туады. Екіншісі көрсем, білсем деп туады. Біріншісі – тәннің кары, екіншісі – жанның
Қалай ойлайсыз, қазіргі заманда екі түрлі мінезді адамдардың қайсысы басым? Ойыңызды
жақтап, нақты дәлелдермен, құрылымын сақтап, « Сүтпен кірген мінез
Сүйекпен кетеді» тақырыбына әдеби эссе жазыңыз.​

Адамның сырт келбеті мен мінезі

А3. Орфоэпиялық нормаларды сақтау

Ж1. Әр түрлі стильде мәтіндер құрастыру

• 7. А3. Ауызша мәтіндер құрауда сұраулы, хабарлы, лепті және бұйрықты сөйлемдердің интонациялық ерекшелігін ескеріп айту.

• 7. Ж1. Мәтіндердің стильдік ерекшелігін сақтай отырып, күнделік, мінездеме, түсініктеме, өмірбаян жазу.

 Ауызша мәтіндер құрауда сөйлемдердің интонациялық ерекшелігін ескере біледі;

 Ойын ауызша жеткізуде сұраулы, хабарлы, лепті және бұйрықты сөйлемдерді орынды қолданып айта алады;

 Мәтін құрастырғанда оның стильдік ерекшелігін ескере біледі;

 Күнделік, мінездеме, түсініктеме, өмірбаянның біреуін жазғанда стилін сақтай отырып жазады.

Ұйымдастыру сәті. Оқушылардың белсенділігін арттыру.

 Ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру мақсатында өткізілетін тренинг.

Оқушылар бір - біріне мінездерінің жақсы жақтарын айтып, жылы лебіздерін білдіру үшін «Менің ойымды өзгерткен сенің бойыңдағы... асыл қасиет» деген сөзден бастайды.

Қолдарынан ұстап тұрып, әдемі тілек тілеген оқушыға сыныптастары марапаттау айтады.

Кері байланыс. Мықты екенсің. Қызықтырып жібердің.

СЖ

Сыныпқа қима қағаздар таратылады. Оқушылар өздерінің бойындағы қызық бір мінезін жазады. Әдемілеп бүктеп қорапқа салады. Сосын бір - бірлеп суырып, кім екенін тез тауып алған оқушыға жұлдызша тағылады.

Мінездерін бірден танығандар жұп құрады.

 Бүгінгі сабақтың оқу мақсаттары мен күтілетін нәтижелерін таныстырылады.

ЖЖ Алдыңғы сабақта алған білімді еске түсіріп, сәйкестендіру тапсырмасы беріледі.

ақкөңіл флегматик

тез ойланып жауап береді холерик

достарына көмектесуді ұнатады меланхолик

жеңіл мінезді флегматик

агрессивті, шамданғыш сангвиник

кісіге қайырымды меланхолик

жаңа ортада қатты қысылады холерик

тым қозғалғыш сангвиник

орынсыз сөйлемейді холерик

Сәйкестендіруді тез тапқан жұп жанындағы жұпқа тапсырма береді. Яғни 2 - 3 тіркесті сөзді алып, сөйлемнің интонациялық ерекшелігін қолдана отырып, ауызша хабарлы сөйлемдер құрып айту. Сыныптағы 5 жұп бір - біріне сөйлемнің айтылу ерекшелігіне байланысты сұраулы, лепті, бұйрықты сөйлемдерді ауызша құруға тапсырмалар береді.

Кері байланыс.

Оқушылар бір - бірін бағалайды

Жұптар

Шапшаң жұп

Орындайтын жұп

Баяу жұп

Жай жұп

Асықпайтын жұп

Еске сақтау.

Сөйлемдердің интонациялық ерекшелігі дегеніміз сөйлеп тұрғанда сөйлем ішінде белгілі бір сөздерге екпін ерекше түсіріліп айтылады. Мысалы: Керемет қандай, ол өз ортасында орынсыз сөйлемейді.

Сынып оқушыларының назарын интерактивтік тақтадан көрсетілген мына суреттерге аударамыз.

Бұлар кімдер? Танисыздар ма? Сыртқы келбетіне қарап олардың мінезіне болжау жасап көріңіздер.

Өз пікірін білдірген оқушылардың ішінде ойын ашық, еркін әрі әсерлі жеткізген оқушыны өздері сұқ саусақпен «Керемет екенсің» деп бағалайды.

 «Ойлан, Бөліс, Жауап бер»

 Адамның сырт келбетіне қарап, оның мінезін тани аламыз ба?

 Сіз жаңа танысыңыздың мінезін қалай танисыз?

Айтылым дағдысы бойынша бірнеше суреттерді слайд арқылы көрсете отырып, суреттегі бейненің мінезін өзінше болжап айтады.

