5. «Би-шешендердің сөздері - халықтық тәлім-тәрбие құралы» деген тақырыпқа дәлелдемелік эссе (сөз саны 90) жазыңдар. Эссенің кұрамында көнерген сөздердің қай түрінің көбірек қолданылға- нына назар аударыңдар.
Сәлеметсіңдер ме, балалар! Кітапхананың өзіндік жұмыс тәртібі бар. Біз демалыс күндері жұмыс жасамаймыз. Бізде кітаптар бөлімі бар. Сол жерден дерекқор тапсаңдар болады.
-Рақмет, апай!
-Біз тапсырыс берсек болады ма?
-Әрине болады. Мен кітапты кітап қоймасынан алып келемін.
-Жаксы, кітапханашы апай!
-Аяжан, бұл кітапханада қызықты деректер көп екен.
-Апай, бұл жерде қанша кітап қоры бар?
-Кітапханада көптеген қорлар бар.
- Балалар бұл жерде шулауға тыйым салынған. Кітапты ұқыпты ұстаңдар! Сосын кітапты мерзімінде тапсырыңдар!
Бір ғана түбірден тұратын негізгі және туынды түбір сөзді дара сөз дейді. Мысалы: әке, жолдас, ауыл, аялдама сияқты сөздер дара болып есептеледі. Себебі, бұл сөздер бір ғана негізгі (әке, ауыл) немесе туынды түбірден (жол-дас:түбірі -жол, -дас - жұрнақ; аялда-ма: түбірі - аялда, -ма - жұрнақ) тұрады.
Екі немесе одан да көп түбірден құралған сөзді күрделі сөз дейді. Мысалы, әке - шеше, ауыл -аймақ, ашудас, Қостұра, боз торғай, қара торы, он үш сияқты сөздер күрделі болып табылады. Себебі бұлар кемінде екі түбірден құралған: әке-шеше (әке және шеше), ауыл - аймақ (ауыл және аймақ), ашудас (ашу немесе ащы және тас), бозторғай (боз және торғай), қара торы (қара және торы), он үш (он және үш), Қостұра (қос-екі, тұра-тау). Күрделі сөздер жасалу жолына қарай төрт түрлі болады: біріккен сөздер (бүгін, жаздыгүні), қос сөздер(үлкен - кіші, аяқ-табақ), қысқарған сөздер (АҚШ,БҰҰ), тіркесті сөздер (шұбар ат, қара көк, жүз бес). Сөйтіп күрделі сөздер, бір жағынан, сөз тудырудың (сөзжасамның) белгілі жолдары (біріктіру, қосарлау, тіркестіру) арқылы жасалған жаңа сөздер болса, екінші жағынан, күрделі түбір, яғни түбірдің өзінше бір түрі болып табылады.
Сәлем, Аяжан!
Сәлем, Амина!
-Амина жүр кітапханаға барайық.
-Жақсы, Аяжан.
-Сәлеметсіз бе, апай? Біз кітап оқуға келдік.
Сәлеметсіңдер ме, балалар! Кітапхананың өзіндік жұмыс тәртібі бар. Біз демалыс күндері жұмыс жасамаймыз. Бізде кітаптар бөлімі бар. Сол жерден дерекқор тапсаңдар болады.
-Рақмет, апай!
-Біз тапсырыс берсек болады ма?
-Әрине болады. Мен кітапты кітап қоймасынан алып келемін.
-Жаксы, кітапханашы апай!
-Аяжан, бұл кітапханада қызықты деректер көп екен.
-Апай, бұл жерде қанша кітап қоры бар?
-Кітапханада көптеген қорлар бар.
- Балалар бұл жерде шулауға тыйым салынған. Кітапты ұқыпты ұстаңдар! Сосын кітапты мерзімінде тапсырыңдар!
-Жақсы, апай.
-Сау болыңыз!
-Сау болыңдар, балалар!
Бір ғана түбірден тұратын негізгі және туынды түбір сөзді дара сөз дейді. Мысалы: әке, жолдас, ауыл, аялдама сияқты сөздер дара болып есептеледі. Себебі, бұл сөздер бір ғана негізгі (әке, ауыл) немесе туынды түбірден (жол-дас:түбірі -жол, -дас - жұрнақ; аялда-ма: түбірі - аялда, -ма - жұрнақ) тұрады.
Екі немесе одан да көп түбірден құралған сөзді күрделі сөз дейді. Мысалы, әке - шеше, ауыл -аймақ, ашудас, Қостұра, боз торғай, қара торы, он үш сияқты сөздер күрделі болып табылады. Себебі бұлар кемінде екі түбірден құралған: әке-шеше (әке және шеше), ауыл - аймақ (ауыл және аймақ), ашудас (ашу немесе ащы және тас), бозторғай (боз және торғай), қара торы (қара және торы), он үш (он және үш), Қостұра (қос-екі, тұра-тау). Күрделі сөздер жасалу жолына қарай төрт түрлі болады: біріккен сөздер (бүгін, жаздыгүні), қос сөздер(үлкен - кіші, аяқ-табақ), қысқарған сөздер (АҚШ,БҰҰ), тіркесті сөздер (шұбар ат, қара көк, жүз бес). Сөйтіп күрделі сөздер, бір жағынан, сөз тудырудың (сөзжасамның) белгілі жолдары (біріктіру, қосарлау, тіркестіру) арқылы жасалған жаңа сөздер болса, екінші жағынан, күрделі түбір, яғни түбірдің өзінше бір түрі болып табылады.
Объяснение:
Это?