Тапсырма

Осы сұрақтарға жұптаса отырып, өз көзқарастарыңды ортаға салып, диалог құрыңыздар. Диалогтарыңызда сұраулы, хабарлы, лепті және бұйрықты сөйлемдердің интонациялық ерекшелігін ескеріп айтып көріңіздер.

Дескрипторлар

Жұптасып диалог құра алады

Сұраққа өз ойымен жауап береді

Бейненің мінезін болжап айтады

Сергіту сәті.

Оқушыларға сурет беріледі. Сол суреттегі адамдардың аттарын табу үшін бірнеше сөйлемдер беріледі. Сүгіретші салған бейнені дәл тапқан оқушыны марапаттау.

Мәтіні:

Бас киім киіп тұрған биік және арық кісінің аты Марат емес. Сәбиттің және Жомарттың қасында тұрған адамның көзілдірігі жоқ. Арық және аласа адам Сәбиттің қасында. Мұртты адамның қасында тұрған кісі Марат.

Сақалы бар қара шашты адамның аты Марат емес. Арық және аласа адамның аты Жеңіс емес. Жомарттық қасындағы адамның бас киімі жоқ. Жеңіс Сәбиттің және Ержанның қасындағы адамның арасында тұр.

Адам аттары: Ержан, Марат, Жеңіс, Сәбит, Жомарт.

Жазылым

Өзің мінезің қандай? Кестенің 3 бөлігіне өз мінезіңіздегі ерекшелікті сөз тіркесімен жазыңыз. Ойыңызды жұбыңызбен бөлісіңіз. Ол растаған тұсына әдемі бағалау қойсын.

Қамқормын

қарапайым

көңілді

мазасызбын

шыдамды

f Жұптар бір - бірін бағалайды.

Жазылымда алдында оқып білгендерін естеріне түсіре отырып, досыңа не жанында отырған жұбына мінездеме жазады. Алдымен оның бойындағы жақсы қасиеттеріне тоқталады. Мінезіндегі нашар қылықты (ашушаң, өкпелегіш, т. б) қасиеттеріне өзінше ақыл қосуына болады. Мәтін құрғанда стильдік ерекшелігіне мән беру керектігі айтылады.

Рефлексия

3 - 1 Үш жақсы қасиетті айту. Соған үш сөйлем ойлау.

Би-шешендердің сөздері -халықтың тәлім-тәрбие құралы.

Шешендік сөздер - қоғам өміріне, табиғат құбылыстарына байланысты терең ой, бейнелі шебер тілмен айтылған халық шығармасы, тапқырлық сөздер мен тұжырымдар; қазақ ауыз әдебиетіндегі шағын дидактикалық жанр.

Қазақ  халқының шешендік өнерінің алғашқы нұсқалары түркі халықтарының  Орхон, Енесей ескерткіштері мен көне жазба мұраларынан табылған. Мұнда Қорқыттың айтқан нақыл сөзі жазылған.

Шешендік өнер суырып салма ақындықпен жақын келетін сирек кездесетін дарын, әрі қасиет. Әркімнің қолынан келе бермейді, себебі ол терең ой мен ұтқыр шешімге құрылады.

Шешендік сөздердің тәрбиелік мәні өте зор. Мысалы, Ыбырай Алтынсарин халық даналығының жас өспірімдерді тапқырлыққа, өткірлікке, адамгершілікке баулитын тәрбие құралы екенін жете танып, өз еңбектеріне орнымен енгізіп, пайдалана білді.

Кезінде үлкен дау – жанжалдың барлығы билер айтқан шешtндік сөздерге тоқтап, өз шешімдерін табатын болған. Тарихқа жүгінетін болсақ, қазақ халқының шешендік сөз өнері XII-XIII ғғ. Аяз би мен Майқы биден басталып, Асан қайғы, Жиренше шешен, Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би, Әз Жәнібек, Махамбет пен Сырым батыр шешендіктерінен өз жалғасын тапқан.

Қазақ шeшeндiк сөздeрi — бастаy алар қайнар бұлақтарын түркiлiк танымнан түптeн тартып, өзiндiк ұлттық eрeкшeлiктeрдi, қасиeттeрдi бойына жинақтап, көркeмдiк қyатымeн, ғибраттық сарынымeн дараланған, сондай-ақ, аса бай поэтикалық тiлiмeн өзгeшe қалыпта көрiнгeн, халқымыздың рyхани азығына айналған көркeмдiк құбылыс. Сондықтан да баба мұрасы – өшпес мұра, ұрпаққа ұлағат, кейінгіге аманат, келер күнмен бірге жасайтын рухани асыл қазына екенін ұмытпайық.